W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 22.04.2013
BYDLĘCY, *BYDLĘCI przym.
Warianty fonetyczne: BYDLĘCY || BYDLĘCI, BYDLĘCZY, BYDLIĘCZY
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1606-1608
Formy: lp M. m bydlęczy // bydlęcy // bydlięczy; ż bydlęca // bydlęcza; n bydlęce; D. m bydlęciego // bydlęcego; ż bydlęcej // bydlęcy; n bydlęcego; C. m bydlęcemu; ż bydlęcej; n bydlęcemu; B. m nżyw bydlęcy; ż bydlęcą; n bydlęce; N. m bydlęcym; ż bydlęcą; bydlęcam // bydlęcąm; n bydlęcym; Ms. m bydlęcym; ż bydlęcej; lm M. mos bydlęcy; nmos bydlęce; D. bydlęcych; B. nmos bydlęce; N. bydlęcemi; Ms. bydlęcych // bydlęcych
Znaczenia:
1. »odnoszący się do ssaka rogatego, przeżuwającego z gromady parzystokopytnych, głównie krowy, wołu, cielęcia albo innego zwierzęcia domowego hodowanego dla wełny, skóry lub mięsa, wykorzystywanego do prac w gospodarstwie«: Bydlęce rány/ y wrzody zágniłe leczy [kozłek] wychędażáiąc ie. SyrZiel 54. Spráwą y mocą szátáńską ludzie mogą byudz obroceni w wilki y bydło/ y nosić mogą wszelkie ciężary/ ktorą robotę odpráwiwszy/ záś ku sobie przychodzą/ á nie miewáią w sobie zmysłu bydlęce[g]o/ ále rozum ludzki cáły w nich y nienaruszony trwa. SpInZąbMłot 407. Niema też żaden zboża swego albo pokarmu bydlęciego przy kominie mieć. KonDOliwKutrz 72. Rozum psi zależy na tem, naprzód: żeby rozeznał zapach zajęczy, albo inny zwierzęcy, od bydlęcego, ptaszego i inszych. OstrorMyślTur 8. Bydlęcy/ Pecuarius canis, Colum. Pecuaria quaestio, Var. Pecorinus, Sipont. Robert. Steph. [...] Veterinarius, adiect. Veterinaria medicina [...] Iumentarius, Apul. Contubernium iumentarium. Kn 56. Rząp' w-ogonié bydlęcym/ Caulis, m. Plini. Caulis caudae boum, equi, asini, et c. [...]. Kn 967. Stráwá bydlęca/ Pabulum [...] vide Pokarm/ pasza. Kn 1073. Bledną iuż y bydlęce pasze/ y zielone gáłęzi/ z swymi drzewy bywáią palone. OvOtwWPrzem 63. Káłuże się bydlęcym rykiem znápełniáły. OvOtwWPrzem 447. Zołciąm bydlęcąm rospusciwszy zWapnęm rzadko nasmarowac skrzynię nigdy mole szkodzic nie bedam sząt roznych y futer. GrodzMisc 127. Na pluskwy [...] Zołciam bydlęcam smarowac skaty [!]. GrodzMisc 158. Mięsá się też od dawnych wiekow iádáć náuczyli [Żydzi]/ iákoby ciáło swoie ciáłem bydlęcym posiláiąc. StarKaz II, 80. Mnieyszy grzech iest mięsá bydlęcego w Piątek pozywáć/ á niż w posądzaniu ieść Brátá swego w Chrystusie mięso. BanHist 54. Origo stem: Hełm. Herb Polski Nadany od K. Bolesława Krzywouste[go] Rok. 1111 [...] Ma bydz Szyszak s ktore[go] wychodzą 2 Rogi a miedzy Niemi Ogon bydleczy abo raczy 2 Listy debowe. HerbOr 644. Bÿdlięczy Pecuarius. SłowPolŁac 4v. Ocÿmum Bydlęcza pica. SłowPolŁac 94v. Pecuarius Bÿdlięczÿ. SłowPolŁac 100v. Zeby się perz przyimował