1. »odnoszący się do kata, należący do kata, związany z katem, używany, wykonywany przez kata«: Maslausa iż obieszono, tym się trzeba bać wisieć i katowskich rąk, którzy na to zarabiają. JazStadListyCz II 171. Pátrz ná Tomambaiá Afryki y wszystkiego Egiptu Páná/ od głodu y ręki Katowskiey schodzącego. KunWOb G3v. Et fit arbor. Mocne/ potężne drzewo kościoł Rzymski. Monárchia Rzym ska iuż zginęłá/ dorozszy wysokości swoiey/ samá od ciężaru swego ná doł poleciáłá/ mole ruebat sua, náwątliły iey wiele woyny domowe// á potym oni Cesárzowie/ ktorych okrucieństwá y zbrodnie wszytkiemu świátu są ogłoszone; iáko Caligula, Nero, Commodus, Heliogabalus, Maximinus; poczwary ráczey ludzi/ nie ludzie: Rzym ná ten czás wárstátem był kátowskim. BirkNiedz 147. Tyś tego nie doczekał Osmanie/ ále ná gárdle twoim kátowski powroz stánął/ áby pogromił/ y zátłumił okrutne wyroki ná Chrześciány/ ktore z niego/ iáko z otchłáni nieiákiey piekielney/ wypadáły. BirkOboz 40. Sameś náwet w ciągnieniu pod Chocim/ iednego Rotmistrzá Kozáckiego związánego/ rękomá swoimi vstrzelał/ zápráwuiąc się w kátowskie rzemięsło/ ktore związánych biie. BirkOboz 40. Hak/ Vncus [...] Harpago [...] Dens anchorae, aratri [...] Vngula [...] Hak kátowski Harpax ferreus [...]. Kn 221. Kátowski/ Carnificinus [...] O Carnificinum cribrum, aliter carnificium, aliter carnificum. Carnifex [...] Carnificem auem [...] Carnifices apulae, i. cruciantes. quomodo Poloni vocem kátowski pro molesto & crudeli vsurpant [...]. Kn 271. Do Sámeżenká tákże nápisáli/ áby się więcey nie kręcił/ y nie zárabiał ná kátowská rękę. MerkPol 24. Precz stąd feralis ona Turecka, gdzie tak wiele Cesarzów uduszonych; precz Niemiecka, gdzie in caelesti etiam alimento otrutych; precz Francya kędy nożami skłótych królów; precz Anglia naostatek która katowską siekierą sciętego prezentuje Pana, carnificina szczerości; chociaż nieto częstokro[ć] a obłudną Moskwą. PotWoj V. Czyi to iest partus [płód] związek na tego Nowego trzeba Piekła nowe y niezwyczayne wymyślić Cruciatus na tego wołac ostrego miecza y okrutney katowskiey ręki. PasPam 139v. O Postaremu darmo opostaremu sądzić co ktorego ex magnatib[us] wspomną to nie rzeką tylko zdrayca katowskiego godni miecza etc. PasPam 243. Tu iusz niechcę się z cierpkięmi rythmámi Cny męzu bawic nad twemi mękami Ktores ponosił w wielkiey cierpliwości Za Miesce Swięte dla Boskiey miłości Kazdy się tego sam domyślic moze Iako Katowskie miałes przykr[e] łoze. OblJasGór 134. Na insze punkta listu Wci, dosyć uszczypliwe i pełne nieukontentowania, nie odpisuję, ponieważ się Wć wybierasz z taką ochotą, z jaką bym się ja ledwo wybierał na śmierć katowską albo na galerę wieczną. SobJListy 391. Nie trzebá/ mowić/ miánowáć nikogo pytáiąc więźnia áni przypusczáć żadnego ile do kwestyi kátowskich/ áni im wyznánia nie pokázowáć/ komu sąd tákich rzeczy nie iest leczony/ dla osławy ludzki/ iáko butlow/ ábo sług mieyskich/ bo oni do domu przyszedszy żonąm/ á żony wszystkiemu swiátu troie niewidy z przydátkiem rozpowiedzą. WisCzar 77-78. Stąd widziemy niektorych