Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI, XVII), SWil, SW, SJP notują

Formy: lp M. bark; D. barka // barku; B. uż. nżyw. bark; N. barkiem; Ms. barku; ~ lm M. uż. nosob. barki; D. barków; B. uż. nosob. barki; N. barkami; Ms. barkach

Znaczenia:

1.anat. »część pleców poniżej karku, kości wiążące kończynę górną z tułowiem«: Bolączki [...] z niebespiecznego mieyscá/ ná bespiecznieysze przeciąga [sok loczydła]/ iáko z twarzy ná plecá/ albo na barki. SyrZiel 186. Bárk/ od rámiennego stáwu do łokciowégo przegubu. Brachium [...] Porrigere brachium [...]. Humerus [...] Lacertus [...]. Kn 15. Bárkowáty/ bárkow dużych. [...] Lacertosus homo [...]. Lacertosus equus, gallus [...]. Kn 15. Łokiéć przegubu ręki grzbiét./ ábo garb gdzié się łokiéć z bárkiem schodzi. Kn 367. Części wszystkie ciała, Pelopa porąbanego, w doskonałe ciało, ułożone były. A gdy nie dostawało barka lewego, na iego mieysce wprawili słoniową kość. OvOtwWPrzem 234. Bark. Brachium, humerus, lacertus karka, petis. SzyrDict 7. [O człowieku y iego częściach] Bark/ fr. Bras Łokieć/ fr. Coude/ Ręka. PolPar 179-181. Na grzbiecie są łopatki, na ktorych wiszą ramiona, albo barki. KirchFac 4. Bol nie na iednym mieyscu się osadza, lecz tam y sam po barkach, grzbiecie, pacierzach, pod żebrami biega. BeimJelMed 563-564.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ atlantowskie barki:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ atlantowskie barki: ◆ z kim się wziąć za barki »zmierzyć się z kim w walce«: Alboż to y Regimentarz popularitatem y przyiaciół nie miałby? że de pari z każdym mogłby się wziąć za barki. KonSRoz 55.

◼ Przenośnie: ◼ Nowy [...] przybył Atlantowi ciężar na barki, niebu ku ozdobie I wiecznej sławie polskiemu krajowi. MorszAUtwKuk . ◼ Tyrannidem wprowadzić i wewlec na barki nasze chciano. AktaKrak I 303. ◼ Ieżeliś chętliwy, nie żałuy barku, dźwigni przyiaciela podupadłego, afekt ni sierota, gdy iest w sercu bez ramienia, bo bez skutku. MłodzKaz II, 256. ◼ Którą to gierałdę ten nieboszczyk śp. Franciszek Jastrzębski najpryncypalniej legował na barki śp. nieboszczyka Kaźmierza Jastrzębskiego. KsJaz 169.

2. »u zwierzęcia: grubsza i wyższa część przedniej kończyny«: Bárki v źwiérząt/ Humeri boum [...]. Humeri gallorum [...]. Kn 15. Niektore [zwierzęta] się zdały Niedoskonałe/ iakoby barkow nie maiące. OvOtwWPrzem 26. Królewski orzeł, niosąc zdobycz w szponie [...] Z ognistej w barki postrzelony rury. MorszAUtwKuk 87. Ták bywa/ sokoł kiedy bystrym okiem/ Buiaáiąc sobie pod niebem wysokiem: Záyrzy szczebietny Dzierzby: záraz doni Niepoścignionym lotem/ bárk swoy skłoni. KochProżnLir 185. [Opis herbu Prawdzic] Na hełmie takiż Lew, ale między dwiema skrzydłami do siebie barkami obroconymi. NiesKor II .

◆ Związki frazeologiczne: ◆ na bark (koń) bije (sz. zm.) »wierzga«: Biie na bark. RysProv I, 6. Na bark koń biie [...] Calcitro est equus hic. Kn 441. koń ten na bark biie. dieses Pferd schlägt mit den Vorder-Füssen. ce cheval régimbe, rüe des piez de devant. T III 24.

◼ Przenośnie: ◼ Trzykroć się ociera o mroźny woz; trzykroć/ gdzie Rak barki rozpiera. OvOtwWPrzem 170.

3. »bok, ramię jakiego przedmiotu; łuk; pałąk«: Wprzod nalazł używanie pieły [...] Y naczynie/ ktorego barki nitem spoieł. OvOtwWPrzem 311. W Polu błękitnym podkowa biała polerowna Krzyż na niey złocisty [...] barkiem do gory podniesiona stoi, końcami na doł. NiesKor II 2. Jest pas przez srzodek tarczy [...] we srzodku iego pieniek od lewego boku grubszy, trzy sęki na nim na barku wyższym, spodem dwa. NiesKor II 555.

4. »część wozu, orczyk«: Bark/ v. Orczyk. Kn 15. Części Wozowe są Dyszel [...] Barki [...] (Wagi) Drabki [...] zwory. KomDobrOrb 207.

Słowniki:
SXVI (= orczyk, drążek), T (= orczyk), L (= orczyk, XVIII), SWil (= orczyk), SW (= orczyk) notują
SStp, Kn, SJP nie notują

Formy: lm M. uż. nosob. barki; N. barkami

Znaczenia:

»naczynie, narzędzie(?) używane w niektórych rzemiosłach«: Inwentarz rzeczy oddanych przez p. Rembelińską [...] mielcuch [...] ze wszystkiemi statkami dobremi do niego przynależącemi, to jest: z kotłem, ze 2 kadziami, z drybusem, z barkami [...] z piecem. InwKal I I, 77. Statki kowalskie: miech, kowadło [...] warszel, barki 2, młotek jeden, durślaków 2. InwKal I 378.

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI, XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. barka; D. barki; C. barce; B. barkę; N. barką; Ms. barce; ~ lm M. barki; D. barek // bark; C. barkom; B. barki; N. barkami; Ms. barkach

Etymologia: <wł. barca; fr. barque; niem. Barke>

Znaczenia:

»rodzaj statku transportowego w żegludze śródlądowej, rzadziej morskiej«: Ma [Tybr] młynow barzo wiele na barkach/ abo iakoby po naszemu na łodziach. WargRzym 51. Trzykroć y Neptun z wod się wynurzać przymuszał, Y barki z srogą twarzą wykazać pokuszał. OvOtwWPrzem 65. Odnowiono na tę drogę dla niego [cesarza] dwie Galerze a dla Princ Roberta/ ktory snadz z nim poiedzie/ buduią nową barkę. MerkPol 303. Nasi dwanaście bark zabrali, na ktore Czarnecki z ludzmi wsiadszy dobrał się Insuły Samsoi. HistBun 52v. Był okrętem port nie doiechany, Gdzie stały mnieysze barki i gonduły. PotSyl 85. Iest tam barka albo okręcik marmurowy, ktory na wodzie pływa. MikSil 173. Barki towarami wszelkiemi ładowne płyną do Tolosy. ChmielAteny II 58.

◼ Przenośnie: ◼ Ktorzy w barkach spią/ niewiedzą kiedy/ aliści oni v portu będą. BirkNiedz 36. ◼ W teyże iey Łodzi w ktorey świeckie pływa morze, W tym ciele, lawirować, każą po ieziorze. Napijaiąc się co raz, ogniem wrzącey siarki Nie wysiadać, wypadać z takiey trzeba barki. PotPocz 89.