Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. barszcz; D. barszczu; C. barszczowi // barszczu; B. uż. nżyw. barszcz; N. barszczem; Ms. barszczu; ~ lm M. barszcze; D. barszczów

Znaczenia:

1.bot. »roślina zielna z rodziny baldaszkowatych (lub wywar z niej) stosowana jako lekarstwo i przyprawa; barszcz zwyczajny Heracleum Sphondylium«: Warzono [ryby] albo z miodem, albo z barszczem, trochę przyszafraniwszy. NiemPam 54. Bole vciekną, rychley w ten czas kiedy barszcz piiesz. SykstCiepl 202. Na sledzionę secret P. Jerzykowskiego Regenta [...] Barsczu dwie częsci sczawiu Kobelego Czesc iednę [...] masc Urobic y przykładac. GrodzMisc 104b. Barszcz die Bährenklaue. WojnaLust 113. Weś barsczu ziela, babiego muru, ktory też zowią mchem większym [...] warz to wraz. CompMed 397. Barszcz das Beerenklaukraut. DobrGram 118.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ barszcz ogrodny, barszcz ogrodowy: Branca ursina, Barszcz ogrodny [regestr ziół]. CompMed 21. WEś [...] liścia Barsczu ogrodowego, Rzepiku [...] po puł garści. CompMed 497. ▲ wodny barszcz (sz. zm.): MIStrzownik albo Miarz ma liście podobne naszemu/ albo wodnemu Barsczu. SyrZiel 113. ▲ płonny barszcz: Barszcz płonny/ wodny vide Niedźwiedzia stopa. Kn 15. ▲ barszcz polski: Iescze gorzey/ co go [wodny barszcz] z naszym Polskim/ albo z Ruskim Barsczem mieszaią/ y za iedno być rozumieią. SyrZiel 177. ▲ barszcz włoski (sz. zm.): ROzdzieniec abo włoski barsz[cz] ma liście labrowate. SyrZiel 672. ▲ ruski barszcz: Iescze gorzey/ co go [wodny barszcz] z naszym Polskim/ albo z Ruskim Barsczem mieszaią/ y za iedno być rozumieią. SyrZiel 177. ▲ barszcz prosty: Barszcz prosty/ naski. Kn 15. ▲ barszcz niemiecki: Barszcz Niemiecki [...] Niedźwiedzia łapa. Kn 15.

2. »zupa gotowana na zakwasie lub z rośliny zielnej barszcz zwyczajny«: SMaczna y wdzięczna iest polewka Barscz/ iako go v nas abo w Rusi/ y w Litwie czynią. SyrZiel 673. Barszcz/ polewka. Kn . Iako chleb przez kwas y nasienia niektore przydane/ staie się zdrowszy tak barszcz z teyże materyey to iest mąki żytney robiony tęż dobroć ma. HercBan 35. Zrazu ta woda będzie bez koloru, podobna barszczowi. CompMed .

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ barszcz cytrynowy: IV. Barszcz Cytrynowy [tytuł rozdziału]. CzerComp 72.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ być komu do barszczu »być do kogo niechętnie, wrogo usposobionym«: Kłopot ci Oycu dway Synowie [...] będzie ieden drugięmu do barszczu, bo nań będzie kwasno patrzał. MłodzKaz I, 210.

◼ Przenośnie: ◼ Skrzynká barszczu ná piecu stoi okowána/ A popiołu donicá w kącie málowána. Sam gospodarz w zupanie bárszczowym łatánym/ Barszcz iada/ wbarszczu chodzi/ ktosz iest większym pánem. NowSow D3.

3. »nazwisko chłopskie«: W Sieracki Zięmi Barsczowski Matiasz nazuałsie syn Barsczow zRad[ł]owa wsi Biskupa Crac[owskiego]. TrepNekLib 24v.

# Użycia metajęzykowe: # Barszcz. ErnHand 90