Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1610

Formy: bezok. iść; ~ cz. ter. lp 1. os. idę; 3. os. idzie; lm 1. os. idziemy; 3. os. idą; ~ cz. prze. lm mos 1. os. szliśmy; 3. os. szli; nmos 3. os. szły; ~ im. wsp. idąc

Znaczenia:

1. »przemieszczać się stawiając naprzemiennie nogi«

◆ Związki frazeologiczne: ◆ iść gdzie noga nie postała »iść, gdzie dotąd nikogo nie było«: Alterowało to nieiednego ze to [...] iść tam gdzie noga Polska niepostała. PasPam 53v. ◆ za czym jako bydło iść: Zá pożądliwością tylko iáko bydło idą/ co miło to czyniąc/ á wierzgáiąc ná to co boli. StarPopr 30. ◆ iść w kompaniją »udać się na wyprawę wojenną«: Deklarowali znami ze by iść w kompaniią co kolwiek wytknąwszy y sporządziwszy się. PasPam 118v. Idę wkompaniią choc przykrey zimy nie uwazaiąc injurias [srogości]. PasPam 134. ◆ iść w tropie:

2. »zdążać, udawać się gdzieś«: [...] kiedy czás przydzie naprzod do szturmu isdź máią: á iesliby tym czásem chorągiew odiskáli/ ábo co znácznego vczynili/ wolni zostáną. BielDiar Biij. Idę do Warszawy Na ów czas elekcyji, aż tam pełno wrzawy. SatStesBar II 725.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ oślep iść: Nic nie uwazaiąc na owo ich gęste strzelanie oślep (iako mowią) idą do Szturmu. PasPam 269. ▲ na dno iść »tonąć«: Pogrążam się/ grążę się/ zánurzam się/ ná dno idę/ tonę. Sido absolute. Sido in aqua: sido ad ima. Pars arboris ab radice validiùs sidit. [...] Desido [...]. Kn 753.

3. »o wojsku: uderzać«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ iść batalią (sz. zm.): Czambułów jeszcze żadnych nie rozpuszczali, tylko idą bataliją. Owa zgoła coś dziwnego ten nieprzyjaciel intendit. ZałRelSar 369. Po dwie mili na dzień bataliją szli [Tatarzy]. ZałRelSar 372.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ iść szykiem »posuwać się w porządku bojowym«: Slismy tedy szykięm. PasPam 93v.

4. »o pojazdach: jechać«

5. »odbywać się łatwo«

6. »o rzece: płynąć«

7. »być przekazywanym, przedstawionym«: Gdy zas w kole Ieneralnym kazali Porucznikom deklarować Nomine swoiey kozdemu kompaniiey ktory chciał Sąm ore proprio [własnymi ustami] deklarował komu zas trudno było o Słowa to per Deputatos szły deklaracyie. PasPam 116.

8. »być przeznaczonym«: Piecow wdomach niemaią chyba wielcy Panowie bo od nich wielki podatek na krola idzie. PasPam 56.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ iść wolnym krokiem: [...] wnet z gory bydło pospądzáne/ Wolnym krokiem ná brzegi idzie roskazáne. OvOtwWPrzem 99. Owiec y bierek trzody nie zmierzone okiem Razem pasły, razem szły, ale wolnem krokiem [...]. PotWoj 73. Wolny, wolen [...] wolnym, nieprętkim szli krokiem [...]. T III 2601-2602. ▲ coś niesporo idzie: [...] gdy zásie kto sam się prętko pánoszy/ y rychło bogácieie/ á máiętność Páńska/ y dobro pospolite ginie y rzeczy nie sporo idą/ tám iuż znáć że go miłość do pożytkow własnych/ więcey niż do Páńskich/ y dobrá pospol: przeciąga. StarPopr 147. [...] im bárziey skępiec prácuie około gospodárstwá swego/ tym mu wszytko nie sporzey idzie. StarKaz II, 154. ▲ iść na potrzebę wielką: Iść ná potrzebę wielką [...] na wielki [...] stolec [...]. DanKolaDyk II, 294. ▲ iść na potrzebę mniejszą: Iść [...] ná potrzebę mnieyszą [...] ná mały stolec [...]. DanKolaDyk II, 294. ▲ iść galop: Jdą Galop Capilis certant SłowPolŁac 20.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ idzie wzgórę cena (sz. zm.) »coś drożeje«: Cená wzgorę idzié/ [...] Crescit pretium rerum venalium. Kn 61. Idzié wzgorę cená/ zboże. v. Drożéié. Kn 240. ◆ pod listem iść »udawać się gdzieś mając list polecający«: Pod tem tedy moim Listem szli, ktory mąm y teraz. PasPam 151v. ◆ do buntów iść »buntować się, występować przeciwko władzy«: Wsiów także i Miasteczek októrych była Suspicya że chcieli do buntów iść wycinano - i gdyby była przezorność i odwaga Potockich i Lubomirskich temu nie zabiegła, w wielki pozar wyrosłaby była ta swywola Kozakow. OtwFDzieje 86. ◆ iść do biesa »iść na marne, marnować (się)«: Bo tak Bog chce Abys niedługo zażył czegoś marnie nabył Tak sprawiedliwosc każe wydarłeś niech drugi Tobie wydrze, Albo więc smierć wszytko odejmie A drugiemu zaś odda, Komubyś nie życzył Dla tego Xięze zbiory do biesa więc idą Bo z Koscioła zbieraią y cnych fundatorow Zawodzą. OpalKSat 19v-20. ◆ w chłopy iść »o szlachcie: zamieniać się w chłopów, degradować się społecznie«: Bolesna y nieznosná człowiekowi/ gdy słuszne do iákich dobr práwo máiąc/ niemylney Krolewskiey obietnicy pewnym będąc/ y iuż iuż práwie máiętność w niechybną possessyią biorąc/ że się tam dlá iednego z márną iáką przekupką o wiązkę siáná zátargowáwszy omieszkániá/ gdy do sprawy przywołano zpoźnił/ nie stánął/ wyzuty w káleki y chłopy iść musi. BujnDroga 157-158.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Idąc do woytá/ obá się boytá. RysProv C2. ● oliwa w wodzie do gory idzie. das Oel steiget im Wasser in die Höhe. quand l'huile est mêlée avec de l'eau, l'huile surmonte toujours. T III 401. ● Boiąc się Wilká do lásá nie iść. RysProv A2. ● Lépiey się wrócić/ niż dáley w błąd iść. KnAd 443. ● Cená w mieszek nie idzie. RysProv II, 5. ● Wydárte rzeczy, w sytość nie idą. FredPrzysł C3.