bezbożnych/ y serca wilczego ludzie okrutne: że iako wilk kozę porwawszy zá nosi ią do lásá/ y tam się nád nią pástwi według vpodobania: Tak nie ktorzy trafiaią się iáko wyzuci z nátury ludzkiey do miłosierdzia y polutowánia nad bliźnim skłonni/ y sercá kátowskiego nieużytego/ bo zaiuszywszy się ná bliźniego/ á widząc że mu nie idą po myśli vchwalone práwem y zwyczáine kwestie zpomowionym w mieście/ y widząc że nic ná zmęczonym nie może wybádáć według swego zámysłu y smáku/ pod pokrywką obawiánia sie by mieiśce nie było zczárowáne/ gdzie powołánego pierwey męczono/ wozi się z utrapionym polesiech w nocy y gránicach/ pástwiąc sie do vpodobania/ y męki/ o ktorych się prawu nieśniło tamże nád niem wymyśláiąc/ ná ktore y sami káci pátrzyć nie mogą. WisCzar 99. Tákże vczyć iako poznać Czárownicę z pewnych słow/ y okoliczności/ dla Bogá (rátuycie/ niesniło się o tym nigdy Mátce naszey naymilszey Kościołowi á Oná ráczey okrywa vsterki dziátek swoich/ płacząc nad niemi/ niewydáiąc ná iátki kátowskie/ iáko ci wyrodkowie iey pod płasczem mácierzynskim obłudnie czynią. WisCzar 105. Werwawszy się iey wgłos: Arsina rzecze, Słomę przynosisz naogień nie wodę, Ktory mnie dosyc pali, dosyc piecze, Co szkodą liczysz, ia nie mam zaszkodę, Smierc zysk: to szkoda ze mi się odwlecze Wielką w niey sobie pokłada wygodę, Tenkto wkatowskich klubach za grzech ięczy, A mnie przed grzechem, sroga miłosc męczy. PotSyl 15. Płakał Lisymach wraz y błogosławieł, Nowemustadłu: zeby zyli dłuzy, Nisz on y lepszą pamiątkę zostawieł, Tak vmarłemu iego chęc odsłuzy, Gdy Filert, co go dzis zywota zbawieł, Będzie wkatowskiey zazdradę obruzy, Ondzies wesoło z tego swiata wyndzie, Opiekunemgo dawszy Theolindzie. PotSyl 63. Te bowiem kráie były pełne zámieszánia, Pełne zgrzytánia zębow, płáczu, nárzekánia, Potym w okropnym zmierzchu byłá obaczona Od niego srogim ogniem hutá rospalona, Wkoło ktorey ćmá strásznych robakow czołgáłá, A kupá cnot, chcąc mścić się, nád tym piecem stałá. Támże doyrzał, że ludzkie męczone osoby Płomieniem były gorzey nád kátowskie proby. DamKuligKról 233. Lec przecie iako mu Maciey Wakuła idąc na smierc wrozył, podobna tegoz Pawła Kup czaka smierc katowska w Roku trzecim podkała oczym Nizey w Roku 1693. bedzie Iz go Scieto w Rynku o Wykradzenie skarbcza Panskiego w Ząmku Zywieckim. KomonDziej 205v. W nocy przy bramie Pała cu Krolewskiego wystawiono Katowskie Theatrum na ktorym raniusienko wyprowadzonym Bisku pom Nay pierwey squarguenskiemu y stremguenskiemu szyie poucinano potym innym sena torom y Panom [...]. HistŚwież 133. Przy słano do nich spowiednika ktory by ich był na smierc przygotował nie chcieli go y przy iąc y wierzyc mu nawet gdy iuz na Theatrum Katowskim stanął ieszcze wątpił czy to z nim nie zartowano y spowiedac się nie chciał [...]