Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »oczyścić z brudu przez polanie wodą lub innym płynem albo roztworem wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub ługiem«:

Rekcja: kogo, co; czym ‖ w czym

Ieleniá oszyndowawszy/ á Wieprzá opaliwszy/ porąb w sroty/ posol/ włoz w beczkę/ przyćiśniy ćięzarem/ á w kilká dni/ obmywszy w wodźie piękney/ wieszay w dymie ćiepłym/ á wędź według potrzeby. CzerComp 95. A gdyby kto námázał ięzyk wołowi łoiem, nie będźie iadł, choćby zdechnąć miał, pokibyś mu nie obmył ięzyká octem z solą. AlbSekr 321. Miecż ktoregoś się tknęłá odrzucam od boku, Ktoryż mię Don obmyie, lub grubego stoku Meotidá w Pontyckie wpadáiąca brody? SenBardzTrag 153. Obudził się Krol rano, postrzegł Uryasza Za drzwiami, więc go zaraz do siebie zaprasza. Wypytuie z uśmiechem, czy spał dobrze z drogi, Czy w domu ukurzone prochem obmył nogi? DrużZbiór 95. Atramentem polane mieysce obmyi wprzod octem winnym iak náymocnieyszym, trzyi w rękach, wykręć dobrze, potym wypłucz wodą ciepłą zmydłem, tak zginą plamy. ChmielAteny III 518. Pamiętay zawsze ocierać łyszkę, ile razy sam iadłszy pierwey masz co z inengo brać pułmiska, bo mogą się tam tacy znaydować, ktorzy nie mogliby iuż tey ieść potrawy [...]. Gdy się zaś znacznie stłuści, potrzeba oddać, ażeby ią obmyto. CasaZdziebGalateusz 96. [...] natychmiast oznáymić o bytności chorégo Szpitalnému Doktorowi, tén w przytomności swoiéy Subchirurgom każe zrewidować, sam chorégo wyexaminuie, a przekowawszy się o chorobie wenerycznéy, ieżeli iest miéyscé, każe zaprowadzić gdzie są wanny, chorégo obmyć i przeznaczá Numer łóżka gdzié chory ma bydź ulokowany. EinOrg 5.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ obmyć krwią, obmyć we krwi: Wszák ci Sława y Honor, milsze niż ia były, Gdy dla nich ręce się twe, w moiey krwi obmyły, Y żeby ná Honorze nie odnośić szkody, Wyrzekłeś się miłości, twey smáczney nádgrody, A teraz o tę sławę, ták widzę dbasz máło, Ze chcesz umyslnie przegráć, á coż ci się stáło? CorMorszACyd 180. Niejeden usarz kopije we krwi pogańskiej obmyje. StanTrans 110. Rzymską krwią obmyć pragnie swoie winy; Postronne zaraz pierzchaią Narody, Sami Rzymianie idą wśiekańiny Przez krwawe Jędze poduszczeńi wprzody. MayChrośSup 73. Krwiąbym obmyłá twoiey náłożnice, Niewinne moie, y wstydliwe lice, Ktroych odmiánę, y wdźięk porzucony, Przez iey wszeteczne czuię zabobony. OvChrośRoz 81.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ obmyć coś łzami (sz. zm.) »płakać, odczuwać żal, smutek; żałować czegoś«: W Domu Szymona Faryzeusza podczas traktamentu nogi łzami obmyła, włosami otarła, drogim namazała oleykiem, aż do smierci iuż nie oderwana od Chrystusa Pana. ChmielAteny III 181. Nie, kochane dziecie, nie odeymę ci życia. Co! ia! miałabym to stracić, co mi słodką Syndhama czyni pamięć! Kochane dziecie, obmyię cię łzami moiemi; będę cię żywiła… z całego serca… BaculAnne 91. Ostatniemi łzami obmyłam ranę dziecka moiego. KotzPągMurz 35.

◼ Przenośnie: ◼ Tych zaś defektów, które zepsowany ma w sobie umysł, peregrynacya nie uleczy żadna, i choćbyś okrętami zbiegał drogi nie zmiernego Oceanu, krokiem iednym nie ucieczesz od swych passyi, wszystkiemi całego morza nie obmyiesz ich wodami, żadną nie zarzucisz ziemią. KryszStat 8. ◼ Serdecki. (W rękę kląska) Bravo, bravo, infinement obligation, że W. Pan cudownym swoim zdaniem obmyłeś z bękarstwa suknie moie. Niepoprawne zródło .

