1.»uderzając ostrym i ciężkim narzędziem ciąć, rozcinać, odcinać, łupać, rozbijać na kawałki; robić dziury w czymś twardym«:
Rekcja: co
Abo ták/ w ostátni czwartek ná schodzié miesiącá/ wziąwszy korzeń Gdule ziemney/ położyć go ná ślezienie/ y siekierą záraz go przeciąć ná troie/ pytáiąc chory: To co rąbiesz? odpowiáda co rąbię: ślezionę/ y záraz pościebawszy ná nić/ one kęsy Gdule w dymie suszą: ták mowiąc: Iáko się te kęsy Gdule w dymie suszą/ ták też tá ślezioná niechay vschnie: A potym bok lewy przerzeczoną máścią námázáć.SyrZiel624. Iákom żyw nigdy żadney białeygłowy nie bił/ áżem dniá tego y godziny ktorąście wspomnieli drwá rąbał/ świádectwo stawię gdyż mię y czeladź vrzędowa rąbiącego drwá zástáłá.SpInZąbMłot104. Przeto przeciw hárdości iego [Assura] mowi Pan. Izali sie będzie chlubiłá piłká/ nád tego ktory nią trze/ ábo sie będzie wynosić siekierá/ przeciw temu/ ktory nią rąbie?SpInZąbMłot432. Annibal iáko Historykowie piszą/ octem skáły twárde zálewał/ á potym kował zmiękczone młotámi/ rąbał siekierámi [...].BirkNiedz98. Drobię co/ drobno dziélę/ ábo rąbię/ Minutatim comminuo, concido aliquid; minutè & minutim concido [...] Concido minutiùs aliquid; concido numeros [...] Concido rationem dicendi per minutas rerum particulas [...] Carpo orationem minutioribus membris [...] Carpo exercitum in multas paruasq; partes [...] Frango in micas [...] Adfrio aliquid [...].Kn148. Rąbánié dréw/ (munus) Caudicalis prouincia [...] Te cum securi, caudicali praeficio prouinciae. Ciébie czynię dréwniczem/ dáięć vrząd nádedrwy/ ábyś ie rąbał. Notum est autem, prouinciam pro munere vsurpari etiam apud [...] Caedes lignorum [...].Kn905. Rąbamidem cumRąbię/ siékę lás/ drwá/ mi[ę]so/ wołu/ iésiotrá/ wiélorybá/ etc. Siékám. Secare ac diuidere animal [...] Diuidere aliquid securi [...] Concido securi ligna [...] Caedere saginam [...] Caedere syluam [....] Caedere arbores [..] Scindere quercum [...] Caedere vineta [...] Seco in frusta [...] Proseco exta [...] Proscindo quercum ferro [...] z-rąbać/ z-siékáć/ przésiékáć.Kn905. Rzéżniczy wárstát/ gdzié biią rzeź/ opráwuią/ mięso rąbią/ kutlof. Rzéźnicá/ optimè diceretur. vt piwnicá/ kramnicá/ młynicá/ ozdnicá. Laniena [...] Taberna lanigna [...] Lanionia mensa [...] Lanea [...] Laniarium [...] Criobolium [...].Kn971. Siékam/ v. Rąbam.Kn995. Zrąbić co/ àRąbię. Contruncare [...] v. Rąbam.Kn1450. Wkupował się [Szypowski] do lasu królewskiego w Sycach u Żarnowca, a potym broniono mu tego lasu, on przecie rębać jechał z wozem.TrepNekLibDworz394. [...] Powiedzial ze przy bitnosci w karinty vłowiono takiego pstrąga ze go ledwie dwanascie wołow ssiecią trotową wiciągniono, ktorego gdi rąbano z iednego dzwona beczke nasoliono.AktaBab27. Bzowe korzenie odkopawszy rambac ku dołowi, a uciowszy zwłaszcza macicę skrobac na dol, z liszkę dobrą [...].GrodzMisc82b. Kloc/ ná ktorym rąbáią/ siedzą/ etc. vide. Pien. Kałade.SzyrDict107. [...] porąbac/ ná stuki rąbac [...].KusWeg N8. Bo co o stárych pogánách Tertullianus pisał/ zádáiąc im tákie okrucieństwo przeciwko Chrześciánom/ że y vmárłym nieprzepuszczáli/ ále dobywszy ciał zgrobow wsztuki ie rąbáli y rozrzucáli bestiiom ná pożárcie.StarKazII, 435-436. [...] wołając: Proszczaj święty Juru! Oberwali na ziemię obraz jego z muru Większe tablice rąbiąc, jako drwa łupali, Aż mię też w skałubinie onej wymacali.ZimBSiel157. Iak było niewidac okupu piiali wodę potym drwa do kuchni rąbali y nosili w tey nędzy zywot skonczyli.PasPam52v. Az tam iuz radzą iako się pod Szancować iako mory rąbać a czym rąbać niewspomnieli A siekiery kędy.PasPam57. Zaraz tedy pod ową kratą każałęm mur rąbać na odmianę ci