kładą drudzy (iakosz to dobra rzecz) gnoy bydlęcy, mianowicie owczy. NarArch 62. Lutniąś wziął w rękę, która-ć w różne tony Zagra, jako jej każą różne strony. Najdziesz tu chorał zwyczajny i czasem Niżej od inszych odezwie-ć się basem, I ekstrawagant wmiesza się, więc i to Będzie, że rwie się bydlęce jelito. MorszAUtwKuk 4. Aristeus [...] krolował wArcadij ten naprzod pokazał iako Miodbrac odpczoł y osadzac ie, y kiedy pozdychaią, iako ie wbydlęcych wnętrznosciach czynic. PotPrzyp 9v. Ná Płuskwy Zołć bydlęcą, z ostrem octem, y piołunem, dobrze zwarzáć, łoszká, ściány y mieyscá te, gdzie się znayduią tym często smárowáć, do szczętu wyginąć muszą. HaurEk 24. Za [...] chałupą chlew bydlęcy w dylinę z jednej strony, z drugiej strony płot. InwKal I 574. Mieyscá dla obwodu drogi bydlęcey (ktorey ma bydź dyámeter łokci 10) potrzebá łókci iedenaście. W tym Młynie cztery Woły zdołaią dwiemá kámieniem. SolArch 87. Wypada [...] y płynie [rzeka Kossorawa] przez Wies Nazwaną Kosorawy obszadziwszy na on czasz ten Wies na Kossarach bydeczych [!] albo Owczych. KomonDziej 6v. Dom ten S. HELENA w Kościoł zámieniła była, á Turcy potym w bydlęcą szopę. ChmielAteny II 575.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: dróbki bydlęce: ▲ bydlęce powietrze morowe: ▲ bydlęce gospodarstwo, bydlne gospodarstwo: ▲ bydlęcy gospodarz: ▲ droby bydlęce: ▲ koło bydlęce: ▲ bydlęcy lekarz: ▲ młyn prosty bydlęcy, młyn bydlęcy, trybowy młyn bydlęcy: ▲ piła bydlęca: ▲ wieszczba z trzew bydlęcych (sz. zm.): ▲ wróżka bydlęca: ▲ powietrze bydlęce: ▲ rodzaj bydlęcy:
2. »odnoszący sie do zwierzęcia w ogóle, stworzenia, istoty żywej, pochodzący od niego, stanowiący jego część«: Co okrutny Nero Chrześciánom/ to zbrodnie luzkie Pánu Zbáwicielowi nászemu vczyniły: pokrył on wilczemi/ niedźwiedziemi skorámi święte Męczenniki; pokryły one bydlęcemi przymiotámi/ bestyálskiemi postępkámi/ sprosnosciámi swoiemi własnemi/ prześliczny grzbiet Zbáwicielá moiego/ y ták go záprowádziły ná Theatrum. BirkOboz 23-24. Iuż nie w prost vmyślnie drogę odpráwuie [Merkuriusz]/ Ale ią w iedenże krąg zátacza: Iáko rączy ptak kániá/ kiedy więc obacza Wnętrze bydlęce. OvOtwWPrzem 92. Kto [...] Pánu Bogu nie dziękuie za dobrodzieystwá/ y ludziom/ ten [...] przeciwko przyrodzeniu ludzkiemu y bydlęcemu czyni/ niepokázuiąc wdzięczności Dobrodzieiowi swemu/ czego y leśne zwierzę[t]a nie zwykły czynić. StarKaz II, 511. Author nátury/ y náturá sámá serce w poyśrzodku ciáłá ludzkiego y bydlęcego/ z ktoregoby się żywot y czerstwość ná wszytko ciáło rozchodziłá/ zásádziłá. PruszczKlejn 35. Sama tylo dzicz ludzi lesnych y lekkich, ktorzy zadney maiętnosci y dostatkow rzeczy nie mieli, na iednym kozuchu, albo skurze bydlęcey przestawali [nie budowali fortec]. NarArch 34. To ieszcze mały Szczęścia zmięnego zakał, awry zarazone Częscią od ludzi słabych, ktorych iuz przestronne Ulice zniesc niemogły: częscią tez ze scierwy Bydlęcemi zostały pełne wszytkie przerwy. DrobOpow 33. Nie wspominam rozmáitych chorob ludzkich y bydlęcych, ktore zárazáią, iako y zbożá po polu truciznámi u sztukami czártowskiemi. WisCzar 32. Ma y wGrecyey Thauryka sławę, Ze wszytkich gosci Lecz Grecką naywięcy, Krew leie, miasto ofiary bydlęcey. PotSyl 78. Od bydlęcego kopyta dignoscitur tárciem o sukno, ieżeli odor wydaie, znać że iest Łosie Kopyto. ChmielAteny1755 I I, 479. Dusze ludzkie są nieśmiertelne, ktore nie umieráią oraz z ciáłem jako duch bydlęcy ktory ze krwią ginie. GdacPan 163.
3.ekspr. »odnoszący się do człowieka małowartościowego moralnie, godnego pogardy, podobnego w swoich zachowaniach i zwyczajach do zwierzęcia, właściwy takiemu człowiekowi«: To nieodpowiadanie i nierychłe się w każdej rzeczy rezolwowanie wszytkim północnym narodom ten bydlęcy obyczaj zwyczajny. NiemPam 228. Zyciem bydlęcy ten iest [człowiek]/ ktory żywot swoy rospuścił/ ták/ że go rozum w gránicách przyrodzonych zátrzymác nie może. SpInZąbMłot 376. Syn mnieyszy [Adama] Miłośniczek siana/ prawie się rozpasawszy/ iuż do tego iuż do owego pułmiska sięgaiąc/ a żadnemu nie przepuszczaiąc byle tylko smakowi bydlęcemu y lubości mogł dogodzić. BanHist 5. My Chrzescianie, iako się Sprawiemy Zestokroc bardziey, sami z sobą się dławiemy Nizli z Hiną Scythowie, nisz Turcy aPersi Pod iednem zabobonem zyiąc, ktorymPiersi I serce Bissurmanskie, choc Scierwy obrzezą Obewrzały nikczemną bydlęcą lubiezą. PotWoj 3. Nie mowcie Káznodzieie: A ten ták czyni, temu się to godzi, czemu nie mnie? godzi się to temu! bo i to bydlę, i to bydlę, á tyś Káznodzieiá [...] Nie okrywaycie Kaznodzieie spraw wászych, nie wymawiaycie się skorkami bydlęcemi. Káznodziei życie ma bydź swiątobliwe. MłodzKaz IV, 170. Kto zaraz płacze, narzeka, y biada, ledwie nan palec fortuna zakrzywi, Co prędzey Smierci pragnie w rospacz wpada [...] Gardzi nimi Bog, y bez wszelkiey proby, Bydlęcą smiercią zalegaią groby. PotSyl 4. Będąc stworzonymi má dostąpienie wieczney chwały puściwszy się zá swą bezecną wolą [...] bydlęcey swey dosyć czyniąc chęci y podnietom czartowskim/ Panem y Bogiem swym wzgardzili [grzesznicy]. BujnDroga 146. Páweł ś. [...] mowi: Bydlęcy człowiek nie poymuie tych rzeczy, ktore są Duchá Bożego, głupstwo to v niego. BirkRus 21. Bydlęcy ludzie, duchá nie máiący; to iest/ nic innego w nich nie mász/ iedno mięso/ fláki. BirkRus 21.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: zaraza bydlęca: ▲ młyn prosty bydlęcy:
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM