Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BŁONA, BŁÓNA

Słowniki:
notują

Formy: lp M. błóna // błona; D. błony // błóny; B. błonę; ~ lm M. błony // błóny; D. błon; B. błony; N. błonami

Znaczenia:

1. »w organizmach żywych: tkanka dzieląca, łącząca lub okrywająca poszczególne narządy, otoczka, osłonka«: Błóná w ciélé źwierząt/ luckiem/ powszéchnié/ rozmáita/ przy mozgu/ przy sádlé/ wnętrznościách. Membrana. Kn 36. Błóná w ktorey się dziecię rodzi/ Łożysko/ Volua [...] Secundae. Kn 36. Od głowy ná doł do związkow/ do stáwow spadáiąc / miedzy błonámi guzy robi [kołtun]. PetrJWod 22. Otoczyna/ v. Błoná. SzyrDict 277. Należy też do tego [do pleury] zápalenie błony, dzielącey płucá (ktora názywa się Mediastinum. CompMed 156.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ błona brzuchowa: Rupturá/ przétárcie/ przérwánie błony brzuchowey. v Przépukliná. Kn 955. ▲ błóna kiszkowa: Błóná kiszkowa. [...] Membrana in medio intestinorum, ea sustinens. Mesenterium et mesaraeum, [...] Lactes, [...] Pantices [...] vide Kiszká. Kn 36. ▲ błona kościana: Żnalaższy mieysce spruchniałe, Periostium lub błonę kościaną przyzwoitym instrumentem oskrobawszy [...] przypalić ią trzeba. BeimJelMed 216. ▲ błona poprzeczna, błóna poprzeczna: Błóná wé wnętrzu poprzeczna/ Osierdzie/ otoczyná/ przégroda wnętrzna. Diaphragma [...] Septum transuersum [...] Disseptum [...] Dissipium [...] Praecordia. Kn 36. Błoná we wnętrzu poprzeczna/ Septum transferum, die leiste im leib. DasHünDict Ppv. ▲ szrednia błona: Wiatry mnożą się dużo, y szrednią błonę Diaphragma anatomice zwaną przytłaczaiąc, płucom wolność biorą gwałtem. BeimJelMed 549.

◼ Przenośnie: ◼ TWárde bronią Zapory/ Do lubey wniść komory Kędy skarb iest schowány Nieoszácowány [...] Iuż y pod przyciesz spodem/ Chcę podleść trudnym chodem Lub wyłupawszy błony Wniść niepostrzeżony. KochProżnLir 195.

2. »powłoka, otoczka, osłonka wytworzona naturalnie na powierzchni czego«: Nogay Wodz [...] Zołnierze Dobrowolnie rozpusci, poczyniwszy szkody Niezliczone powrocą wswą Krainę [...] W Krakowskim Horyzoncie Rybitwy z sieciami W iednym stawie poymali z swietnemi oczami Dziw, z kozią głową ktory [...] z wielkim ięczeniem pod lodowe błony spełznie, a w Wislnym nurcie zginął zatopiony. DrobOpow 75.

3. »szyba w oknie, wykonana z błony zwierzęcej bądź ze szkła«: Błóna w oknié/ bądź z błóny/ bądź ze śkłá/ (dicitur etiam Okno/ sed meliùs Błóná/ vt Nie mász w tey izbié błon/ choć są okná) Fenestra sint non sine foriculis, z błonámi ábo okiennicámi. Kn 36. Naprzód budowanie wielkie, w którym jedna izba, drzwi na zawiasach z klamkami, z antabami u nich, błon 3 wielkich szklanych w ołowie u nich. InwKal I I, 81-82. Ta kaczmarka [...] przÿszedszÿ do chalupÿ, gwaltem blony pobrala. KsKasUl I, 315. Piec stłuczony/ drzwi spádły/ podrápane błony/ Z ściąn lepienie opádło/ zimno z kázdey strony. NowSow 30 nlb.. Błoná w oknie, la fenetre de verre. KulUszDyk 8.