się zmorduią a ci wezmą.PasPam59. [...] Uwasz [...] Iáką niesławę na potomne czásy Ty Ktorys przedtym Wawrzynowe Lásy Rąbał, na wience y tryumfy sobie Terasz zaciągniesz, gdy przeciwko tobie Garść Ludzi Stanie w sczupłym murze z kięzą, Y gdy cię Mniszy nie bitni zwycięzą.OblJasGór20v. Ze y w iednem oka mgnieniu Dzien Dąb rąbiesz czasem dłuży, Iako proch zdmuchniony z Stołu Ale trudnosz się do drzewa Co ma dąb przed wiszem lekkiem, Owszem więcey dano słomie.PotPer23. Iárzyny ná Ogrodách wszelkie wykopywáć w ostátniey kwádrze, około ś. Iádwigi, te mieć pod przykryciem, áby z wilgotney zięmie, nie tylko oschły, ále też y náwiędniáły, dla trvválszego w dołách przez Zimę záchovvánia: á nim kopáć będą, wprzod czego wiele będzie korcem przemierzyć, drobnieyszą z nich poprzebierać, ktorą suszyć, wędzić, ná supplement kuchnie, y spiżárnie: kápustę rąbáć, krązáć, siekáć, w kłody dobrze opátrzone áby nie przeciekáły náłożywszy vkwásić, tákże ćwikłę ná Buráki: z Czosnku y Cybulę [!] wince pleść, siewkę z niey wprzod przebrawszy dla Násienia, drugą też korcem przemierzyć, y wiele tego wszytkiego popisać, rzepę iednák do wędzenia, ná tákim mieyscu záwiesić, żeby od mrozu nie zmárzłá, boby się zepsowáć musiáłá.HaurEk115. Ten mielcarz nie powinien drew wozu ani rąbać do piwa robienia, tylko zagrodnicy rąbać mają.InwKal I96. Drwa do piwa rąbać powinni, owce strzyc i prać, kądzieli sztuk oprząść powinni każdy po 2.InwKal I565. [...] ktore [bałwany] w páłácu miał swym, precz wywráca A w drobne rąbiąc sztuki, vbogim obráca. Na iáłmuzny.DamKuligKról262. [...] sondern ich hacke Holtz/ ále rąbię (rąbam) Drwá, rąbałem, rąbáć [...].ErnHand420. Klotz/ Pień; mit dem Klotz in den Ofen z Pniem w Piec; est ist Schade um den Klotz/ Szkodá tego kłocá, man kan noch Fleisch darauf hauen/ może jescze ná niem Mięso rąbáć.ErnHand563. [...] poddany bronią rąbac drzewa z potokow, przywłasczaiąc ie sobie.ActScabVetI, 325. [...] azeby las rosł, aby potem mogli w swych lasach rąbac tak na budynek, iako na opały.ActScabVetI, 408. Przytym dał Wolnosc palenia Wegla w Lassach Panskich nie robaiąc ze pnia tylko z łomisk co Vpada y gniie [...].KomonDziej150. [...] Brana zabili y gotowac Vmyslili, Maciey Wakuła Barana w Kolebie sprawiał, a Michał Szmołka pod Kotłem na Ogien dmuchał, a Paweł Kupczak drwa rąbał, y Siekiere oględuiąc, rzekł te Słowa iest ostra, Vciął by nią do razu Szyie [...].KomonDziej205. Iáki ogłos dzieie się gdy w kotły biią, dzwonią we dzwony, rąbiąetc.BystrzInfCosm E3. Wiecie, że iako nie masz wrot do lasa, kto chce wiedzie, rąbie, tak nie w Fortecach, ktorych nie mamy, ále w piersiach Waszych nadzieia Nasza; wiecie, że iako każdy guzik má swoię petelkę, co go zadziergnie, tak każda strona tey Rzpltey ma takich sąsiadow, ktorzy ná podział, nierozdzielney do tąd szaty miłey Matki Naszey czuwaią.DanOstSwadaI, 208. Wieloryb bol czuiąc, to do dná, to do gory z impetem wielkim y szumem tłucze się, interim krew go uchodzi, zdychá, ná wierzch wypływa. Ták umorzonego Flisi ná brzeg wyciągaią, rąbią toporami, sadło w kotły kładą, topią, tłustości albo tronu wiele wysmáżaiąc.ChmielAteny II269. Rąbię, siekę, ich haue.BierSłowa189. Siekam, rąbię, ich hacke.BierSłowa215. Tnę, rąbię, ich haue.BierSłowa258. Rąbam Rąbię co. hauen. hacher, couper, sendre, abatre à coup de hache, de sabre; taillader. rąbać wołu. einen Ochsen zuhauen. découper un boeuf en piéces; faire le boeuf. § rąbać iesiotra. rąbać drzewa. Bäume fällen. abattre les arbres. rąbać drwa. Holtz hauen. hacher, couper le bois. rąbaią się. sie hauen sich. ils estramaçonnent; ils se batent à coups d'estramaçon, à coups de sabre.T III1819.
● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
● Kędy drwá rąbią/ tám muszą wiory pádáć.VolcDial117v-118. W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą.RysProvXVI, 7. Iednak naszych Siłasię niedoliczyli wieczor kturzy Sobie rano pospołu dobrydzien dawali Cosię Musiało stac Respektem dawney przypowiesci gdzie drwa rąbaią tam wiory lataią [...].PoczOdlPam24. Gdzie drwa rąbią tam trzaski padają.PasPam62.
2.»ranić, zadawać rany bronią sieczną; zabijać taką bronią, mordować«:
Rekcja: kogo co
Tu ná tym mieyscu drugi/ ktory z czárnego Máku w Azyey mnieyszey Turcy rozmáicie czynią/ do boiu dla wesołey mysli/ y do inych spraw/ zwłasczá Iáńczárowie dla śmiáłości. Zá ktorego vżywánim/ do tákiego zámieszánia mozgu przychodzą/ że żadnego niebespieczenstwá nic nieważy/ siecze/ biie/ rąbie/ co ieno przed sobą baczy: A to bez wszelákiego baczenia.SyrZiel1362. [...] z tego domu/ iák z zamku nieiákiego sieką y rąbaią ná pował Tureckie łby [...].WojszOr261. Nawet strychy zgrzybiałe, baby niewidome I szpitalne kaliki niedołężne, chrome, Ludzie chore, do śmierci, nie życia podobne, W ichże łożach rąbali, na bigosy drobne.ZimBSiel165-166. [...] Ognia dadzą po trzy Kroc y tak ich zaslepią Ze uciekac poczęli, y w oney ich kaszy Kłoli: bo przytępili rąbaiąc Pałaszy.PotWoj92. [...] Ieden wzaiem drugiemu dodawszy potuchy Siecze, rąbie bez bronnych, kole kędy moze [...].PotWoj109. [...] Skoro wytnie męszczyzny, y połozy sniatem Na białą płec y Starcow obciązonych latem Wywrze slepą wscieklinę: iako nieme głąbie Rowno Dziady z babami wkrzywe karki rąbie [...].PotWoj109. [...] Turczyn tylko dzwoni Po zbroiach hartowanych y trzeba mu mieysca Pierwey szukac zeby mogł ukrwawic zeleysca A nasz gdzie tnie tam rana, gdzie pchnie dziura w ciele W Łep, wPiers, wbrzuch; gdzie sie nada rąbią kolą smiele [...].PotWoj116. [...] Nie przeto y Lisowie, skrzydła opuszczali Ale choc szablą tylko, wstręt Poganom dali maiąc nad nich Pancerze, gołe rąbią brzuchy Albo tłuką cięszkiemi po kosciach obuchy Pacholcy z bandoletow: tu y owdzie parzą [...].PotWoj158. Rąbano w kozdym Porwaniu iako drwa w lessie Niemcow Nieborakow.PasPam259. Z tej okazji najwięcej zginęło ludzi, że skoro na błota uszli, wywoływali ich, dając im [...] parol a potem, zwiódłszy za górę, nie ścinali, ale rąbali na sztuki.SobJListy137. Oto was proszę; niebądźcie pospieszni Bić tych; ktorych Mars po zatyłku chlusnie Zbieg, niechay żyie; kto się oprze, tego Tnicie, rąbaycie, bez względu zadnego.LucChrośPhar217. I uciekaiąc swych zmięszaią znowu Więc juz nie bitwa; lecz się zaboy wszczyna Tu z karkow jucha wali się jak zrowu Ztamtąd zaś tylko; miecz rąba y scina Ten szyk niezdoła tyle zniesc obłowu Ile ztamtego pod szable się zgina O bodayby się tą krwią dosyć stało Co ią Poganstwo w tym placu rozlało.LucChrośPhar225. On nikogo á iego wszyscy się muszą bać? Coż nie ma bość kopiią? ábo mieczem rąbáć?.PotPocz127. [...] Piszarza [...] Vderzili Nad to Matheusza Rugulusza Woyta y Sebastiana Medone Burmistrza i inszych Sąmsiadow na Zabicie bili y rubali przez co sie wielki Tumult y Gwałt w Miescie sie stał nie będąc iescze takiego Nigdy.KomonDziej127v. [...] przed Karczmą połozyli Kazawszy potym Pacholikowi małemu iescze złą Siekierą Szyie Vciąc Ktoremu zeSzczeką Szyie okrutnie Kielka razy rąbiąc odciął.KomonDziej202. Prosimy o sprawiedliwość s. s tego złoczynce Piotrá stoiącego przed sądem, ktory nachodził domy vbogich ludzi w Koronie polskiey takze y węgierskiey, na lesiech zastępował, rozbiiał, ich hudoby odbierał, na czym zadosyc niemiał, ale y piekł, palił, strzelał y rąbał vbogich ludzi.AktaMusz19. Wraz żołnierze mszcząc się swych zábranych grabieży, Rąbią, kolą nieśpiących y tego co leży.DrużZbiór71. Rąbam Rąbię co. hauen. hacher, couper, sendre, abatre à coup de hache, de sabre; taillader. rąbać wołu. einen Ochsen zuhauen. découper un boeuf en piéces; faire le boeuf. § rąbać iesiotra. rąbać drzewa. Bäume fällen. abattre les arbres. rąbać drwa. Holtz hauen. hacher, couper le bois. rąbaią się. sie hauen sich. ils estramaçonnent; ils se batent à coups d'estramaçon, à coups de sabre.T III1819. [...] dwu łácinnikow chcąc doznáć ktorego miecz ostrzeyszy rąbáli go po zádzie, po tákich boleściach ná koniec umárł włożywszy dla bolu rękę w gębę, a niektorzy krew z iego płynącą ssáli.TylkStrom79.
