W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 24.04.2023
Warianty fonetyczne:
CHŁOPIEC, CHŁOPIECZ
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1620
Znaczenia:1. »dziecko płci męskiej, młodzik, wyrostek. który wyszedł z okresu dziecięctwa, a nie jest jeszcze mężczyzną; płód płci męskiej, syn«: Wten czas mi Czeladz przywiodła chłopca małego zwanego potap Jam go Ezopkiem nazwał i dałem go na Cymbale uczyć. MasDiar 102.
Przy kolaciy chłopcow albo uczniow Dálysmy na beczkę piwa złotych [6] RegTow 90.
Zemdlał chłopiec młody Izmáel/ y iuż práwie poczynał od prágnieniá umieráć. StarKaz II, 303.
Ledwie dziewczynie siedmlat az iey wspominaią Młodziąnow roznych gachow do tąneczka z chłopcy Mało nie co dzien piątkom pewnie nieprzepusczą. OpalKSat 24v.
Nundina Bogini w Rzymie, a die nono, od dnia dziewiątego nazwana, bo do iey Koscioła przynoszono y oczyszczano wodą Swięconą dzieci małe tamze im imiona dawano dziewczętom osmego, chłopcom dziewiątego dnia. PotPrzyp 13.
Ucieka na płowym bachmacie [...] iakis Młokos [...] Młodziusińki chłopiec Gładki. PasPam 95v.
Tak tedy zagnali się za owym Chłopcem az w las. PasPam 104.
Chłopca złapano ktory był taki własnie iaki powinięn bydz Człowiek. PasPam 176.
Piotrowa wdowa na roli chałupnej zasianej, z synami małymi chłopcami, bez żadnego zakładu. InwKal I 624.
Naten czas y chłopca swego zostawił [syn Jan] v mnie trzymałe[m] chłopca iego puł roku odział y karmił. KunReg 70.
O znákách, czyli chłopiec, czy dziewczyná iest w żywocie. AlbSekr 178.
Calefactor przyniosł Garniec Cegły tartey wodą rozmieszaney y miedzi siedzące na Ziemi Chłopce rzucił a w tym Vciekał, a oni go gonili wołaiąc ze Miod Skolny rozbił. KomonDziej 16.
A ten Vcząc Chłopczow w Skole Zywieczkiey Nigdy dzieci nie biiał, tylko rozne Paenitentie naznaczał. KomonDziej 149.
A Chłopieta Skolne Litanią takze de Passione D-ni maią Spiewowac y Rector Scholae ma im pomagac za co pensią bierze Złotych 50 y chłopczow takze Spiewania ma Vczyc zawsze. KomonDziej 170v.
Kantor [...] Chłopczow nie bił, ale do Skoły Słome kupował y kazał na Ziemi posłac, gdy tedy ktory niechciał sie chłopiec Vczyc, na tey Słomie kazał mu lezec. KomonDziej 188v.
Dobrowolnie przyznał, iako Babralaka Chłopcza oknem przez krate po drabinie w Noczy do Skarbczu wszadził powiedziawszy gdzie skrzynia leży, gdzie ten Babralak w Skrzyni w Wieku dziure Instrumentem wyrznąwszy, piniądze wziął, a iemu podał. KomonDziej 210v.
[Pleban] rozważał mu [małemu Karolowi Cezarowi de Rochefort] iako mógł ale osmioletniego chłopca niemógł odwiesc odtego y przeto przestrzegł Oyca ze chce Syn iego uciec. HistŚwież 106.
Niewolnikow Iańczarami nazywano [...] Słowo zas Ianizar, albo Accuratius pisząc Genizar nic inszego (tylko nowicyusza albo chłopca w nauce będącego) nieznaczy; a to dla tego Ze [...] zaraz Z dzieciństwa do trybu Zołnierskiego przy uczeni bywaią. IntrHist 89.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
chłopiec szkolny (
sz. zm.):
W Dzien Zaduszny Chłopczy Skolni z Krzyzykami Ołtarze w Kosciele obchodzili. KomonDziej 16v.
Xiądz Hieromin [!] Szadkowski [...] fundował Złotych Nro 20. Polskich Na Wyderkaff na Szuknię iednego Vbogiego Skolnego Chłopcza w Skole Zywieckiey Vczącego się. KomonDziej 138v.
