Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L, SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI (?) nie notują

Formy: bezok. rachować; ~ cz. ter. lp 1. os. rachuję; 3. os. rachuje; ~ cz. prze. lp m 1. os. rachowałem; ~ im. wsp. rachując; ~ nieos. cz. prze. rachowano

Etymologia: <niem. rechnen>

Znaczenia:

1. »obliczać za pomocą dodawania, sprawdzać ilość przez dodawanie; liczyć«: Idziemy tedy w tropie dwadziescia kilku ludzi rachuiąc y z Swoią Czeladz[i]ą kolano z kolanem. PasPam 156v. Pusciłem im to z łaski [..] Lubom na to kosztu wiele Łozył przez kilka Lat a co turbacey Przeiazdek, zwady, Bitwy, Poiedynkow, tetego nierachuię. PasPam 235v. Rachowałem iednak owe wydatki ktorych narachowało się przez te Lata 40 Tysięcy. PasPam 283.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ z długą liczbą rachować lata »być starym«: Iak wiele inszych Herbow w Polszcze poginęło [...] A Rawicz z długą liczbą rachuie swe lata I podobno trwać będzie do skonczenia Swiata. PasPam 272v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ lekko rachując: PasPam 257.

2. »oceniać wartość czego, szacować co w przybliżeniu«: Zdobycz nasi wielką wzięli wrzędach w srebrach w Namiotach bogatych w Sepetach zas owe specyały wyborne co mogły by drugi Sepet na sto tysięcy rachować one Szable bogate one Anczarki. PasPam 245v.

3. »uwzględniać, włączać przy liczeniu«

◆ Związki frazeologiczne: ◆ rachować coś na intratę: Aręnda tez wyciągniona Bardzo bo y piotruszkę y kapustę nawet y iaie kokosze rachowano na Intratę. PasPam 226v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Bogáty dobrodzieystw twych nié rachuié: Vrázy swé bárzo czuié. KnAd 36.