Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Formy: lp D. pasa; N. pasem; Ms. pasie; ~ lm D. pasów; B. uż. nosob. pasy

Znaczenia:

1. »o części stroju, rynsztunku«: Pistolety iedne za pasem drugie w Olstrach. PasPam 155. Nie ieden pozbył pasa, czapki, Szable piniędzy z mieszkięm. PasPam 169v. Między inszemi rzeczami Cynowa Ładownica została na rzęmiennym Pasie a w Skorę powleczona. PasPam 238v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ pasy z kogoś drzeć »rodzaj kary, tortur«: Nawet y po Smierci znimi cuda robili włoczyli passy z nich darli. PasPam 267.

2. »miejsce ponad biodrami, w połowie tułowia«: Sztywle [...] prawie dopasa. Kontusz po kolana. PasPam 79. Człowiek to był grzeczny powazny [...] broda do pasa czerniusienka. PasPam 170.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wolny pas (sz. zm.): O wojsku bardzo głucho, a od jmp. wojewody ruskiego cale nic: znać, że pasu wolnego nie ma. SobJListy 30. Tych Sasów Kamieniecki, porucznik pancerny Olszewskiego, starosty wieluńskiego, idąc z podjazdem napadł pod Lublinem; lecz mu się uprosili aureis precibus, i tak im wolny pas dał. OtwFDziejeCzech 238.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ z myślą chodzić jak za pasy: Tu zwyczajnie pod te czasy z myślą chodzisz, jak za pasy Darmo się człowiek sforcuje, co inszego obiecuje. [...] Kiedy zaś Bóg wolą skłoni, już jej człowiek nie przełomi. StanTrans 139.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ociec ią [Dejanirę] temu dáć w małżeństwo postánowił, ktoryby dla mocowánia, y zá pásy chodzenia, stáwiwszy się, zwycięstwo odniosł. OvOtwWPrzem 344. Luctatio Biedzenie, Za pasi chodzenie. SłowPolŁac 82. Zapaszi chodzenie Luctatio. SłowPolŁac 104. ● Słyszeli sławę o nim: osobliwie Iákob ś. widział go [Pana] pod osobą Anyelską/ gdy z nim zápásy chodził noc cáłą. BirkNiedz 49. Zá pásy chodzic/ zá łby/ ábo zá włosy [...] Certare cum aliquo lucta [...] Certo cum aliquo tractu capillorum. Kn 1354. Śmierć z nią sámą w zapasy chodząc pokonaną stánełá. WojszOr 351. Ringen biedzic się/ zápásze chodzic luctari. KusWeg Iv. Niechajże kto chce, chodząc z fortuną za pasem, Gryzie się i dla pychy umiera przed czasem. Mnie z nią zgoda nie mierzi. PotFraszBrück I 256.