2. »giermek, pachołek, paź, posłaniec, sługa«: Rotmistrz kozacki Rudnicki upatrzył sobie sklep [...] i chcąc się tam wprowadzić dla mieszkania rozkazał ognia przyniesc Chłopcowi. MasDiar 99-99v.
A na miejsce tego, trzeba młodszego chłopca wziąść, który do karmienia psów wzięty, kiedy tego na pole poczęto brać; a zaś na tego miejsce inszego. OstrorMyślTur 48.
Kazano było łeb temu trupowi vćiąć dla poznánia/ ále chłopiec I. M. Páná Woiewodzicá Brácłáwskiego porzućił go gdzieś w nocy w błoto/ ktoś pewnie znáczny/ ieżeli nie sam Kulim Bey. Pogrom B3.
Misiek ktory do tego czasu Chłopczem beł, iesli nie będzie potrzebny dzieciom prosi aby mu na odprawie złotych dziesiec albo podiestka dano. OssJŻyw 7.
Pácholę/ chłopiéc. Puer [...] Capsarius [...] Cathedralitius minister [...] Camillus [...]. Kn 657.
Duracz. Tego P. Lubomirski castell. Woynicki wzial bel od poddane[go] swego za chłopca do posług. TrepNekLib 80.
Godzien ten chłopiec zeby go miec do wszystkiego. OpalKListy 506.
W domách nászych widziemy/ iż gdy chłopiec ma izbę umiátáć/ tedy osobom zacnieyszym mowi ustąpcie z izby/ byście się nie przykurzyli. StarKaz II, 632.
Cierpliwie Pan słucha Az tez gdy chłopcy błazna nazbyt obracaią I niedadzą wypocząc pocznie wrzesczec gembe Asz poVszy rozdarszy ze sie tez nadprzykrzy Panu onym wrzesczeniem dopierosz zawoła Na chłopce chłopcy ciszy długosz tego bedzie. OpalKSat 59.
Armiger Pacholek, Chłopiec ktory drzewo noszi. SłowPolŁac 18.
Krolewna [mówi] Chłopiec, biegay mi prętko, proś do mnie Rodryga. CorMorszACyd 131.
A to był Ksiądz Stánisław Maliszewski Iezuitá, ktory to od chłopcow Páná Woiewody Brácławskiego między sobą discurruiących słyszał, y iák rzecz pewną w Warszáwie zeznał. LubJMan 134.
Kaze [Chodkiewicz] zwyczayne trąbic po Maidanie hasło Po ktore gdy się chłopcy, y Ciurowie zchodzą Dawny to unich zwyczay ze się załby wodzą. PotWoj 94.
Ow miecz zaraz mu pod lokcięm chłopiec trzyma. PasPam 83v.
Idę do Woiewody a posłałęm przodem chłopca. PasPam 160v.
Lada kiedy iuz to zawołał na chłopca Mitiuszka daway że su Winka Hosudarskiego to Łik czarką inszą to się po musnął popiersiach. PasPam 166v.
Po Elekcyiey krola Michała Gryzł się [Jan Kazimierz] mowiąc ze mi to Polacy na złość uczynili co obrali krolem Chłopca mego. PasPam 227v.
Wydra [...] Stroz taki [...]chłopcu ledwie pozwoliła z botow z zuć, a potym iuz nie ukazuie się. PasPam 252.
Poddani: Wawrzyn woźny, Grzesiek, Wojtek [...] chłopiec od poganiaia. InwKal I 371.
Gospodarze w Aptekách, álbo w Kramách Korzennych, przyimą czásem chłopcá iákiego, co to nigdy rodzenkow, nigdy fig, nigdy rzeczy słodkich nie iadał. MłodzKaz I, 224.
Nie dobrze sprawował oyczyste dobra chłopcowi Mathuszowemu, którÿ przy nim mieszka. KsKasUl I, 333.
„Przynieśże, chłopcze, wina; gdy nie ujdą wiersze, Poczni beczkę, już to tu zabawy nie pierwsze.” PotFrasz1Kuk II 73.
Chłopcy, nalejcie wina. Nie masz go, Mospanie, Ostatnia beczka wczora dnem do gory stanie. PotFraszBrück II 144.
Powiadał mi godny Kącki, co Kásztelanem Krákowskim umarł, Że w pokoiu będąc u krola Kázimirza paziem, był takimże Wayer, wielkiey w Prusiech Familii, chłopiec cudownie złośliwy, y swywolny, ktory w gabinecie Krolewskim y papiery przewrácał, y galánteryę psował. JabłSkrup 36.
