Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »niekastrowany samiec krowy, stadnik«: Mało [...] kawalkatorów u panów znajduje się; wolą iże im psi konie pogryzą, abo jako bykowie, nic nie umiejąc na stajni tyjąc, tylko popsieją, niżeliby na kawalkatora, [...] Z rocznych intrat swoich nałożyć mieli. DorHipTur . Wojny nie słyszał [mieszkaniec wsi] ani widział bitwy, Prócz między drobem z lotnymi rybitwy, Oprócz niekrwawej, którą zwodzą bycy Przy jałowicy. MorszAUtwKuk 164. Iáłowká álbo Krowá, ktora byká przyiąć niechce, osobliwie Pierwiastká, zásolonego zádáć iey śliża, áby go połknęłá. HaurEk 30. [Na folwarku] Naprzód krów 20, wołów trzeletnich 7, [...] , stadnik jeden alias byk, jałowic trzeletnich 8. InwKal I 118. Krew z świeżo zábitego Byká, nácieráiąc nią, tráci brodawki. CompMed 471. Każdemu wolno tak wiele drygontow i bykow na swoim lądzie chować, jako ich ma. WilkKozKutrz 207.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ maratoński byk: Za rogi wziął [Tezeusz] Marathonskiego I dotrzymał y złąmał byka okrutnego. PasPam 275. ▲ byk stadny: Bykow Stadnych [...] 2. ArchRadziw 1638 69, 7. ▲ gonitwa z bykami:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ jako byk ryknąć:

◼ Przenośnie: ◼ Śmiali się y żartowali wszyscy Synowie [...] Adamowi/ że iedno dziecię zwyciężyło wszytkich bikow [w chórze w dyspucie religijnej dyszkant zwyciężył alta, tenora i basa]. BanHist 32.

2. »samiec większych zwierząt racicowych, np. bizonów, turów, żubrów, jeleni, łosi«: Byk/ buiak/ bydlnik/ Taureus [...] Ductor gregis indomiti, [...]. Kn 56.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dziki byk: Po gorách, lásach iest mnostwo Słoniow, Nosorozcow, Tygrysow, [...] Dzikich Bykow, Koni [w królestwie Syjam]. ChmielAteny II 602.

3. »wiosłowo-żaglowy jednomasztowiec rzeczny płaskodenny, używany głównie do spławu soli z Wieliczki do Warszawy i Płocka, a stąd zboża do Gdańska, gdzie sprzedawano go na drewno z powodu niemożliwości wykorzystania do żeglugi w górę rzeki«: Státki wszelkie ná defluitátią, máią bydź, Szkuty, Dubasy, Komiegi, Byki, Kozy, Wiciny, Lychtony, Gálery, Czołny, ze wszystkiemi potrzebámi porząnne. HaurEk 62.

4.wojsk. »machina oblężnicza używana do zdobywania miast, twierdz, taran do rozbijania murów«: Nie tylko w ten czás przysposobił [Gwilelm]/ Byki/ tárány/ y insze przypráwy: [...] Ale y wieżę foremną vrobił/ [...] Dla ogniow/ ktore ciskáć miano z gury. TasKochGoff 459. Lecz yte [mury] od kusz przyprawnych bykow y Taranow, yinszych zasłon zaktoremi do Muru przystąpiwszÿ mury tłuczono bespieczni tak że bydz nie mogli [oblężeni]. NarArch 2. Do machin zatym palic nie bez knota Pompeianin kazdy się zawinął Ci w baszty biią bykami; ci palą Inni zaś wieze y okopy walą [obrona Dyrrachium przez Pompejusza przed Cezarem]. LucChrośPhar 176. Bo biiących się z muru, czescią z dala Zawiedzionymi attakował byki Czescią straż u bram zraża y obala; Swieżymi wraz następuiąc szyki [Brutus oblegający Xanthu w Lycii]. ChrośKon 216.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ konciasty byk: Armata i municya za zamku Puckim Jego Kr. Mci należąca. [...] Końciastych bykow [sztuk] 15. OpisKról 105. ▲ krzyżowy byk: Armata i municya za zamku Puckim Jego Kr. Mci należąca. [...] Krzyżowych bykow [sztuk] 20. OpisKról 105.

5.wojsk. »rodzaj artyleryjskiego pocisku zapalającego«: Rozdział III [...] O byku dla zapalenia okrętów albo czego inszego. AquaPrax 368.

6. »godło karczmy«: Kupiłem tabakierę emaliowaną [...]. Którą tyż podobno złodziej uwiedziony tak mi ją gładko z kieszeni wyciągnął, żem się nie postrzegł, aż do karczmy [...], pod znakiem Byka Czerwonego, przyszedszy. RadziwHDiar 165.