◼ Przenośnie:
◼ [...] Aleskoro Chodkiewicz między ich bonczuki Postrzeże swey Chorągwie iak by mu nasztuki Serce rąbał: wraz go zal: y wstyd, y gniew wezmie [...].PotWoj121.
◼ Dlategoż też ludzie Swięci częstokroć o to Bogá prosili/ áby je tu w Szkole krzyża miewał/ y utrapieniem rozlicznym náwiedzał mowiąc z Augustynem S. Domine hic me seca, ure, ut in aeternum parcas: Pánie/ tu rąb/ pal/ ábyś ná wieki przepuścił!GdacPan83.
Znaczenia niepewne:
1 a. 2: RąbamRąbię co. hauen. hacher, couper, sendre, abatre à coup de hache, de sabre; taillader. rąbać wołu. einen Ochsen zuhauen. découper un boeuf en piéces; faire le boeuf. § rąbać iesiotra. rąbać drzewa. Bäume fällen. abattre les arbres. rąbać drwa. Holtz hauen. hacher, couper le bois. rąbaią się. sie hauen sich. ils estramaçonnent; ils se batent à coups d'estramaçon, à coups de sabre.T III1819.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
● W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą.RysProv82.
● Iednak naszych Siła się niedoliczyli wieczor kturzy Sobie rano pospołu dobrydzien dawali Co się Musiało stac Respektem dawney przypowiesci gdzie drwa rąbaią tam wiory lataią.PoczOdlPam24.
● gdzie drwa rąbią tam trzaski lecą. wo Holtz gehauen wird, fallen Spähne. il n'y a forêt où il ne tombe des feuilles par terre; dans un tel jardin il n'y a pas d'autres fleurs à cueillir.T III2347.
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiStrwożony [robotnik] tedy/ y iáko powiedał/ w tákim stráchu nigdy nie bywáł y przeżegnawszy sie/ á rąbánia drew zániechawszy/ one koty záiuszone/ to do twarzy/ to do nog sie iego miotáiące/ drwy rąbánemi po głowie po nogách/ y po grzbiecie pobiwszy strudnością od siebie odegnał.SpInZąbMłot103. Drew rąbanych pospolitych [...] trocha za łoszkiem.InwByczBęt84. Kto się nie przelęknie/ gdy ták wielkie drzewo rąbáne będzie?BirkNiedz2. Rąbány lás [...] Caesus securi. vide Rębny.Kn905. Vrobiony [oszczep] ż [!] drzewá rąbánego ná gorze Pelio: tego więc vżywał[.] Achilles.OvOtwWPrzem506. Rąbány/ Caesus securi, Runtitas.SzyrDict372. Drew rąbanych ociepek 25 [...].InwMiekBęt95. Te co do máteryey drzewá przestrogę dawam, áby rąbáne było po pełni Listopádá.NaukaBud8. Roku potym 1430. od Hussitow rąbany, połupany [obraz częstochowski], Nie ráz uznány, że iest Sarcophagum Svecorum, to iest, Grobem Szwedzkim.ChmielAteny II418-941 [419]. Nierąbany, Ungehauen.BierSłowa89.
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiIákom żyw nigdy żadney białeygłowy nie bił/ áżem dniá tego y godziny ktorąście wspomnieli drwá rąbał/ świádectwo stawię gdyż mię y czeladź vrzędowa rąbiącego drwá zástáłá.SpInZąbMłot104.