Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L, SWil, SW, SJP (fantazja) notują
SStp, SXVI (?) nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1656-1688

Formy: lp M. fantazja; D. fantazjej; C. fantazjej; B. fantazją; N. fantazją

Etymologia: <łac. phantasia>

Znaczenia:

1. »animusz, ochota; odwaga«: Gdy Woyska staną w zwykłey bataliiey Ia niewygodzę swoiey fantazyiey. PasPam 51. Wosobach naszych widział ieszcze Swiat nieumarłą przodkow naszych Sławę y Fantazyią. PasPam 58. Iak tylko mogłęm Horęzem władnąc niedopusciłami fantazyia moia, Servire [sc. panem] ob Domoni [śłużyć dla chleba pańskiego]. PasPam 147. Więm że tam Ludzie zdobrą Fantazyią niebyło było bez rozlania krwie. PasPam 170. Dziękuię zadobrą Fantazyią. PasPam 174. Iam sobie pił na Fantazyią y czeladzi swoiey dawać kazałęm. PasPam 229v. Krol z taką iechal fantazyią własnie iak popewne y nie omylne zwycięstwo Bo zaraz y Historykow Aretalogow że by iego y Narodu Polskiego dzieła pisali y głosili zaciągał z Sobą. PasPam 259v. Iest Serce y Fantazyia co y przed tym [...] iest ochota do Usługi Oyczyzny taka albo ieszcze Lepsza. PasPam 269v. Fantazya iest we wszystkich bestyach, iedne maią lepsze wrazenia na niey nizli drugie. T III 332. Fantazya [...]. T III 332.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ponapijać do fantazjej »pić dla animuszu«: Znowusmy potrosze po napiiali do twey Fantazyiey. PasPam 170. ◆ pić na fantazją »pić na poprawienie humoru«: Pili tedy na Fantazyią tancowali węseli byli. PasPam 202. ◆ komuś przybyło fantazjej »ktoś stał się bardziej pewny siebie«: Krolowa umarła Przez ktorey zescie wielki Filiar Francuzom upadł. A tym ktorzy temu kontradykowali przybyło Fantazyiey. PasPam 202.

2. »duma, ambicja; usposobienie«: Czyńcie znami co wam fantazyia kaze kawalerska. PasPam 58-58v. Fantazya w nim [w wojewodzie] była że nie chciał się kłaniać ale zeby do Niego Samego ta regulowała się sława ufaiąc w Bogu porwał się y Dokazał. PasPam 61v. Stanął tedy Marszłkięm Swiderski człowiek prosty y szczery Substirutem zas Borzęcki Porucznik Chorągwie Pancerney. Człowiek uczony fantazyiey gorney. PasPam 115v-116. Meum est [moim zwyczajem jest] nie lękliwą fantazyią Mądrego, Antecedanei Saeculi [poprzedniego wieku] Nasladowac Sentimentu. PasPam 145. Bo ta fantazyia zęmną się iuz urodziłaa ze zawsze durum contra [upór na upór]chocby się nad sadzić dobrocią zas tak zazyie iako chce chocby z swoią szkodą. PasPam 169v. Stali tedy Circa hoc Spectaculum [wokół tego widowiska] Ludzie roznego Gatunku y rozney Fantazyiey. PasPam 189. Wspominał mowy zyczliwych konsyliarzow a po tym apprehensyia desperacyia iuz nie był tak Węsołey Fantazyiey ia ko przedtym. PasPam 227v. Iuz niebył tak węsoły Fantazyiey ia ko przedtym. PasPam 227v. Czemu Słowik melodyino spiewa a nie wrobel? Słowik ma wiele muszkulow w gárdle ktorych wrobel nie ma y inne ptástwo, y ták barziey rozmáicie może głos odmieniáć ma też spokoynieysze fantazye. TylkRoz 185-186.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ być jakiejś fantazjej »mieć jakieś usposobienie, charakter«: Matka takze lubo mię iednego miała Syna, ale była tey Fantazyiey że od naywiększych y Niebespiecznych Okazyi nigdy mię nie odwodziła. PasPam 123. Y ci od Owieczek tobie zleconych wilka nieodpędzą y owszem bardziey ie Sami pokąsaią bo są takiey iako y ty Fantazyiey. PasPam 196.

3. »zamiar, zachcianka«: Krolowa Ludwika tedy Pani uwzięta y swoiey Fantazyiey mocno dopinaiąca [...] wpadła w aprensyią zachorowała iakos po białey Niedzieli [...] y umarła. PasPam 202.