W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 02.01.2024
BURZYĆ czas. ndk
Słowniki:
notują
Formy: bezok. burzyć; ~ cz. ter. lp 1. os. burzę; 3. os. burzy; lm 3. os. burzą; ~ cz. prze. lp m 3. os. burzył; lm mos 3. os. burzyli; nmos 3. os. burzeły // burzyły; ~ cz. przy. złoż. lp m 2. os. będziesz burzył; ~ tr. rozk. lp 2. os. burz; ~ tr. przyp. lp m 3. os. burzyłby; lm mos 1. os. burzylibyśmy; 3. os. burzyliby; ~ im. wsp. burząc
Znaczenia:
1. »obracać w ruinę, rozwalać, niszczyć, niweczyć, plądrować, pustoszyć, napadać, walczyć zbrojnie«:
Rekcja: kogo co, bez rekcji
Insze [choroby]/ tylko niektore części ciáłá/ nászego wątlą y burzą/ Febrá wszystkie osiada y opánuie. WargRzym 14. Burzę miásto/ Euerto vrbem; Excido vrbes hostium: deleo & perdo, extinguo vrbem, ciuitatem, Tacit. Expugno oppidum [...] vide Obalam/ Pustoszę. Kn 54. Dzikich Tátárow niepomierne zgráie/ Bez odporu burzeły żyzne one kráie [Podole]. TwarSLeg 12. Płomieniste powodzi/ gdzie mogą tám burzą/ Iuż/ y kościelne odrzwia dwoiste/ się kurzą. OvOtwWPrzem 598. Na Gorze Erymanie był Odyniec niesłychaney wielkosci, ktory okolicznem kraiom szkodził winnice burzył, Siania, ogrody. PotPrzyp 4. Iesli tak chcą Nieba, ostatniey cwiczyzny Dopędzisz na usłudze kochaney oyczyzny Ogłosiwszy Swe Imię na Wschod słonca cały Będziesz burzył gornemi Turkow Arsenały. PotWoj 31. Dáruy to prosim zácny Wencésławie Y przyczyń sławy Ku twéy większey słáwie, Nie przychodz z Woyski nie burz Mieyscá tego Od wieku Krolow Vszánowánego. OblJasGór 19v. Mysli [nieprzyjaciel] zátaczać [...] Działa ná Mury z kądby ie burzyli, i gdzieby wzáięm od obroń [!] się kryli. OblJasGór 29v. Czy przystoi to na męza iakiego, Ktory imięnia iest Chrześcianskiego, Domy na Chwałę Chrystusowi dane Burzyc? OblJasGór 168v. Stráśliwy Bohátyrze burzący á nie wczoráyszy Tryumfatorze. AndPiekBoh 1. Wyiachał [Treboniusz] na Morze do Brutusa zktorym sie naradził, aby im Morzem iako naybarziey sie przykrzył y tak armatami iako przyprawnemi ogniami Miasto y Zamek burzył. SzołHist 20. Gwałtowny wicher, gdy wstánie burzący Obáli chátę, pryztłucze y głowe. PromMed Przemowa, 4. Zabawa teraz woiennych ludzi, miasta, miasteczka, wsi burzyć y pa;ić [...] Kościoły łupić. BystrzInfStat M4. Zá coż ich [pszczół] prace zábrać, porwáć, burzyć, Ná koniec z ciásney chałupki wykurżyć? DrużZbiór 320.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: burzący kartan: Nie pierwey Hetman echo tryumfalne z burzących kartanow rozsyła; áż [...] połozywszy nieprzyiaciela, áż skronie zwycięskie laurem, ręce pálmą ukoronuie. PisMów II 229. ▲ burząca armata (sz. zm.): Na to się zgodnie namowili [Szwedzi], Przeciw burzącey wyprawić armacie Ktora z Krakowa szła przy Kawalkacie. OblJasGór 73. Część obozu Tureckiego y Szancow w ktorych naypotężnieysza armata burząca Turecka była zniesli woyska Moskiewskie. CzartListy 126. Miasto Krakow zawczasu pochowali byli w Ziemię swoie armaty, a tak Szwed niewiedząc o nich ośmi tylko Mieyskich burzących armat wziął, które stały w Floryańskiey Bramie, i Mikołayskiej Forcie. OtwFDzieje 94. ▲ działo burzące (sz. zm.): ▲ burzący granat: ▲ burząca kula: ▲ [Moździerz] burzący:
Przenośnie: [Akademia Paryska] Do trzech się osobliwie árgumentow udáłá/ ktoremi się iáko trzema mury przeciw mocy teyże stolicy [Apostolskiej] obtoczyć y bronić chciáłá. Pierwszy był/ że Papież przxymusić nikogo nie może/ áby poniewolnie miał drugiego/ do swego towárzystwá/ ábo zwiąsku iákiego/ przyiąć [...] Burzy záraz y obala ten pierwszy mur/ tenże Doktor S. mowiąc/ że towárzystwá y zwiąski są dwoiákie; iedne prywatne/ ábo poiedynkowe/ ktore káżdy według vpodobánia swego czynić może [...] Drugie zaś są towárzystwa y zwiąski publiczne [...] te przymuszone bydź mogą. SzemGrat 81-82.
2. »powodować kłębienie się, wiry, pienienie się, wichrzenie się czego«:
Rekcja: co, bez rekcji
Burzę aliter. Agitant mare venti, Virgil. Emoliuntur venti fretum, Senec. [...]. Kn 54. Gdy więc z drew suchych ogien náłożony/ Panew wody sowitą przeymie z każdey strony: Wre ukrop bełkotliwy/ a sapliwe piany/ Obłok dymu czarnego burzy ná przemiány. TwarSLeg 18. Jakowemi więc Juno i Pallas zwykły niepogodami burzyć morze, takie na nas szturmy następowały. BorzNaw 135. Morze bez wiatrów okręty burzących, Żywot ten nasz bez śmierci, jezioro bez żaby I świat bez chyby byłby piękniejszy bez baby. MorszAUtwKuk 329.
Związki frazeologiczne: krew burzyć:
3. »buntować, podjudzać, podniecać, czynić niespokojnym, wzbudzać gwałtowne uczucia w kim«:
Rekcja: kogo co
Dopieroż burzyli niektórzy przemowami swymi i zapalali drugich egzagieracyjami. AktaPozn I/1 350. Burzę aiter vide Buntuię. Kn 54. Panowie tym czasem radzą czy mieszaią To temu to owemu inwidią burząc. OpalKSat 125. Czemu tych co w nocy spią chodzą zowią Lunátykami? Bo księżyc gdy ich głowy dosięgnie w niey humory burząc, tę ich mnoży wadę y wznieca. TylkRoz 292. Primores Wielkopolscy [...] poczęli Szlachtę burzyć, remonstruiąc owe konfuzyą wyrzucenia Posłów a Seym paskwiluiąc że ex satellibus króla Augusta był złożony. OtwFDzieje 105.
4.przen. »obalać, psuć, unicestwiać, występować przeciw czemu, kasować, unieważniać co«:
Rekcja: kogo co
[...] coś inszego Plato rozumie wszystkiem dobrom ludzkim pospolitego/ nie Páná Bogá/ dla czego [Arystoteles] przystoynie burzy mniemanie iego fałszywe: w tey mierze pilną obmowkę czyniąc/ iż pierwsze ma mieć mieysce prawdá [...]. PetrSEt 579. Prorokuie [Izajasz] o synu przedwiecznym, burzącym przez śmierć nieprzyiacioły swoie. KorRoz 29. Na Seimiku y Seimie pewnie bendę y wczesnie, na ktorym obawiac się srogich hałasow o ten miły pokoi od tych ktorzy malcontenti wiec y burzyc zechcą te pacta. OpalKListy 471. Omnia venalia przy tym wszytke dobrą Rade psuią y burzą. OpalKSat 125v. Wszystkie herezyie burzyły Kościoł, z Papieżem nietrzymáły, bá poprostu ná Papieztwo biły. MłodzKaz II, 430. Donosi też [pan Boryczewski] Iz iest połozony pozew odPanow Szostakow naPałacu tak po IP. Scipiona marszałka Lidzkie[g]o jako tez y pomnie ktury pro Informatione przysyła Vpraszaiąc abym odesłał nazad poniewaz Zyczy Burzyc Aktorat. SapADiar 77. Z Xiążąt [czeskich] sławny Borzyvogius, á lepieyby Burzybogius, bo przez Metodyusza Wiarę, y chrzest S: przyiąwszy, burzyć począł Bogow Czeskich Roku 894. ChmielAteny II 224.
Znaczenia niepewne:
1 a. 4: Burzę ich zerstöre. WojnaLust 181. Burzyć/ Emoliri, Zerstören/ ausztreiben/ mit Gewalt hinaus werffen. DasHünDict Pp iiij.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
BURZĄCY
im. przym. czyn.
Formy: lp M. m burzący; ż burząca; n burzące; D. n burzącego; C. ż burzącej; B. ż burzącą; n burzące; Ms. m burzącym; W. m burzący; lm M. nmos burzące; D. burzących; B. nmos burzące; N. burzącemi
Znaczenia:
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiStráśliwy Bohátyrze burzący á nie wczoráyszy Tryumfatorze. AndPiekBoh 1. Gwałtowny wicher, gdy wstánie burzący Obáli chátę, pryztłucze y głowe. PromMed Przemowa, 4.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: burzący kartan: Nie pierwey Hetman echo tryumfalne z burzących kartanow rozsyła; áż [...] połozywszy nieprzyiaciela, áż skronie zwycięskie laurem, ręce pálmą ukoronuie. PisMów II 229. ▲ burząca armata (sz. zm.): Na to się zgodnie namowili [Szwedzi], Przeciw burzącey wyprawić armacie Ktora z Krakowa szła przy Kawalkacie. OblJasGór 73. Część obozu Tureckiego y Szancow w ktorych naypotężnieysza armata burząca Turecka była zniesli woyska Moskiewskie. CzartListy 126. Miasto Krakow zawczasu pochowali byli w Ziemię swoie armaty, a tak Szwed niewiedząc o nich ośmi tylko Mieyskich burzących armat wziął, które stały w Floryańskiey Bramie, i Mikołayskiej Forcie. OtwFDzieje 94. ▲ działo burzące (sz. zm.): ▲ burzący granat: ▲ burząca kula: ▲ [Moździerz] burzący:
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM