Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »należący do panny, właściwy pannie, nastolatce a. kobiecie niezamężnej«: Krynica się od gminu inszego ukrywa. Samym tylko panieńskim ustom się podaje, Próżno tam sięga, kto ma insze obyczaje. SzymSiel 83. Tu, tu wszetecznice Pijcie błoto, niegodne panieńskiej krynice! SzymSiel 85. Zá zdobycz to máiąc/ po brzegu nadobne Przywiodł dziecię/ panieńskiey urodzie podobne. OvOtwWPrzem 129. Sámá ią cnotá/ y wrodzone Cesárskie pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły [Cecylię Renatę]. WojszOr 97. Umarła [Halszka] w panienskim stanie dnia roku 16. VorLetSkarb 83. Przyszedszy do niego Pallas w odzieniu Panienskim obudziła go zaraz y przestrzegła, zeby w zebraczym odzieniu ktore mu dała szedł do domuswego. PotPrzyp 8v. Zakonny Obieraiąc zywot Swoie Bogu konsekruie Panienstwo. Nieschodzi widzę na niczym Niebu obmysla mu Panięnska mądrość to wszystko czym by się mogła chełpić y z dobic wyniosłość. PasPam 282. Ale przecię iako by tam ieszcze Boskich niedostawało Obrazow ktorych Sobie Bog niskąd nie zasięga. Chyba z Panięńskich Postępkow. PasPam 282. Hey płci panienska, y ty cná miłości, Dzwigay tarcz zemną, twey to rzecz dzielności. OblJasGór 67v. Aglaia w pięknym wiencu rey panięski wiedzie Ktorym przeciw wielmozny orszak Paniąt iedzie. DrobOpow 84. Ogonczyk [...] w Hełmie Panięskie ręce wzgorę wyniesione. DrobOpow 226.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wstyd panieński (sz. zm.): Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37. Stárzy Pogánie nákładszy koszyczek liliey ślicznych ofiárowáli ie Nimphom ná znák wstydu pánieńskiego [...]. StarKaz 450. Wstyd panieński na niewstyd psom Krymskim wydany, Niewinne obrócone dziateczki w pogany. ZimBSiel 149. Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5. [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18. Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Młoda rádá/ Pánieńska łáská/ Márcowa pogoda/ skutku nie maią. RysProv IX, 3. ● Miłość Pánieńska/ szczescie kárty/ łáská Páńska/ y krasá rożey/ nie długo trwáłe rzeczy. RysProv IX, 3.

2. »dziewiczy«: Panieństwo, ábo czystość, troiaka iest: Pánieńska, Wdowia, Małżeńska. PetrSEk 55. obraz [...] zmalowany iest z farb zacnych/ to iest z pokory/ z Pánieńskiey czystości/ z vbostwá/ z posłuszeństwa/ y z innych. BirkOboz 15. Książęciá Ráciborskiego Corká/ záraz od wzięcia rozumu/ Pánieńską czystość ciáłá y dusze poslubiłá Bogu. OkolNiebo 55. Wolę, że zginę, niżeli w takowym Akcie mam zostać Hymeneuszowym. Drogą zapłatę za moje miłości Dasz mi, gdy umrę w panieńskiej czystości. BorzNaw 187. Dziękuj przyjacielom, Którzyć to dali, iże żyjesz w ciele [...] Dla nich ja - srogi on mściciel zelżenia Panieńskiej cnoty - puszczam cię z więzienia! BorzNaw 202. Wszędzie y scieszki y gąnki do koła Nie przechodzone obchodzi y woła, Y potym słucha, iazli kto zyczliwy Nieodzywa się na iey głos troskliwy, Ktory z panięńskich ust tak puscza głosny Iako więc Łabęc, gdy kona załosny. OblJasGór 155v. Gdyżem ja to u siebie cále postánowiłá/ w Pánieńskiey swojey zostawáć y umrzec swobodzie. DobrPol I, 142. Febris alba, Mortus virgineus, Cerá bláda Pánieńska. CompMed 15.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ błonka panieńska: Hymen. Claustrum virginitatu. Die Jungfrawschafft. Błonka Panieńska. GuldOn 67.

3. »kobiecy, przeznaczony dla kobiet, składający się z kobiet, żeński«: Pokwapie tedy do was niezwykłym pośpiechem, Kędy cię trefne żarty z krotochwilnym śmiechem, Zabawy pokojowe, przechadzki pomierne I panieńskie czekają kompanije wierne ZimSRoks 97. Wtenczas już rękę zniesie i znój ogrodowy I jak palma podnosi pod ciężarem głowy, Zwłaszcza w panieńskich rękach, gdy go jak po chwoście Kota pogłaszcze. MorszAUtwKuk 47. Nie przeciśniesz się przez panieńskie ciżby; snadź i niemieckie piki, Partezany Między królewskie nie puszczą cię ściany. MorszAUtwKuk 75. I poznał go [Achillesa] po Łuku choc w Panienskiey Wescie Bo Zwierciadła y wstęgi nalezą Niewiescie. PotWoj XIIIv. Upoił szlachcic jeden w domu swym żołnierza, Ktory do panieńskiego zaszedszy alkierza, usnął na miękkim łożu. PotFrasz1Kuk II 174. Amázonek z krzywemi tarczámi Szyk idzie, gdy Pánieńskie Woysko chorągwiámi Prowádzi Hypolite. ClaudUstHist 16. Elżbieta y Krystyna w klasztorze Panieńskim na wieczną się służbę Bogu zawiły. NiesKor II 158.

4. »należący do zakonnic«: W Zakonie S. Brygitty Panienskie sobie życie obrały. NiesKor II 9.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ konwent panieński: W Krolestwie Polskim znayduie się [...] W.O. Bernardynow Prowincyi 4. Mało Polska w ktorey Konwentow męskich 18. Panieńskich 7.[...]. BystrzInfGeogr Ku r-v. ▲ klasztor panieński: W tym [miasteczku] iest klasztor Panieński/ wiele [...] rozmáitego Stanu y condiciey świętobliwych zakonniczek/ w zámknieniu máiący. KalCuda 23.

5. »właściwy Matce Boskiej, Najświętszej Panience«: [Bóg] Puśćił mowię/ ná iedno słowo/ Fiat, Pánny naświętszey? O wagá Pánieńskiego słowá niewysłowioná? BirkOboz 11. Abowiem gwoździe ktore ręce przebiiáły/ y nogi Synowskie/y włócznia ktora przekłułá bok/ táż w serce Pánieńskie vderzyłá. Hieronimá ś. słowop iest: Zapráwdę miłość iey więcey byłá mężna/ niźli śmierć; ábowiem śmierć Chrystusową/ swoią własną vczyniłá. BirkOboz 28. Twoy ci to Michale, twoy Krolu moy Patron Z nieba SmokaRydzego, kiedy zmierzał na Thron Stworce swoiego zepchnął: ktory swym upadem Trzecią część gwiazd na ziemię z nieba zerwał gradem Ktory [smok] onpłod Panienski, co iey czyste pięty Xięzyc dzwiga, na sobie, przesladował swięty. PotWoj 206.

6. »nazwa rośliny zielnej«: Może z tych Lamikámieni Syrop bydź vrobiony z przydánim inych ziół/ iáko [...] Pánienskich włoskow/ álbo Mátki Bożey włoskow. SyrZiel 1278.