Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: bezok. brodzić; ~ cz. ter. lp 1. os. brodzę; 2. os. brodzisz; 3. os. brodzi; lm 3. os. brodzą; ~ cz. prze. lp m 1. os. brodziłem; 3. os. brodził; lm mos 3. os. brodzili // brodzieli; nmos 3. os. brodziły; ~ cz. przy. złoż. lm mos 1. os. będziemy brodzili; zneut 3. os. będą brodzić; ~ tr. przyp. lp m 3. os. brodziłby; lm nmos 3. os. brodziłyby; ~ im. wsp. brodząc; ~ im. uprz. brodziwszy

Znaczenia:

1. »chodzić, brnąć, posuwać się po wodzie, błocie, śniegu, przez piasek, trawę itp.«:

Rekcja: w czym, po czym, przez co, między czym, co, co w czym, czym, bez rekcji

Trzebá naprzod kuźnice mieć ná pewney wodzie/ W ktorey skok niech wysoki á nie niski będzie By kołá nie brodziły/ ,á też bydź głęboká Rzeká ocębrowána z bokow y szyroka. RoźOff I2. Chocia w piasku brodzą, Lecz ostrożnie chodzą [Mazurzy]. WychWieś 15. Iescze szesckroc w zachodnym okanie brodzic Miał [Phebus] swe konie y z potu omywaiącz chłodzic. KodKon 45. Bobruię/ iáko bóbr idę ábo brodzę/ w wodzie/ w błocie/ [...] Grassor in aquis, in paludibus. Facio iter plúuio tempore. Per leca palustria gradior. Kn 38. W bród się udáć/ ábo iść/ propriè. Idem, Brodęm iść/ ábo brodzić/ Vado ire, vadum ingredi, vado transire [...] v. Brnę. [...]. Kn 1214. Tákie to Topory [herb]; ktore we krwi vmoczone brodziły po polách Moskiewskich/ Szwedzkich. WojszOr 77. Idźcie [żołnierze] tam/ zkądbyście [...] po krwáwych drogách/ y zatokách brodziwszy [...] w sławie dziedziczyć mogli. WojszOr 135-136. A o Krysztoffa proszę k[tore]mu Topor słuzyc moze do ociosania owego drzewa ktore mu w re[ku] malarze maluią, a zas Łodz aby nie brodził daremnie, niosąc tak [wiel]ki na sobie deposit, y nie wdał się z nim w iakie zatonienia periculum. OpalKListy 233. Po Oceanie żaden człowiek brodzić nie może. StarKaz II, 7. Tym sposobem miecz iego [Rodryka], we krwi moiey brodzi, Tymże sposobem ufám, że mi się nadgrodzi. CorMorszACyd 175. Skoro Phebe w Arkton rozswieciła oko Miedzy gwiazdami brodząc [...] Turczyn okrutnemi Taranami uderzał do Burgum. DrobOpow 15. Wolą [żołdacy] w cieple swe suknie, niźli po cholewy brodząc błoto na zimnie cudze iskać chlewy. PotFraszBrück II 19. Sam sobie śmierć zadaje. Leć i mnie w tym nie folguje, bo po kilkakroć próbuje, Którędy śmierć zwykła chodzić - chce we krwi mej ręce brodzić [Ezop]. StanTrans 34-35. Gdy po Libiyskich puszczách w srogim błądzi znoiu, A zgołá iuż umiera, Bachus bez napoiu. Wespoł z ludźmi swoimi piasek brodząc suchy, Vkaże mu się Báran że tám y Pástuchy. PotPocz 97. Miedzibrodzie [tak się nazywa] Iz Miedzi te Wies Wiele razy przez Sołe brodzic potrzeba. KomonDziej 10. W. Pan iutro po swoich Księgach, a ia po śniegu lub błocie będziemy brodzili. KonSRoz 1. Okręt gdy pozna że mu nie pogodę Siwa mgła ywiatr niespokoyny wrozy Boi się burzy, Wpijaka iak kłode Choć idzie fala nic się tym nietrwoży, Brodząc na ziemie haust go tęgi złoży. MikSil 91-91v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w powodzi krwie czyjej brodzić: ◆ brodzić jak ryba: Roku 1615. Bosman jeden we Gdańsku, w Motławie tak brodził jak ryba bez molestyej. SzemTorBad 308. ◆ we krwi (czyjej) brodzić (sz. zm.): ◆ brodzić w winie:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Witay mi kácżká nie brodząc. RysProv XVI, 9. Skoro Osman na nich [kozaków wodza Brodawki] padnie z niedobaczka Witay rzecze nie brodząc do wieczerzy Kaczka Rozumie, ze ich połknie. PotWoj 63. Atu dobra kacz ka niebrodząc w ziąc 100. Talerow za nic. PasPam 160.

◼ Przenośnie: ◼ Szable [polskich rycerzy] w nich [Szwedach] brodzą, karki im Spádáią. OblJasGór 177v.

2.przen. »zagłębiać się, zapuszczać się w co, oddawać się czemu«:

Rekcja: w czym

Też i niejeden liczy przy mnie długi, i zadzierżałem mego myto sługi. A onić w jednym z tych [grzechów] brodzieli, ale uwiązłem sprośnie ja w głębokim kale. MiasKZbiór 151. Ktory zawsze w niecznotach brodził asz po uszy Niech ze tez cieskosc bedzie terasz iego duszy. KodKon 94. Iuż byłem grzesznym, choć máłym dziecięciem, Dopierosz gdy wiek młodzieński nádchodził, W pożądliwościm ász po uszy brodził, Ktora z błotnego dobywszy się ciáłá, Cnot latorośli we mnie przy tłumiáłá. ChrośZbiór C3. Iak wiele tákowych się znayduie [...] ktorzy to rozumieią [...] że im wolno we wszelákich niewstydách áż po uszy brodzić. DanOstSwada V, 22. Kiedy w rospuście aż po uszy brodzi, Siedm sprosnych czártow wstąpiło w stroynicę [Marię Magdalenę]. DrużZbiór 197.

3.przen. »mieć czego bardzo dużo, w bród, pod dostatkiem«:

Rekcja: w czym

Niektórzy gdy się w moc łakomstwu podają [...] Niespodziewanie giną, choć w pieniądzach brodzą. VerdBłażSet 50. Panno, bądź zdrowa, wiecznego słowa, boś sama godne i w łasce do dna brodzisz, o gwiazdo złota [o Matce Boskiej]. MiasKZbiór 152. Szczęśliwe dziecię, bez długiej wojny bo ty już brodzisz w pociesze hojn[éj][o zmarłym dziecku]. MiasKZbiór 309. ADOLF [...] Miał piękną żonę, w dostátku po uszy Brodził. DrużZbiór 300. W dostátkách ich Gáchowie/ álbo też Pan Oyczym/ Brodzi po uszy z Mátką/ Ociec w grobie gnije. DobrGram 510.