Doszedł mię list od ImX Theologa kt[ó]ry oznaymuie o Chłopcu Cukierniku ze się nalezycie perfekcyzonuie. SapADiar 78.
Aby każdy kto nie umie, nauczył się rozeznawać trąbienie [...] albo kto nie rozumie, tedy chłopca posłać do trębacza, pytaiąc na co trąbi. ArtWoj 29.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
chłopiec biesagowy (
sz. zm.):
A ma przytem myśliwiec biczem, który ma mieć nakształt woźniczego, po krzakach chlastać i koniem je wykręcać, jako i ów bakałarz co nad nim jeździ, i biesagowy chłopiec. OstrorMyślTur 50.
Wytrąbże je [psy] z lasa. A wtenczas trzeba trąbić powłokiem, co najdłuższym tonem. Jeśli się nie możesz którego dotrąbić, podeślijże chłopca biesagowego, ba i którego szczwacza. OstrorMyślTur 52.
▲
chłopiec kuchenny:
Smerdis bywał chłopcem kuchennym, ktorego po urzniętych Uszach potym poznano. IntrHist 22.
WALET ou Enfant de cuisine. Puer coquorum. Minister culinarius. KUCHENNY Posługacz, chłopiec kuchenny, kuchta. DanKolaDyk II, 564.
▲
chłopiec domowy:
Gdy Ceres łákomie piłá, chłopiec domowy począł się z niey náśmiewáć; zá co go ona obrociła w robaká. OvOtwWPrzem 201.
▲
chłopiec izdebny:
GARÇON de la chambre [...] CHŁOPIEC izdebny pokoiowiec. DanKolaDyk II, 76.
▲
chłopiec krawczyk:
Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk, Wojtek chłopiec krawczyk. InwKal I 342.
▲
chłopiec ratajczyk:
Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk. InwKal I 342.
▲
chłopiec służebny:
Czeladź dworska: Skotarz, strzedniak z matką, chłopiec służebny, dziewek 2. InwKal I 200.
▲
wozowy chłopiec:
Przetoż, áby luźney czeládzi imioná (do naymnieyszego wozowego chłopcá y kuchty, żadnego nie zátáiwszy, pod karą) podáć Rotmistrzowi álbo Porucznikowi, áby przy Pocztách swoich, wszyscy w Regestr wpisani byli. FredKon 24.
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
Kto się opsá y o chłopcá nie weźmie/ nieweźmie się y ożonę. RysProv VII, 6.
3.ekspr. »mężczyzna, żołnierz, towarzysz«: Rozne niecnoty wyrabiali im nasi chłopcy. PasPam 55v.
Iest takie ich naborzęnstwo, co Niemcy oczy zasłaniaią kapeluszami A białogłowy tymi Swemi kweffami y schyliwszy się włozą głowy pod ławki. Toim w ten czas nasi chłopcy naybardziey Xiąszki kradli chustki etcc. PasPam 56.
4. »figura przedstawiająca dziecko płci męskiej, młodzika, wyrostka«: Przededrzwiámi kościelnymi leżą dwá lwi/ ieden chłopcá w paszczęce trzyma/ á drugi chłopá. WargRzym 96.
Znaczenia niepewne:
1 a. 2: Junge chlopiec/ pacholę puer. KusWeg F3.
Chłopiecz Puer. SłowPolŁac 5.
Gross-Junge/ Stárszy Chłopiec. ErnHand 407.
Chłopiec der Knabe/ 2. der Junge. WojnaLust 39.
Chłopiec der Junge. DobrGram 61.
Cyt/ cyt chłopcze. Stille/ stille Junge. DobrGram 378.
# Użycia metajęzykowe:
#
Quae in cze habent Vocativum, ut chłopiec chłopcze, oyciec oycze etc. WojnaInst 22
#
A nominibus in ż, cz, rz [...] finitis, diminutiva fiunt in yk; ut noż nożyk, deszcz deszczyk, kałámarz káłámarzyk, kosz koszyk etc. Huc refer plastr plastrzyk, reiestr reiestrzyk, chłopiec chłopczyk, kobierzec kobierczyk, koc kocyk, korzec korczyk, sámiec sámczyk. WojnaInst 59
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz chłop, chłopczak, *chłopczę, chłopczyk, chłopczyna, chłopczysko, chłopeczek, chłopiąteczko, chłopiątko, chłopię, chłopięcina.