Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »duży, gęsty, stary las, zwłaszcza sosnowy; w czasach pogańskich mógł pełnić funkcje kultowe«: POspolicie w Lesiech/ w Borách y w Pusczách roście/ kędy wiele Ieleni [serdecznik]. SyrZiel 136. Bór/ Sylua pinea, Virg. Pinetum [...]. Kn . Sośniná/ sosnowy lás/ bór. Kn . Náwącham się ia między pásąc bory/ Konwáliey białych/ fiołek/ piwoniey. TwarSDaf 90. O chrost nie trzebá się frásowáć, ponieważ miástá pospolicie lásámi, borámi, cierniem y ogrodámi obtoczone bywáią. UffDekArch II, 96. Pinetum Choÿna, Sosnowÿ bor. SłowPolŁac 105. Ze wsiów także, przy których puszcze, lasy, bory są, tam kdy kmieci osiedli, z każdej wsi mają drabinę wielką, szturmową przywieść, na łokci 4 wszerz. AktaKrak II/2 571. Lásy, Puszcze, y Bory obiecháć in circum circa swoich własnych gránic. HaurEk 105. Bór cale wycięty, spustoszony, tak dębowy, jako i sosnowy. InwKal I 180. Na Sędzikowskim Andrzy strzelec, który nic nie płąci ani robi, tylko bora pilnować powinien. InwKal I 752. Wnidziesz do boru, aż dąb okazały stoi, Co ani wichru, ani pioruna się boi, Aż jodła, co się o nię rozbijały gromy, Dalej olsza, potym głog, aż chrościk poziomy. PotFraszBrück II 374. On [Bóg] ie [kruki] ná gniazdzie liczy, on karmi, on poi, poki Ociec y Mátka, znowu nieprzystoi. Więc imo wszelkie ptastwo co się lągnie w boru. Imo zwierz czworonogi? Boskiego dozoru. PotPocz 146. BOIS [...] BOR, Las Las Gay poświęcony iakiemu Bożyszczu dawnych gęstwina gaiowizna. DanKolaDyk I, 205. Dzieciom swoim gospodarze przykazać powinni, żeby ognia ani krzesiw do borow nie brali. SapMWilkKutrz 318. W lasach cienistych, w Puszczach, Knieiach, Borze, Słychać Ryk zwierząt. DrużZbiór 308.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ za borem knieją »daleko, hen«: Wyjechaliśmy na dwa dni w pole z jp. cześnikiem: splądrowaliśmy Starzynę, orczakowski bór, w górach za borem knieją, Miszkinniki, Sielanowszczyznę. ZawiszaPam 60-61.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Zwyczáynie ciągnie Wilká nátura do boru. PotPocz 26. ● od przysł.: Przyjechał jak z lasu Nikt gołą ręką Krola chyba z boru, Nie wita. PotSyl 24.

◼ Przenośnie: ◼ Iegosmy wszyscy, iego [Boga]; pástwiská są Owce Ktorzy iego Báránká, y głosu, y toru, Trzymamy się nim wyńdziem z Swiátowego boru. PotPocz 101. ◼ Piliśmy w nowej izbie, ni myśląc ni o czym. Nazajutrz, aż oblane wszytkie węgły moczem; Z osikowegoć, rzekę, i zewnątrz i z dworu, Nie z inszego ta izba budowana boru. PotFraszBrück I I, 527.

2. »część lasu z barciami, często także jako jednostka gospodarki bartnej obejmująca 60 drzew bartnych«: Odzywają się [pieśni] w starych i nieletnich ustach, A nawet pastuszęta po gęstych zapustach, Pasieczniki po borach, owczarze koszarach Najczęściej je na dudkach grają i fujarach. ZimBSiel 111. Bory. Te iuxta lustrationem 1623 nic nie czyniły. Teraz jeden bor zamek trzyma, było z niego miodu półtorej beczki fl. 45. OpisKról 39. Dań miodowa. Bartnicy co rok dają z puszczy i borow Nowskich miodu beczek 8. OpisKról 98. Pieniądze przyłajne. Od każdego boru dają bartnicy przyłajnych pieniędzy po gr. 12 facit fl. 12 gr. 12. OpisKról 294. Summa barci nr 9, a w nich borów najduje się 37 1/2; z nich oddawano z dawna pokowów 28, rączek tyloż. InwPuck 128.

BOREM
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

»przez bór«: Przéz lás/ przéz bór/ przéz bród gdzie iácháć/ ábo ná lás/ ná bór/ lasem/ borem. Ire per amnes, Ouid. Per mare, per saxa, per ignes fugere. Horat. Transire per aliquem locum, Plini. [...]. Kn 864. Jedoch sagen die Pohlen auch lásem pro ná las/ borem pror przez bor/ auff die Heyde oder durch die Heyde. KellGram 203. Ktorędy WM. pojedziesz? Wo durch wird der Herr reisen? Borem/ lásem/ polem/ ziemią/ wodą. Durch den Wald/ durch die Heyde/ über Feld/ zu Lande/ zu Wasser.. DobrGram 518.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Chyłem borem/ czarnym szlákiem. RysProv II, 5.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]