Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: bezok. bóść; ~ cz. ter. lp 1. os. bodzę // bodę; 2. os. bodziesz; 3. os. bodzie; lm 3. os. bodzą // bodą; ~ cz. prze. lp m 3. os. bódł; ż 3. os. bodła; n 3. os. bodło; lm mos 3. os. bodli; nmos 3. os. bodły; ~ tr. rozk. lp 2. os. bódź; ~ tr. przyp. lp m 3. os. bódłby; ż 3. os. bodłaby; lm mos 2. os. bodlibyście; nmos 3. os. bodłyby; ~ im. wsp. bodząc // bodąc

Znaczenia:

1. »uderzać przedmiotem spiczastym, np. rogami, ostrogą, kłuć«:

Rekcja: kogo, co

Gdy podroście [bernardynek]/ około kráiow ości bodzące wypuscza. SyrZiel 563. TO ziele [krzyżowniczki]/ máło nie może bydź miedzy osty poczytáne/ dla bodących iego bodlaków. SyrZiel 1346. Ale jesliby to było wiádomo/ że on woł bodł przed tem/ á nie miał go pod strażą Pan jego/ koniecznie odda wołu zá wołu/ á zdechłego sobie weźmie. BG Tt Wj 21, 36. Bodący rad/ s. woł/ [...] qui cornu ferit, Virg. [...] Cornipeta, Sipont. Cornupeta in SS. libris. Kn 38. Bodę koniá ostrogámi/ vide zwieram koniá. Kn 39. Zácząwszy dzień wedle dniá pić/ nie iáko niektorzy przerywáią/ dzień się kąpiąc ábo pocąc/ drugi dzień piiąc/ y ták się spráwuią z náturą iáko niektorzy z koniem/ ostrogámi go bodząc/ y cugle wściągáiąc. PetrJWod 34. Rozgniewał się [Achilles] iák byk/ gdy gdzie w mieysce przestrone Száty/ iemu nie wdzięczne/ wyrzucą czerwone: Ktore on strásznym rogiem bodąc/ podmietuie/ Y gniewa się/ że rázy swe dáremne czuie. OvOtwWPrzem 473. Bodzę Ferio Cornu. SłowPolŁac 3. Pokazała raz, y drugi pokaże [bogini Diana], Ze nie zarli psi, y bycy nie bodli, Ogień nie parzeł, nie topieła woda Kto wielkiem Bogom w opiekę się poda. PotSyl 94. [Żołnierz herbu Jelita] Wszytkim zgołá, Strászny nieprzyiaciołom, Bożego Kościołá. Kto czystego sumnienia; Chorągiew podniesie, Smierć mu żyskiem, bo gotow umrzeć, w káżdym czesie On nikogo á iego wszyscy się muszą bać? Coż nie ma bość kopiią? ábo mieczem rąbáć? PotPocz 127. Bydłu, ktore bodzie, powinno rogow poprzyżynać. SapMWilkKutrz 317. Bodę, ich stose mit hörner. BierSłowa 7. Bodę ist [!] stosse mit den Hörnern/ bodziesz du stössest bódł er stoss Bodź stosse du Bóść stossen. DobrGram 291.

◼ Przenośnie: ◼ Tobie [Boże] krzywdy y swoie urazy poruczem Ty pokarzesz kto winien; Zatwych ludzi zgodą Spuszczą rogi Poganie ktorymi nas bodą. PotWoj 3. ◼ Nie truchley Oświecony Wiśniowieckich Domie, Nie ták rogi, śmierć, twemu Xiężycowi, łomie, Zeby Ottomáńskiego, nimiście nie bodli. PotPocz 36-37. ◼ Tam kędy Krępak ostrem kopcem, ábo metem, Polskę dzieląc od Węgier, bodzie Niebo grzbietem Sławny Donáiec, iáko Druentia rzeká, Strumieniem, z rázu cienkiem, ále szybkim zcieka. PotPocz 74. ◼ Pięknym Loiczne wdzięcznieią pozorem Flory rozlicznym czubią się kolorem Bodzą ukrytym iednak subtelnieysze kolcem dowcipy chyba sposobnieysze. MikSil 82v. ◼ Excessa czyie ieno ad notitiam Cesarzá, ták zaráz ad poenam idą: wlot ucierá rogow by nie bodły, uciná skrzydeł, by nie látały. ChmielAteny II 479. ◼ [Mówi Dawid] Trzeba mu [Nabalowi] rogow przytrzeć, by niebodł, niebrykał Y żeby kłodką gębę otwartą zamykał. DrużZbiór 50. ◼ A sámá [Wisła w czasie powodzi] morze kilką rogow bodzie/ Y woynę/ nie dań śle Báltyckiey wodzie. TasKochGoff 235. ◼ Fedoro [...] Ilekroć przypominam przyjemności twoje, Rozmnażają się w sercu mym miłosnym roje, A myśli, jako pszczółki: raz słodką ochłodą Cieszą mię, drugim razem żądłami mię bodą. ZimBSiel 135.

2. »dręczyć, niepokoić, pobudzać, podburzać, popychać do czego«:

Rekcja: kogo, co, przeciw komu

Ták w rozdrażnionem własnie widziem byku/ Ktorego miłość bodzie zazdrościwa: Ogromnie ryczy y z onego ryku Ná więtszy się gniew i siłę zdobywa. Y gdy o bliskiem wie społmiłośniku/ Rogi o twárde dęby wyostrzywa. TasKochGoff 180-181. Olbrzymka nie mniey smiała namniey popędliwa Przeciwko niemu [Rugierowi] bodła wilka boiu chciwa. ArKochOrl 64v. Zyłes na swiecie wolno iako cię mysl wiodła A miłosc Iezuszowa namiey cie nie bodła. KodKon 91. Niech kogo bodą - jak chcą - gniewy czyje, Ja przecież z żoną jak mąż własny żyję! BorzNaw 180. Kazawszy oddać Bomfinowi w Rhodzie, Sam wielkiem sercem wsiada do okręntu Im go [Dauleta] cięszszy zal im większy gniew bodzie, Tym silnieyszego dobywa nan wstręntu. PotSyl 73. Cóż bardziej człeka bodzie, Jako domowe niechęci? StanTrans 177. Ledwie Anton w takie zamieszanie Z Octawiuszem do Zamku ucieka. A wtym tesz tumult zaczęty ustanie, Gdy trupy połknie y potopi rzeka, Ktore odziera zołnierz y na wodzie, I postaremu głod iednako bodzie. ChrośKon 391.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ (Kogoś) w serce bóść, serce czyjeś bóść, serce komuś bóść (sz. zm.): ◆ Kogoś w oczy bóść (sz. zm.):

# Użycia metajęzykowe: # Wie enden sich denn die Participia Passiva? [...] Bodziony der gestochene. Leczony der geheilete. KellGram 174-175