2. »w religiach: oczyszczać z brudu lub polewać wodą w celu symbolicznego oczyszczenia«:

Rekcja: z czego; co; czym

Aby miłość swą pokazáł/ wodą z boku obmył/ Krwią odkupił Kośćioł swoy Oblubienicę vkocháną/ o ktorey niżey. AnzObjWaś 34. A on mie zbawi, i z winy obmyie, Bo kto się zmyślną postawką okryie Ten przyiść ná iego nie będźie mogł oczy Zwłaszcza, gdy się twarż z sercem nie iednoczy. ChrośJob 49. [...] zkąd Geografowie swoią dymensyą biorą, Wygnanych Zydow na million z Kastylii przez Ferdynanda Roku 1491, przyiął tu w Luzytani Emmanuel Krol, ea condione; aby swe parchy y niedowiarstwo wodą Chrztu S. obmyli [...]. ChmielAteny IV 180. Ciało najprzód śp. ojca mego dziadowie szpitalni rasieńscy obmyli, a potem przybrawszy, złożone było w stołowej izbie. MatDiar 402. Popioły i kości, mlekiem i winem obmywszy, schowane składali w grobie familii. PiramFurgDyk 143.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ obmyć z grzechu: Národźiwszy śię z Zywotá czystego/ Pokázał/ że nas obmył z Grźechu wszego. KancPol 205. Chćiał wielu z grzechow obmyć; ále oni z Judaszem niechćieli. SkibSnop 36.

a)przen. »w religii chrześcijańskiej: oczyszczać z win, grzechów«:

Rekcja: co; czym

Y owszem ták káżdy dźień żywotá mego chcę ná potym kończyć: że wszytkie cáłego dniá niedostátki moie przed vspokoieniem się spráwiedliwośći twey Boskiey zá pomocą twoią/ á zá wysługą Páná IESUSA słusznie wypłácę/ i serce moie dostátecznie obmyię/ i od miłośierdźia twoiego zupełny odpust odniosę. DrużbDroga 32. BOże moy niebieski Oycze wszechmocną pięknośćią twoią obmyy ze wszytkich marnośći zbrukáną pámięć moię/ á nápełniy ią i przyozdob ozdobną i wyráźną obecnośćią i przytomnośćią twoią [...]. DrużbDroga 412. Przez twą mękę, Jezu, srogą, Niech to piersi twe wymogą, Bym obmywszy grzechów zbrodnie, Twej miłości czuł pochodnie, W sercu cię mem trzymając. KochBerTur 57. Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58. A on mie zbawi, i z winy obmyie, Bo kto się zmyślną postawką okryie Ten przyiść ná iego nie będźie mogł oczy Zwłaszcza, gdy się twarż z sercem nie iednoczy. ChrośJob 49. Obmyłeś duszę moię z win wielu, Zyćia moiego Odkupicielu, Widźiałeś Panie, tych, co mie biją, Iák w niepráwośćiách przed tobą żyją. ChrośJob 195.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ obmyć krwią: Naysłodszy IEZV/ ktoryś dla grzechow moich vmárł/ obmyy proszę naydroższą krwią twoią wszytkie grzechy moie/ oczyść męką twoią duszę moię/ i onę nád śnieg bielszą vczyń miłośćiwą łáską twoią. DrużbDroga 92. Tę zmázę wstydu krwią się obmyć podobáło. SenBardzTrag 162. Dodayże mi moy Pánie obfitey á skuteczney łáski twoiey/ á nie mnie tylko/ ále też i wszytkim/ ktorzy się tobie Bogu swemu podobáć prágną: bá i owszem wszytkim ludźiom/ ktorycheś ty ná to stworzył/ i krwią Syná twego obmył/ áby byli mieszkániem twoim. DudzZbiór 78.

3. »w medycynie: zwilżyć lub namoczyć za pomocą czegoś nasączonego leczniczym roztworem«:

Rekcja: co; czym ‖ w czym

Po tych dniách obmywszy [konia] wodą ćiepłą z źioły iákiemi pachnącemi wárzoną/ wysusz go/ y prześćierádłem y guniámi przykriy/ dáiąc ieść y pić iákoś zwykł pospolićie/ nie ruszáiąc go do prace áż w Niedźiel cztery ábo pięć. DorHip I Ciijv. A dopiero znowu ábo do wánny wnidźiesz ze wszytkim ćiałem/ ábo też on sam cżłonek obmyy w tey wodźie ćieplicżney. SykstCiepl 193. Item wyszłe ielito obmyi koźim mlekiem, y záraz posyp tym proszkiem. PromMed 52. [...] alboliteż czy Położnica niemiała Ruptury? która przez rodzenie mogła się powiększyć i t. d. w takim razie powinna się starać żeby Chirurg temu zapobiegł: szczególniey zaś powinna zobaczyć, czy części rodne nienabrzmiały i niezapaliły się, w takim razie obmywszy te części ciepłą wodą lub kleykiem z Owsu, następuiącemi Lekarstwy będzie naparzać [...]. MichNauka 76.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ obmyć ranę (sz. zm.): IAk skoro kogo Pies wśćiekły ukąśi, záraz stáray się dostáć krwi innego Psa nie wśćiekłego, zástrzeliwszy go, tey krwi wley troche do Winá lubo piwá, day wypić choremu, ránę zaraz obmyi wodą ćiepłą przylawszy octu y soli, potym goy powoli, przytym wykop korzeń Roży polney, pokray, uwarz w wodzie przecedź, day choremu pić codźień, y ráne nią obmyway. PromMed 149. Item żáby z Wężámi máią wielką antipatią, z kąd gdy ukąśi wąż iádowity, dostań żab zwyczáynych z wody, odrzyi ze skory, rozetrzyi y obmywszy wprzod ráne, przykłáday, tákże uwárzywszy ie, polewkę piy bez obrzydzenia. PromMed 150.