Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BASZTARD, BASTARD, BASTER, *BASZTART, *BASTERT, *BASZTARD || BASZTARDO, BASZTARDO

Słowniki:
notują

Formy: lp M. basztard // baster // bastard // basztardo; D. basztarda; B. uż. żyw. basztarda; N. basztartem // bastardem // bastertem; Ms. bastardzie // basztarcie; ~ lm M. uż. osob. basztardy // bastardowie; basztardzi; B. uż. nosob. bastery // basztardy // bastardy

Etymologia: <śr. łac. bastardus>

Znaczenia:

1. »dziecko rodziców niepołączonych węzłem małżeńskim, dziecko nieprawego łoża, nieślubne«: ...gdzieby ták dobrzy byli bástárdowie, iáko porządnie zpłodzeni/ dáłáby się wielka przyczyná do cudzołostwá/ do sweywoli/ do wszeteczeństwá. PetrSPolit I 271. Cudzołostwo dla niepewności dzieci/ dla niedbałości w wychowániu/ dla wzgárdy/ ktorą zwykli básztárdzi rodzicom swoim pokázowáć [...] iest bárzo szkodliwe. KunWOb B3v. Bękart/ bástér/ nie dobrego łożá/ Bęś/ Spurius qui extra matrimonium natus est [...] Falsiparens [...] Nothus. Kn 19. Drudzy trafiaiasie co Basztardo (czyi beł), takich y ze Szpitalia od S.Ducha z Krakowa sieła wyszło gdzie porzucone dzieci chowaią y wszkole cwiczą. TrepNekLib 4v. Delektu żadnego Turcy w tym nie mają, jako się kto urodzi, i tak poważaią niewolnicze bastery, jak i dobre syny, gdyż złym być nie powinien z cudzej nikt przyczyny. TwarSLegK 223.

2. o zwierzętach: »mieszaniec powstały z krzyżowania różnych ras lub gatunków«: Bękart [...] Insititium animal, quod non ex suopte genere ab radicibus nascitur [...] niéwłasny płod/ nié podobnego rodzáiu. Kn 19. Jeżdżęc widzieć źwierzyńce moje, com pozakładał na różnego gatunku bastardy, postrzegłem dwóch wilków, chłopa z wozem jadącego atakujących. RadziwHDiar 137. Kanarków z czubkami miałem gniazdo, lecz mi się nie wiedli. Basztardy po kurze z kaczkami. RadziwHDiar 183.

3. »wino nienaturalne, zaprawione, gorszego gatunku«: Mężscyznę [!]/ do Małżeńskiey spráwy [...] pobudza [...] po łyszce go [konfektu] z Muszkátelą/ álbo z winem słodkim/ z Bástertem ná raz vżywáiąc. SyrZiel 159. Nasienie przyrodzone mnoży [coriandrum]/ piiąc go z iuchą Rozynkową w winie słodkim wárzonych [...] ábo z Básztártem po ćwierci łotá. SyrZiel 453. Co dom ma, byle czaszą pijmy a nie kuszem, Albo złe Mazowieckie szepce i basztardy? Wżdy nie pojdziem hajduka, nie pojdziem galardy. Miody, choć nie koweńskie, albo nam złe lipce? PotFraszBrück II 272-273.

4. »materiał jedwabny lub nici jedwabne z domieszką włókien lnu, bawełny albo innego materiału«: Basztard iedwab. T III 27.

5.przen. »jakakolwiek rzecz lub zjawisko negatywnie odróżniające się od swego pierwowzoru, zepsute«: Gdyby dzisiay żył Dawid [...] Dopiero gdyby poznáł sekt rożnych rodzaie, Ktore chwastem przysiadły prawowiernych kraie. Kopał by skryte miny, podsadzał petardy, Zeby z dymem wyrzucił z Oyczyzny basztardy. DrużZbiór 66.

Znaczenia niepewne:

1,2,3,4,5: Baster, vid. Basztard. T III 27.