Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »prawo«: Ażeby oddáli ofiárę według tego, co powiedziano w zakonie PAńskim/ parę sinogárlic/ álbo dwoje gołąbiąt. BG Łk 2, 24. [Mówi Job] Nie przestąpilem iego [Boga] przykazánia Pełniłem zakon, przestrzegałem zdánia, I w nimem sobie, kładąc ie ná berle Korzystał iáko w naybogatszey perle. ChrośJob 85.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ czyniciel zakonu: Nie mowćie iedni przećiw drugim, bráćia, kto mowi przećiw, y sądźi brátá swego, mowi przećiwko zakonowi, y sądźi zakon, á iesli sądźisz zakon, nie iesteś cżynićielem zakonu, ále sędzią. NT Jk 4,11. Gdyż nie słuchacze zakonu sprawiedliwymi są u Boga; ale czyniciele zakonu usprawiedliwieni będą. BG Rz 2,13. Nie obmawiajcie jedni drugich, bracia! Kto obmawia brata i potępia brata swego, obmawia zakon i potępia zakon; a jeźli potępisz zakon, nie jesteś czynicielem zakonu, ale sędzią. BG Jk 4,11. ▲ zakon Mahometowy: Doktorowie záś y mędrcy Tureccy głośniey ieszcze o tym mowią [o władzy cesarskiej]/ nie stánowiąc władzy Cesárskiey innych gránic/ tylko záchowánie pewnych vstaw nabożnych w Zakonie Máhometowym opisánych/ przyznáwáiąc mu w rządách świeckich zupełną moc/ á zátłumáczá iey y Sędziego sámę tylko wolą iego dáiąc. RicWielJMon 7. ▲ zakon boży: ▲ :

◆ Związki frazeologiczne: ◆ Nowy Zakon: Hieronymus CARDANUS z Mediolanu Xięstwa Włoskiego oriundus, Medyk i Matematyk sławny, powierzchowny Chrześcianin, a w sercu Ateusz. Nauczał w swych księgach blaspheme & impie, że Prawo starozakonne Żydowskie wyszło od Saturna. Nowy zaś Zakon, albo Ewangelia, od Jowisza i Merkuriusza; a zaś Alkoran Mahometa od Słońca i Marsa. ChmielAteny III 607.

2. »chrześcijańska wspólnota religijna«: Nie wszyscy ludzie do iednych Kościołow/ abo Zakonow maią affekt. SzemGrat 350. Rospuściły się ięzyki y piorká wásze ná bluźnierstwá przeciwko Chrystusowi/ Pánnie naświętszey Máryey/ przeciwko Swiętym/ Zakonom/ Klasztorom/ przeciwko ślubom/ postom/ bezżeństwu/ Sákrámentom. BirkEgz 6. A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82. Nástąmpią potym Zakony Bosakow, skąmpstwo ludzkie każe im boso chodzić i sandałow im zazdrościć. MłodzKaz IV, 168. Zakonowi za niewolnika się y bydlę oddał, tego żądaiąc, aby się z nim zakon, iak z niewolnikiem y bydlęciem obchodził, do wszelakiey go roboty zażywał. NiesKor II 95. Definitorz w zakonach. Raths=Stube in einigen Klostern. définition, le définitoire, lieu ou s'assemble les définiteurs pour les afaires de l'Ordre. T III 214-215.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ habit zakonu (sz. zm.): A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82. ▲ profes jakiegoś zakonu (sz. zm.) »zakonnik, który złożył śluby w tym zakonie«: Tegoz Roku Die 11 Juny Sławetna Katarzyna Foxowiczowna a Adama Pawluskowicza Miesczanina [?] y Kupcza Zywieczkiego, Małzonka, przyszedszy w Nawiedziny do Xiedza Pawła Stefana Brzuchanskiego, Prof[e]sa Zakonu Bernardynskiego [...] spadła na doł. KomonDziej 218. z tey [Ludwiki Leszczyńskiej] był syn Michał Koronowski Profess zakonu Cystercyeńskiego, y corka Angela Zakonnica. NiesKor II 180. Co się tycze tego, czy był ten Paweł Zakonu S. Dominika Profess, zda mi się bydź nie pewna Długosza relacya. NiesKor II 335. Długosz [...] powiada, że Henryk Kietlicz zakonu Minorytow, klasztoru S. Jakuba w Wrocławiu profess [...] wstąpił na Arcybikupstwo Gnieźnieńskie. NiesKor II 514. ▲ zakon Franciszkański: Mnich, Zakonnik. ein Monch. moine; un Réligieux de Cloître. § Mniszy Zakonu Franciszkańskiego. T III 849.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ obłóczyć kogoś do zakonu:

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ zakon dominikański: Pawła z Dominikańskiego Zakonu Długosz pisze iuż bydź wziętym na Biskupstwo 1209. NiesKor II 335. ▲ habit zakonu: J to przydaią, że umarł w Tyczynie Zakonnikiem S. Franciszka, iako nadgrobek iego, w Kościele S: Franciszka tamże położony, opiewa że Clauditur hic Baldus Francisci tegmine fulius; ale tu o Zakonney iego Professyi niemasz wzmianki chyba że w habicie tego Zakonu pochowany albo Kościołem Franciszka Swiętego wsparty, pokryty. ChmielAteny III 606. ▲ habit zakonu krzyżackiego: Ten Woyciech Margrabia Brandeburski widząc res suas infaustas, Krolowi Polskiemu Zygmuntowi w Krakowskim Rynku na Maiestacie siedzącemu solenne złożył Filelitatis Juramentum, Habit Zakonu Krzyżackiego zrzucił, y Xiążęciem Pruskim uczyniony z podaniem Chorągwi z Polskiemi Insigniami. Roku namienionego 1525. Lutrem potym został, ożenił się z Dorotą Krola Duńskiego Siostrą. ChmielAteny1755 I 1052. ▲ zakon cystercjeński: [...] Przemysław [Domiechowski] naprzod Przeor Mogilski 1646, á potym Opat Czyrzycki Zakonu Cystercyeńskiego 1672, iest iego, Kazanie pogrzebowe w druku Rumacya do Narożnika. 2do Matka Bolesna, 3tio Ráy zabaw. 4to Práktyka zywey wiáry 1647 in 12. NiesKor II 61. [...] z tey [Ludwiki Leszczyńskiej] był syn Michał Koronowski Profess zakonu Cystercyeńskiego, y corka Angela Zakonnica. NiesKor II 180. ▲ białogłowski zakon: Zebym zaś nie był injurius wszystkim Zákonom w świecie konserwuiącym się, y zniesionym; żebym mowię Pereł tych kosztownych z konchow nie wiadomości nie wydobywszy in lucem, nie uiął im szácunku, kładę tu długi KATALOG Męskich y Białogłowskich Zákonow, Pustelnikow, Kawálerow, Imioná y rok ich fundacyi wyráżaiąc. ChmielAteny II 766.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● [...] zakazał zeby tych owiec nie tykali nie rznęli dla grzechu, ale skoro usnął owym się tesz iesc chciało a nie było co inszego, potrzeba powiadaią y Zakon łamie, zabili kilkanscie sztuk z onych trzod y poiedli [...]. PotPrzyp 8.