Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XIX), SWil, SW, SJP notują

Formy: lp M. nadzieja; D. nadzieje; B. nadzieję; N. nadzieją; Ms. nadziei; ~ lm M. nadzieje

Znaczenia:

1. »pragnienie, żeby coś się stało; oczekiwanie czegoś«: Nádziéiá/ spes [...]. Kn 457. Czeladnik iednak moy wolski nieiaki Szlachcic z pood Brzezin został się tam [w Dani] y ozęnił się z poddanką tego Szlachcica Czorką iednego Gbura ktory postępek czynił im lepszą nadzieię że y ia zapewne do nich powrocę. PasPam 70v. Było tedy na 40 000 Moskwy naszego y z Litwą tylko 15 000, bardzo to mały kawałek ale przecię nadzieia nas cieszyła. PasPam 93. Z naszych y ieden niezginął przez fortel wktorym oni [Moskale] nay większą nadzieię pokładali. PasPam 108. A miąłem tez nadzieie in testimoniis [w świadectwach] kompaniey tez naszey ktorzy podtym znakiem Pana Piekarskiego zostawali. PasPam 114v. Niech y ten ktory Istotną spodziewa się ukontentować Rzeczywistością płonną ad Praesens [na chwilę] zabawi się nadzieią. Byle go ta nadzieja wlekkomyslną niewprowadziła konfuzyją. PasPam 145. Miał krol Woysko dosyc piekne ale coz wszystkie iego nadzieie upadły przez Śmierć Czarnieckiego. PasPam 197v. Dąm radości y nadzieie naszey wgorzkie obrociły się nąm łzy. PasPam 207v. Widzę takęm się zawiodł na Nadziei iak owa Baba Co Pana Boga prosiła olepszego Pana a coraz to iedęn po drugim gorszy następował. PasPam 279.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ nadzieję czynić komuś: Nádziéię czynię komu / nádziéię dodawam ábo otuchy. Spem alicui facio, do [...]. Kn 457. Nadzieia die Hoffnung [...]. T III 901. ▲ nadzieję mieć w kimś: Nádziéię mam w kiem/ Ufam w kogo [...]. Kn 457. ▲ dobra nadzieja »pewność zwycięstwa«: Kiedy iuz zdobrą nadzieią dogrzewamy im y spodziewamy się tu gdzie koło Ordy [Odry] albo koło Baltyckiego Morza związać ich az się oni iakos wymknęli bokiem. PasPam 200-200v. ▲ cieszyć się nadzieją »być dobrej myśli«: Obie stronie cieszyły się nadzieią. PasPam 265v. ▲ nadzieje nie tracić »nie upadać na duchu«: Tych tedy wszystkich postrachow Niewinność moia lękac mi się niekaze y nadzieie nie tracić. PasPam 137v. ▲ być jakiejś nadzieje »być czegoś pewnym«: Ia się tu wąm wygnać niedam takiey bądzcie nadzieie choc by miał paść ieden na drugim a niewiadę. PasPam 169.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ pokładać w czymś nadzieję (sz. zm.) »chcieć, aby coś się stało«: W tym Gruntowno pokładam nadzieię że was wszystkich powracaiących w dobrym witac będę zdrowiu. PasPam 58. ◆ cieszyć się nadzieją: ◆ mieć nadzieję »liczyć na coś, spodziewać się czegoś«: Zostawiliśmy tedy Tabory nasze w Czaplinku maiąc nadzieię powrocic do nich nay więcey za puł Roka. PasPam 53. Oni ieszcze mieli nadzieię że zatemi listami zostanę w Hamburku iezeli by był zniemi dogonił. PasPam 76. Teraz choc by y było co dać to Niepodobna to uczynić Niemiey WSC nadzieie niech WSCi krol zkąd inąd obmysli. PasPam 179v.

2.relig. »jedna z trzech cnót teologicznych«: Ia w tym mąm nadzieię ktorego Przenay Swiętsze wspominąm Imię Jezus y w Przyczynie Przenay Swiętszey iego Matki. PasPam 58. Rzekł to przy kilku kompaniey miey że w Bogu Nadzieię że cię wydzwignie ztey Turbacyiey. PasPam 102v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ mieć nadzieję w (Panu) Bogu »ufać Bogu«: Mam ia w Panu Bogu moim nadzieię. PasPam 195v. ◆ przy nadziei Bożej »z Bożą pomocą«: Przy nadziei Bozey mozemy sobie słuszną formować Bataliią. PasPam 152. Wyrozumiawszy krol z Ięzyka ze przy nadziei Bozey moze bydz wrękach naszych pomięniony Seczyn czyli Syczyn kazał do Szturmu gotować się. PasPam 269.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto nádzieią żyw/ wskorali/ będzie wielki dziw. RysProv 37.