. HistŚwież 197. [...] Musiał starzec nieborak siwą głowę poddac katowskiemu mieczowi, ucząc przykładem swo im aby się starzy namłode żonki szalenie nielakomili. HistŚwież 425. Często zaś katowska córka albo lada od szynkwasu Dorota opęta i na placu rańtuchem zarzuci. MałpaCzłow 215. Tam Stryi mowe do Deputatow mowę zaczął. Tę prawi z publiczney niesławy obwinioną, y iuż w opinii ludzkiey potępioną, w oczach waszych Ociec y matka stawia, więcey względu máiąc na podcźciwość, niżeli na Rodzicielską miłość, obliguią y proszą, ieżeliby przeswiadczona była w tym co iey zła zarzuca gęba, żeby pod katowskim życie traciła mieczem. NiesKor II 642. Historia dom: Prof. Cracov; wspomina dwoch braci Kwiatkowskich ci zeszkoł Kaliskich dla szerzącego się tam powietrza morowego do Krakowa dla nauk posłani, gdy młodszy z nich czternascie lat dopieromaiący z gospody swoiey wyszedł, od przechodzącego żołnierza, ktorego áni znał młodzian, ani naymnieyszym słowkiem nie uraził w głowę śmiertelnie raniony padł ná ziemię; dziáło się to pod czas wesela Kroleskiwgo; brat iégo starszy dowiedziawszy się o tym, zebrawszy coś ludzi, poty zaboycy szukał, áż go znalazł, więc w kaydanach okutego w gospodzie złożył, z tą intencyą, żeby go był nazaiutrz do sądu y pod katowski miecz oddał. NiesKor II 755. Według Cycerona: Ná woinie same zbrodnie zá niebezpieczeństwo w zamian idą. Wszystkie kryminały serce y siły biorąc, imię męstwa, cnoty noszą. Tym odważniey: iż miecz kátowski ná ich kárki zaostrzony, wydarszy, onymże niewinnych woiuią, y pożyraią. BystrzInfStat M4. Patrzył DAWID ná ten grzech przez palce, przez szpary, Niedał Ammonowi takiey, iak zasłużył kary. Kochaiąc go zbytecznie że Syn pierworodny Ale zły, niepodciwy, katowskich rąk godny. DrużZbiór 107. [...] albo był o jakie przewinienie w ręku katowskich [...]. ArtWoj 89. Katowski. 1) Hencker-; henckerisch. [...] 1) de bourreau [...]. T III 542.

2.przen. »bezlitosny, okrutny; należący do człowieka bezlitosnego, okrutnego«: Ták Szymon czárownik zmamił oczy Neronowe y kátowskie/ ktory ścináiąc báráná/ rozumiał że ściął Szymoná/ co wszytko działo się przez omamienie oczu szátáńską spráwą. SpInZąbMłot 439. Niektórzy, obaczywszy sąsiad swoich mordy, Dobrowolnie przed śmiercią bieżeli do hordy; Jakoż miłosierniejszych pohańców doznali, Którzy i posieczonym rany zawijali, I wielu okupili z onych niedobitków Od zabicia jawnego i katowskich zbytków; Bowiem badając na nich, jeśli czego w ziemię Nie zakopali, jednym chłopstwo ono ciemię Wiciami dębowemi zakręcało, że też Oczy im wyłaziły z ciemienia, niestetyż! ZimBSiel 167.

3.przen. »przykry, uciążliwy, męczący, sprawiający bóle, dolegliwości«: Krzyż/ tr. vt Krzyż to moy [...] v. Vtrapienie/ Martwienie/ Zła rzécz. Crucem hoc loco Latini ethnici vsurparunt [...] meretriculas & amicas cruces vocat, & Crucium vinum [...] quòd cruciet & insuaue sit [...] Kátowskie wino. Kn 328.

4.przen. »przeklęty, stracony«: Niészczęśliwy [...] Dierectus, exsecrationem quandam sonat & increpationem, vt & nostra vox Niészczęśliwy aliquando [...] Perij probè, ducit lembum dierectum nauis praedatoria. Dierectus alioqui est in diem erectus, suspensus in cruce, hîc sonat molestum. niéluby/ niészczęśliwy/ złodziéyski/ kátowski. nostri vicino sensu usurpant. Idem [...] Quin quiescis dierectum cor meum [...]. Kn 532.