Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: lp M. rząd; D. rządu; B. uż. nżyw. rząd; N. rzędem; ~ lm B. uż. nosob. rządy

Znaczenia:

1. »sprawowanie władzy, panowanie, rządzenie«: Trzecia potrzeba posz[cz]ęsliwey [zam. szczęśliwie] odebraney Warszawie y wzięciu Hetmana Szwedzkiego Naywyszszego Witemberk[a] przez zły rząd złym tez Szczęsciem poszła. PasPam 51v. Gdy Sama Panna z Iowiszem Łaskawym Rządy Roczne obeymie przy Pokoiu Prawym Wszystkiego się Dobrego spodziewac potrzeba. PasPam 272. Fortitudo [... ] Sławie dobrey dla rządu Buzdygąn oddała I Porucznikowac iey utwych Cnot kazała. PasPam 275.

2.zbior. »ci, którzy rządzą, rządzący, zwierzchnicy«: Odpowiem bom do Tatarskiego rządu przyiechał niedotego Narodu ktory powinięn bydz polityczny y wtym się postrzegaiący że by dla Goscia wolne zostawiac Gospody. PasPam 180v. Wiedział Slepy ArcyBiskup że Stante abdicatione wszystkiego rządu w Polszcze dependentia od niego będzie. PasPam 227.

3. »dobra organizacja, porządek, ład«: [...] widząc ochotne y chćiwe wszystko woysko/ disponowáli [hetmani] sobie y ruminowáli szyk woyská/ y rząd iutrzeyszy. SzembRelWej A3. 19. Ráno Ich M. PP. Hetmáni náznáczywszy káżdemu z Pánow Pułkownikow y Rotmistrzow swoie w szyku mieysce/ gdzie ktorzy/ zá kim/ przed kim stać/ kogo pośiłkowáć/ z kim się potykáć/ y czynić przećiwko nieprzyiaćielowi miał/ vczyniwszy y w oboźie rząd/ gdzie się y z zarzecza zdrády spodziewáć mogli/ o południu Woysko wywiedli z obozu/ dawszy mu y z lewego/ y z práwego boku potężne zasłony/ piechotą y dziáły ktore szły Taborkámi tym kształtem. SzembRelWej A3. W kołach bywałęm puko mię nie expedyowano ale y tęn [tam] taki był rząd y powaga. PasPam 180. W Polszcze Religia naypierwszy w Prawach i Konstytucyach Rząd zaczyna. ŁubHist 131.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ze psy w rząd/ z kotki w taniec. RysProv Ap 2-3. ● Gdzié gwałt pánuié. rząd słusz vstępuié. KnAd 237.

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1634

Formy: lp M. rząd; ~ lm M. rzędy; Ms. rzędach

Znaczenia:

»uprząż wierzchowca«: Bászá tey piechoty zá niemi iechał stroyno/ ná koniu zacnym/ świetno stáry/ przy nim konnych sześć tyśięcy z dźidámi y z łukámi/ száble opráwne y rzędy stroyno: potym strzelcow tyśiąc pieszych z rusznicámi długiemi. StarWyp B3. Czareczka mała, złocista. Szable i rzędy oprawne [.] InwKorGęb 113. Ucieka iedęn Naslicznym koniu rząd bogaty złocisty Husarską modą suknie iedwabne kołpak hawtowany bogaty. PasPam 97. Zdobycz nasi wielką wzięli wrzędach w srebrach w Namiotach bogatych. PasPam 245v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rząd angielski: