Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: AUGUST || AUGUSTUS, AWGUST

Słowniki:
SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T, L nie notują

Formy: lp M. August; Augustus; D. Augusta // augusta // awgusta; C. Augustowi; B. uż. żyw. Augusta; N. Augustem; Ms. Auguście // auguście; ~ lm M. uż. osob. Augustowie; D. Augustów; C. Augustom

Etymologia: <łac. Augustus>

Znaczenia:

1. nazwa osobowa »honorowy tytuł, przydomek Oktawiana, cesarza rzymskiego i wielu następnych cesarzy rzymskich; podobizna cesarza Oktawiana«: Na samym wierzchu [grobu Oktawiana Augusta] był sam August odlewany z miedzi. CezPiel 29v-30. On August Po zwyciezonym Swiecie tym sie dziełem pysznieł że zastawszy Rzym z Cegły z Marmuru zostawił. OpalKListy 93. Kiedy August Cesarz po szczęśliwej ad Actiacum victorii [...] z triumfem wjeżdżał na państwo Rzymskie co żywo [...] z Rzymu przeciwko niemu cum applausu wychodziło. PotWoj XI. Kiedy doniesiono Augustowi Cesarzowi, że o iego intencyach coś finistre gadali Rzymianie; odpowiedział z wielką moderacyą. KonSRoz 23.

2. nazwa osobowa »władca Rzymu, cesarz«: Będą trzymac sceptra [...] Panowie Ktorzy iako Numowie y Augustowie Pilnuiąc powierzoney od Boga opieki Sprawiedliwemi rządy złote wrocą wieki. ArKochOrl 23v-24. Następstwo Panow Swiata, Samoprawdziwych Augustow abo Gogustow. DembWyw 26.

◼ Przenośnie: ◼ Ten tedy Polach pierwszy był y prawdziwy na świecie Bogusty abo Augustus, z ktorego imion Gog Polach y Bał / odmieniwszy cokolwiek (iako się rzekło namyślnie dla ucciwości prawdziwego Boga) tak wiele imion mu wynalazły rozmaite narody. Zkąd iawno iest / iż ten tytuł Augustus własny iest / y samych tylko porządnych Successorow iego na Thronie Scythyckim. DembWyw 58. ◼ Część ich [mieszczan] ognie zapala, część do murów skoczy, A część działa i duże bazyliszki toczy Po swoich bateryach, czekając gotowi Uderzyć z nich na salwę swemu Augustowi [Janowi Bogusławowi Leszczyńskiemu, generałowi wielkopolskiemu]. TwarSRytTur 125. ◼ Na czym do szczęśliwości panowania zbywało owym Augustom, Aurelijuszom, Ludwikom, Wacławom i tam inszym nieobjętego przez słodkość wspomnienia rejestru panom? MałpaCzłow 271.

3. nazwa osobowa »imię męskie, zwłaszcza imię władców ery nowożytnej«: Ze Franciey wywołani byli naprzod od Philipa Augusta a potym od Philipa pięknego [Żydzi]. BotŁęczRel IV 144. Newlin. Herb Zniemiec do Polski przyniesiony przez Symona Ronenberga Medika y Aptekarza Zygmonta Augusta. HerbOr 217. Tegoz Roku 7 Augusti Naiasnieyszy August II, Krol Polski Ruskie Kraie Panską Swoią nawiedzaiąc prezencyą, nieminął y [...] Fortece Zamoyskiey. DrobTuszInf 60. Autentyk. August Trzeci etc. Oznaymuiemy Iż [...] umyśliliśmy onemu [proszącemu] Urząd Generalstwa N. dać y konferować. DanOstSwada III, 101.

4. »ósmy miesiąc roku, sierpień«: Naznaczono im [oficerom] i czas ziachania się pod Glinianami na dzień Szesnasty Augusta. VorLetSkarb 193. Ewa tegoż roku 4 augusta umiera. WierzbKon 71. Wybrawszy się porządnie Polscy Kawalerze Z Hetmanami staneli pod Uysciem gdy bierze Dzien trzynasty Awgusta. DrobOpow 120. Zasługi Waszę [...] w ktorych się nie zbyt ściśle rachuiemy, częścią w Maju częścią w Auguście płacić chcemy. DanOstSwada I, 210.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ miesiąc august: Na schyłku Miesiąca Augusta wtym roku, zapowietrził się Paweł Kopec ziakiei okazyi wiedziec nie moge. VorLetSkarb 238. Mca Augusta 13 Podstąpilismy pod Wilno. PoczOdlPam 19.