Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: lp M. chałupnik; D. chałupnika; N. chałupnikiem; ~ lm M. uż. osob. chałupnicy // chałupniczy; D. chałupników; B. uż. osob. chałupników

Znaczenia:

»chłop bezrolny, mieszkający stale lub czasowo w chałupie z obejściem i ogrodem, zwykle także zobowiązany do odrabiania pańszczyzny na rzecz pana«: Cháłupnik/ Inquilinus operam loco pecuniae domino domus praestans pro habitatione. [...]. Kn 63. Ogrodnik czyy/ ná iego ogrodzié mięszkáiący. vide Zágrodnik/ Cháłupnik. Kn 619. Siostra tego to Wojciecha [Nowakowskiego] beła za chałupnikiem myśliwcem w Trzebieniej. TrepNekLibDworz 251. Trzech kmieci jednego, także czterech zagrodników piątego zagrodnika wyprawić będą powinni, chałupników także czterech. AktaKrak II/2 570. Zagrodnicy, ku zagrodom grunty, role albo pola i kopaniny mający, po gr 15. Chałupnicy, ogródki tylko przy chałupie mający, po gr. 6 [płacą]. AktaKrak III 36. ZNIWO, gdy według czásu y potrzeby nástáie, áby wszyscy z pilnością według powinności y osády wychodzili, miánowicie Kmiecie, Zagrodnicy, Chałupnicy, Rzemielsnicy, Komornicy, Káczmarze, Powabnicy, y Młynárze. HaurEk 10. Temu zábiega pospolite práwo, áby Kmiecie, Zágrodnicy, Cháłupnicy, y insi w swoiey stánowiąc y rodząc się Dziedzinie, káżdy zá własnego był poczytány poddánego. HaurEk 66. Chałupników 2 albo komorników, którzy w jednej chałupie mieszkają i dozorcami są. InwKal I 207. Druga sprawa strony nierządu nieiakiey kramarki, ktora sie wprowadzieła przed tygodniem do Iakuba chałupnika. KsKasUl I, 358. Powinien będzie [...] około siana robic na Pańskim, iako y inszy chałupniczy. KsKrowUl I, 639. Stanąwszy obecnie Michał Biel [...] chałupnik jazowski [...] chałupę swoję dziedzictwem nabytą [...] przedaje Janowi Lublowskiemu. KsJaz 144. 1685, 21 janu[a]rii [21 I] odprawili jurament przy bytności całej gromady na ten czas [za] dzierżawy, na przysiężnych według pier[w]szego [z] zagrodników Grzegorz Pomiotło, Stanisław Młynarz, [z] zarębników Doruch Maciek, Grzegorz, z chałupnikó[w] Krzysztof Kogutek. KsJaz . Ci wszyscy wzwyż pomienieni chałupnicy starogrodzcy powinni robić w żniwa według osobliwego regestru. Zagrodnicy pwoinni robić codzień jeden o pańskiej strawie. InwChełm 17. Chałupników jest n-ro 12, którzy się sami pobudowali, ról żadnych nie mają; ci nie płacą nic, przysiewek się im daje na pańskiej uprawnej roli [...] Za to powinni robić o pańskiej strawie przez całe żniwa. InwChełm 19.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chałupnik doroczny: Chłopa żadnego osiadłego nie masz, ani kmiecia, tylko chałupnicy i ogrodnicy doroczni. InwKal I 125. ▲ chałupnik niepoddany: [Poddani] Kmieci 14, [...] Ogrodników 6. Chałupników nie poddanych 10, komornic poddanych 4, skotarz dworski. InwKal I 120.