Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. buda; D. budy; C. budzie; B. budę; N. budą; Ms. budzie; ~ lm M. budy; D. bud; budów; B. budy; Ms. budach

Etymologia: <niem. Bude>

Znaczenia:

1. »niewielki budynek sklecony z lichych materiałów, przeznaczony do przebywania w nim ludzi albo zwierząt«: MYSZ MIEJSKA I WIEJSKA. [...] W budzie pastyrskiej, miasto wysokich pałaców, mieszkały. VerdBłażSet 54. Ledá gdzie pod drzewem mieszkáli W budách darniem przykrytych [mieszkańcy Tarnowic]. RoźOff H2. Der Vogelsteller [...] sich verbergend in die Hütte/ locket erdie Vögel/ mit dem Gesang der Lock-Vögel. Ptásznik [...] schroniwszy się do Budy/ przyłudza (wabi) Ptaki/ swierkotániem Wabnych (Ptaszkow. KomDobrOrb 127. Łátwo bowiem Sáłász álbo Budę ná długie stánie zbudowáć. FredKon 15. Chałup na wsi 4, piąta buda z gliny zlepiona. InwKal I 429. Wiatr Józef kumornik w budzie przy stodółce mieszka, stodółka z budą niezła. InwKal I 679. Mateusz [...] miał budę wystáwioną nád wodą, siedział iáko na Fordánie, á gdy łodzie przychodziły, płacić kazał. MłodzKaz IV, 216. Gegen unserer Baude ist ihre Baude/ náprzeciwko nászey Budzie jest ich Budá. ErnHand 346. Wieś Starogród, w której jest budynków pańskich n-ro 6. [...] Budów zamkowych 2, w których mieszkają: woźny Chmielewski. druga wcale zła. We wsi Starogród na górze chałup 8, na dole 15, bud 7. InwChełm 16. Trzecia Szwecyi Prowincya iest Szwecya Laponska [...] w ktorey żadnego niemasz Miastá ani wsi, tylko budy, salasze, námioty. ChmielAteny II 258. WARSZAWA Miasto [...] rzeczone według niektorych od Wawrsza y Ewy małżonkow mieszkáiących nád Wisłą w budzie, częścią dla ryb, częścią dla bránia myta. ChmielAteny II 318. Bracia moi [...] mieli budy swoje na cietrzewie na polach doubniewskich panien brygidek brzeskich. MatDiar 173. Budá z gáłęzi urobiona/ Scena [...] eine hütte von grünem Laub gemacht. DasHünDict Pp iijv.

2. »kryty prowizoryczny sklep z porozkładanym towarem, kram«: Budá item vide Kramnicá. Kn 51. Les marchands n'ont pas encore ouvert leurs Boutiques. ny desployé leurs Marchādises: Krámarze ieszcze budow nie otworzyli/ áni towaru swego wyłożyli. PolPar 103. Było też pod ratuszem bud 4, z ktorych płacono po gr. 20, teraz żadnej nie masz. OpisKról 134. Jarmarczne. To per medium z miastem idzie, barzo mało czyni, lubo trzy jarmarki do roku miasteczko miewa, bo tylko od obcych po połtoraku od budy biorą. OpisKról 465. ESTALEUR [...] KUPIEC Krámárz przekupń [...] To słowo w Francuskim ordynaryinie się mowi o ubogim przekupniu álbo kramarzu co księgi álbo safiany wystawuie kędy w budzie przy moście ná przedaż. DanKolaDyk I, 546. ESTAU [...] BUDA kramnica do rozłożenia towarow náprzedaż szopa iákie ná iármarkach stawiaią. DanKolaDyk I, 548.

3. »budynek przeznaczony do kwaterowania żołnierzy lub służby obozowej«: Sadki albo uliczki miedzy placami na stopę ziemi puszczac, zeby ze strzechy iedne[go] na drugie[go] plac budy nie ciekło. NarArch 105. Namioty stanci[a] Rotmistrza. [...] d Buda albo namiot dla Młodzi y pacholąt, e Buda dla Czeladzi pocztowey [objaśnienie rysunku]. NarArch 105. Kazdą chorągiew stawiam wedwa rzędy zbudkami ich do siebie czołem [...] Całego rzędu wszytkich bud dłużyny stop 200 iako a c. Miedzy rzędami bud ulice wszędzie. NarArch 106. W kazdym rzędzie po 20 bud będzie, na 80 zołdatow, a ostatek samych oficierow 20 osob na swych placach stac będą. NarArch 106. Straże [...] Wyrzucały Zawoie [...] Czuiąc, czas nie daleki, szczęsnego powrotu W miły Dom z bud niewczesnych z zimnego namiotu. PotWoj 166. BARAQUE [...] Tugurium [...] BUDA, maiak chatá dlá żołnierzy prostych w obozie. DanKolaDyk I, 170.

4. »nadbudówka na pokładzie łodzi, statku, przeznaczona dla szypra«: [Szyper] Winy naznaczał, w jakie popadali Ci, co by prawa jego nie słuchali. A na ostatek korbacz i karbonę W budzie zawiesił na ustawę onę. BorzNaw 46. To rzekszy - poszedł z gniewliwą osobą, A w budę wszedszy zamknął drzwi za sobą [Marynarz]. BorzNaw 200. CHAMBRE du pilote (dans un navire) Magistri diaeta [...] IZBA, Buda, szyprowska na statku. DanKolaDyk I, 278.

5. »prymitywny zakład przemysłowy, w którym wyrabiano potaż«: Iuzem był od dwuch lat załozył w Łotokach budy; i Szmalzuge i potaszy palił. VorLetSkarb 207.

Znaczenia niepewne:

1 a. 2: Budá. Taberna. Kletka prekies. SzyrDict 24. Budá die Hütte/ z. die Bude. WojnaLust 6.

# Użycia metajęzykowe: # Substantiva. [...] Buchsbaum Bukszpan Bude Budá Burzá Bunt. WojnaInst 166