W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 23.02.2023
BUDOWNY przym.
Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują
Formy: st. równy lp M. m budowny; ż budowna; n budowne; D. m budownego; n budownego; B. m nżyw budowny; n budowne; N. n budownem; Ms. m budownem; n budownem; lm M. nmos budowne; D. budownych; B. nmos budowne; N. budownemi; budowne; ~ st. wyższy lp M. ż budowniejsza; ~ st. najwyższy lp M. n najbudowniejsze; lm B. nmos najbudowniejsze
Znaczenia:
1. »okazale, solidnie zbudowany, zabudowany«: Mieliśmy przecie nadzieję, że z nami miano stanąć w jakiem siole budownem. NiemPam 271. [...] obywátele támeczni zwielką swą pilnośćią ná to przygotowáli/ áby ią [królową] znaywiętszą (iáko przynáleżáło) vczćiwośćią/ z okazániem niezwyczay ney Pompy ták wszátách/ koniách/ y woiennych Rynsztunkách/ iáko w stáwiániu Arcus Triumphales z rozmáitemi sztukámi y misterstwy budowne/ do Miástá swego przyięli. JudCerem A3v. Wiechali [Rugier z towarzyszącymi mu kobietami] w pięknełąki rowniny przestrony Gdzie obaczyli pałac budowny wysoki Jakiego w sobie nie ma swiat iako szeroki. ArKochOrl 64v. Stanelismy za stolicą mila tylko od Miasta przy dworze Carskim budownem, ktory zwano Tonienskie. MarchŚcibHist 9. Zbudowali wsrod obozu y Carowi z Carową y z Woiewodą mieszkania dosyć, owo on nas oboz stał sie Miastęm budownem. MarchŚcibHist 12v. Budowny/ Bellè vel bene, & ratione aedificata villa [...]. Capax domus, Ouid. Operosissimum templum [...]. Kosztownié wielką robotą budowány. Kn 51. Podniezszy iednák sercá miniem Parabucie/ Y Wsi kilka budownych z ktorych ná pápucie Zon Cesarskich intratá. TwarSLeg 49. Kij (ktorego Biczem Długosz zowiąc iednym Xiążęciem Rusakow miánuie) Miásto od imieniá swego Kijow nád rzeką Nieprem záłożył/ Zamkiem y cudnemi á budownemi wieżami opátrzył. KalCuda 235. Budowny dom. Domus aedificata bene, bellè. Iżdabinti namay. SzyrDict 24. Pierwsza ozdoba kraiu z miast pieknych budownych I w nich ludzi zrodzonych. OpalKSat 97v. Ołomuniec, po Niemiecku Vlmitz, metropolis Morauiae pienkne, budowne i wielkie miasto. VorLetSkarb 142. Do miasteczka nazwanego Klimontow cztery mili, a stamtąd do Ossolina porządnego i budownego zamku pułmili. VorLetSkarb 147. Pograniczne miasteczko J.K.M. Kęty niedawnego czasu wielkiem nawidzone od Pana Boga ogniem, że od tak budownego i osiadłego miasteczka ledwie część domów w ulicach niektórych zostało. AktaKrak II/2 456. Palą (Szwedzi) około miasta bardzo budowne przedmieście. WierzbKon 94. Uchodzić począł prędko wiejski lud ubogi: Część na grzęzkie jeziora, część do gęstych lassów, Część ich zbiegła w budowne zamki. ZimBSiel 131. ANCONA Miásto/ dáleko słynące/ dla zacnych y budownych Kámienic y Domow/ tákże kosztownych Páłácow/. DelicWłos 39. Stoią oni rozumieiąc ze to ia przechodzę przez miasto. Asz dopiero upodobawszy sobie mieysce gdzie widzę domy budowne y porządnie stanąłem. PasPam 167. Czásie [...] kosisz zębem twoim nakłádne pałáce, pożerasz naybudownieysze miástá. MłodzKaz II, 84. Poydą/ poydą z dymem budowne miástá/ nie dobyte zamki/ wytworne pałace/ z tymi wszytkimi ludźmi/ ktorzy się kolwiek ná ten czas naydą. BujnDroga 137-138. Nowá Hiszpania [...] Ze wszystkich kráiow Ameryckich náyludnieysze, náyurodzaysze, náybudownieysze y naypolitycznieysze páństwo. BystrzInfGeogr E2.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Trzy rzeczy w szlácheckim mieście bácżni nágány być godne vpátruią/ kędy Dwor wyższy niźli Kościoł/ Kárczmá okazálsza niźli Rátusz/ psiárnia budownieysza niźli szpitał. RysProv XV, 5.
2. »dobrze, starannie skonstruowany«: [Noego] Bez wiosła budowna w potop walny łódź niosła i wysadziła miłe z nim plemię, gdy opadały wody na ziemię. MiasKZbiór 118.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM