Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. lament; D. lamentu; B. uż. nżyw. lament; N. lamentem; Ms. lamencie; W. lamencie; ~ lm M. uż. nosob. lamenty; lamenta; D. lamentów; C. lamentom; B. uż. nosob. lamenty; lamenta; N. lamentami; lamenty; Ms. lamentach; lamenciech

Etymologia: <łac. lamentum>

Znaczenia:

1. »głośny płacz i narzekanie«: Maciejowski! [...] Niemasz cię, już ci teraz ostatecznie dzwonią; Już twoje pozostałe prowadzą w grób kości, O smutku, o lamencie, o ciężka żałości! GrochWiersze 163. Przestań lámentu Pánno: swym rozumem bácznym Hámuj się od tych żalow: nie możeć opácznym Losem stanąć /to/ co nam pismo obiecuje/ Zá tą twoią żáłością rádość nástępuie. RożAPam 86. Láment/ v. Nárzekánie. Kn 847. Day mi pokoy! niechay mych łez nie káżdy słyszy, Poydę szukáć wygodney mym lamentom ciszy. CorMorszACyd 157. [...] odbiegli Oycowie y Matki Dziewek Bracia Siostr, wrękach Mieszczanow y Młodzi Rzymskiey, płacz zatym zal Lamenty niesłychane wkozdym domu, ubogich branek słychac było [...]. PotPrzyp 11v. Kazali tedy czwartego dnia potym winiść wolno zpod warty ktory iako powrocił do Pana dopiero napełnił się dom lamentem. PasPam 76. Więc już próżno po lamencie, gdyż dusza w tymże momencie, Do nieba się przenaszała, rozłączywszy się od ciała. StanTrans 125. Nie pasowały się z niebem o zemstę gwałtowne lamenta, przeraźliwe narzekania i przeklęctwa, obfite łzy, ciężkie wzdychania i insze różnych pasyi i dolegliwości wiolencyje, bo każdego szlachcica powołaniu sumnienie i miłosierdzie korespondowało. MałpaCzłow 192. Więc ten znowu gdy łzy gorzkie w płáczach y Lamentach, bá y czasem w ostatniey rospaczy godziny liczy, o iáko prędko w pogodnym Szczęściu y trwálych pociechach złey chwili zapomni. DanOstSwada II, 20. Lament, narzekanie. Klage, Wehklage. plainte, lamentation. T III 711.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gorzki lament (sz. zm.): Prut się toczy, Rzeka grzęzka i mętna, z płaczów rzewnych owych I lamentów zebrana gorzkich pogrzebowych. ZimBSiel 106. Gorzkie lámenty bez poćiechy/ płacze/ łzy/ bez ulitowania/ wrzaski krzyki/ wyćiá bez nádźiei/ wszytkie piekielne kąty nápełniáią. BujnDroga 160-161. Daremne twoie Miłosciwy Panie, Zgorzkiem Lamentem Zmieszane ządanie. DrobTuszInf 34. ▲ płaczliwy lament (sz. zm.): Usłyszał ten głos i lament płaczliwy Bóg z wysokości [...]. BorzNaw 142. Poydę, ach poydę, z załobą okrutną, Worem okryty: gdzie podziemne gruby, Płaczliwy Lament, załosnem concentęm W rzewne stosuiąc Threny z Instrumentem [...]. PotPer 16. ▲ żałosny lament (sz. zm.): LECH WZBVDZONY Y LAMENT IEGO ZALOSNY JurkLech A3. Na ktory to Seym W. Pan sam pamiętam w liśćie do mnie napisałeś ow czyiśi żałosny lament: Haeccine nos audire senes? KonSRoz 69. ▲ uderzyć w lamenty (sz. zm.): Ale dziewczyna, jak prędko postrzegła, Że jej kochana ptaszyna odbiegła, W płacz i lamenty smutne uderzyła [...]. MorszAUtwKuk 248. Uderzy w Threny, znowu y Lamenty [...] Iusz widzi sama, ze do grobu włozy, Własnego Syna: nie bez pomsty Bozy. PotSyl 43. ▲ puścić się w lamenta: LAMENTATION [...] Puścić się w płacz lamenta szlochanie ryczenie iák baba. DanKolaDyk II, 186. ▲ w lament, w lamenty: Tam dopiero impotentissimus starzec w płacz y lamenty asz groza słuchac beło [...]. OssJŻyw 24. Porwą ią [żonę Putyfara] tedy, trą, trzezwią, ruszaią, Kobiety w lament, w krzyk, w płacz w zgiełki, beki, Ci suknie owi, piersi rozpinaią. Aby ią wiatrek, mogł obwinąc lekki [...]. ChrośJóz1745 F4-F4v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ krokodylowy lament »nieszczery płacz«: Tákie by to vniego było ważne/ y wiáry godne pisánie/ w ktorymby tákie słowá były/ iákiemi on/ ten swoy Kokodrylowy [!] Láment nadźiał. MorochPar 90.

2. »opłakiwanie czyjejś śmierci lub nieszczęścia«: Febus z żoną i dziewiącią córek [...] Łzy na przemiany ocierając sobie, Takie lamenty śpiewali przy grobie [...]. MorszAUtwKuk 140. TRAUZOWIE, Nácya w Thracii vulgò Romanii, gdy się im urodziło dziecie, sprosiwszy krewnych y sąsiad, cięszkie lamenta czynili, opłakuiąc przyszłe dziecięcia tego nieszczęścia, choroby, kázusy, głód, ubóstwo [...]. ChmielAteny II 739. [Dawid po Saulu] Lament publiczny zaczął, czyli pieśń pogrzebną, włożywszy kir ná suknią głowę płachtą zgrzebną Okrył [...]. DrużZbiór 75. Longobárdowie dowiedziawszy się o śmierci Krolá z wielkim płáczem y lámentámi pogrzebli go. TylkStrom 48.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ lamenty Jeremiaszowe: Uczynił też y Ieremiasz nárzekánie nád Iozyaszem/ ktore przypomináją wszyscy śpiewacy/ y śpiewaczki w lámenciech swych o Iozyaszu/ áż po dziś dzień: y wprowádzili to w zwyczaj w Izráelu. A zápisano te rzeczy w lámenciech Ieremiaszowych. BG 2Krn 35, 25. ▲ podnieść lament nad kimś: Y podniosą nád tobą [Tyrem] láment/ Y rzeką do ciebie: Iákoś zginęło o miásto! BG Ez 26, 17. Synu człowieczy/ podnieś láment nád Krolem Tyrskim [...]. BG Ez 28, 12. ▲ uczynić lament (nad kimś): Vczynią/ mowię/ nád tobą [Tyrem] láment żáłosny/ á będą nárzekáli nád tobą [...] BG Ez 27, 32. Ták mowi Pánujący PAN: Dniá ktorego on [król asyryjski] zstąpił do grobu/ uczyniłem láment/ záwárłem dla niego przepáść/ y záhámowałem strumienie iey [...]. BG Ez 31, 15.

3. »głos niektórych ptaków«: Krzyk i láment łabęci Echo w cieniu sporzy/ Z łożnice gdy pożáney przyidzie wstawáć zorzy. TwarSLeg 47. Słowik wznowiwszy w sobie żal swój nieszczęśliwy, Zaczyna wielkim głosem lament przeraźliwy [...]. ZimSRoks 104. Stádá łábęci z swoiemi lámenty, Erydanowe puściwszy zakręty: Tu się przenoszą. ClaudUstHist 54.