◆
Związki frazeologiczne:
◆
ktoś w strach »ktoś się przestraszył«:
Kommisarze wstrach iak im dali znac, warta że pełne Miasto woyska. PasPam 98.
◆
być w buntach »buntować się, występować przeciwko władzy«:
W okolicy Kislaka były Miasta wbuntach w ktorych Rebellizanci kozacy stali. DrobTuszInf 13.
◆
w tumultach i buntach bywać »buntować się, występować przeciwko władzy«:
Tak kiedy podłe y płoche Serca Ludzkie wroznych tumultach y buntach, wroznych rozruchach y zawierzuchach, wroznych odmianach y zamieszaniach bywaią, przeto sie naypodleyszemi y naywzgardzienszemi naswiecie wydawaio [!]. SzołHist 11v.
◆
kogo w błazna postrzyc »zrobić z kogo głupca«:
A ieszcze to nayżáłośnieysza/ że przywiodszy cię do tego/ że ią poymiesz/ nie ták to interpretuie/ żeś to z grzeczności twoiey/ nie upátruiąc áni dostátkow/ áni stanu y urodzenia iey nierownego uczynił/ ále swoiey to rostropności [...] y rozumowi przypisuie/ że cię umiała w błazná postrzydź/ y dostąpiwszy potym czego chciáłá/ nigdy tobą kontentowáć się nie będzie. GorzWol 46.
◆
mieć w powadze kogoś »poważać, szanować, mieć zaufanie do kogoś«:
Rzecze do mnie Pisarski (: Bo tez on mię przecię miał wpowadze). PasPam 233.
◆
w rękach zabić:
◆
puścić w arendę, przez arendę:
◆
w błąd wpaść »zostać oszczepieńcem, odstępcą od wiary, heretykiem«:
W Kościele Bożym [...] trudno zbłądzić: á iesliby kto per incuriam w błąd wpadł, wnet go poprawią. KorRoz 11.
◆
żyć w błędzie »grzeszyć, źle postępować«:
Zyć muszę nigdy w popráwionym błędzie/ Troski y wieczne cierpiąc niepokoie/ Cień mię słoneczny náwet strászyć będzie/ Przed oczy niosąc plugástwo mi moie. TwarSDaf 122.
◆
w błędzie trwać »nie przestawać głosić herezji, żyć jako odszczepieniec, odstępca od wiary«:
Kto Kácerzem zostáie/ sowitym bywa synem piekłá: naprzod dla tego/ iż prawdę ktorą trzymał/ opuszcza: potym iz sstał się ádwersarzem prawdy. Bo kto się w błędách vrodził/ y w błędách trwa/ ten tylo iest prostym synem piekłá. BirkRus 24.
◆
zawodzić (kogoś, coś) w błąd »powodować, ze ktoś nabiera faszywego, mylnego mniemania, przekonania; powodować, ze coś staje się mylne, fałszywe, niewłaściwe«:
Pospolite mniemánia ludzkie záwodzą nas w błąd/ y prawdy nam doyźrzeć nie dádzą. StarPopr 42.
Cnotliwy człowiek [...] poiázdy tákie sobie opátruie y obmysla/ iákich przyrodzenie y stan iego potrzebuie/ nie iákich chcą po nim ludzkie popsowáne obyczáie/ y od rozumu y od przyrodzenia dáleko w błąd záwiedzione. StarPopr 118.
◆
pójść w bunt »zbuntować się, występić przeciwko władzy«:
Ukraina [...] wszystka poszła wsrogi bunt, widząc ze maią czas potemu. PasPam 192.
◆
zostawać w błędzie »pozostawać przy fałszywym, mylnym mniemaniu, przekonaniu«:
Iesli przyiaciel iesli nieprzyiaciel będzie Domyslic się nie moze y zostawa w błędzie. ArKochOrl 6.
◆
w błąd zachodzić »odstępować od wiary, kwestionować jej zasady«:
Wiárá nie może stać z powątpiwániem dobrowolnym o iey ártykułách: á ktorzy się nie chcą dáć náuczyć, wątpliwemi w wierze bywáią. Wtorzy záś, im bárziey o wierze myślą, tym bárziey w błędy záchodzą. TylkStrom 32.
◆
się postrzyc w błazny »zrobić z soiebie głupca«:
A po staremu kiedy kto nazbyt uważny, Nic pewniejszego, że się rad postrzyże w błazny. KorczWiz 95.
◆
w pole wyniść:
◆
w związku znajdować się:
◆
pójść w zapomnienie »zostać zapomnianym«:
Iuz owa Pobozna Intencyia poszła wzapomnienie Iezeli kto o tym wspomniał okrzykniono go. PasPam 119.
Owi [...] porąbani z łaski Bozey wyleczyli się y poszło to w zapomnienie. PasPam 183v.
◆
w radzie zasiadać:
◆
zostać w błędzie »fałszywie pojąć sprawy wiary, religii«:
Ztámtąd wyszedłem ku dniowi/ O krzcie nie mysląc/ bom został w tem błędzie: Zem we snie tylko iákąś widział márę/ Y swam rozumiał bydź práwdziwą wiárę. TasKochGoff 309.
◆
w niepamięć coś zarzucać:
◆
w prośbę »przedkładać swoją prośbę, prosić usilnie«:
Powiedzieli że mąmy Złotych 100 Odpowiedział Że na to tam y nieweyrzą. Przybiezeli owi w prozbę w targ Stanęło na Złotych. 600. PasPam 170v.
◆
w prośby »przedkładać swoją prośbę, prosić usilnie«:
Ato co za kartka Mazepa zdechł wprozby że to pierwszy raz. PasPam 177.
◆
w ziemię jako bydlęta nieme patrzeć:
A Chrystus im [bałwochwalcom i mahometanom] Pan powiada: Widzę & vos de hoc mundo estis, w ziemię tylko iáko bydlętá nieme pátrzycie. StarKaz II, 72.
◆
w błędzie tkwić »nie odstępować od mylnego, fałszywego mniemania, przekonania«:
W tym niemal błędzie Ruellius y Hermolaus Barbarus tkwią/ iáko Brazauola y Manardus [nieodróżnianie korzenia od kłosa ziela Nardusa Indyjskiego - Nardus Indica]. SyrZiel 34.
◆
wpaść w błędy »ulec mylnym, fałszywym mniemaniom, przekonaniom«:
Turtulian wielki y bárzo uczony człowiek że wierzał widzeniom niektorych niewiast, w grube wpadł błędy. TylkStrom 136.
◆
trwać w błędzie (
sz. zm.) »nie przestawać źle postępować, czynić, popełniać grzechów«:
Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProv VIII, 7.
To tylko żeś nie długo trwáłá W tym swym błędzie/ y záraz w sumnienie się tknąwszy/ serdecznieś żałowáłá. TwarSPas 111.
◆
w błąd wstępować »mylić się, przyjmować fałszywe mniemanie, przekonanie«:
Ty zes iest w ktorym wzrok swoy topięchciwy Czy cięn twey duszę widzę swiątobliwy Ach nie ty pono, Ktorego miłuię: Cosz? y owszem ty częmu w błąd wstępuię?. OblJasGór 156v.
◆
(Kogoś) w błąd zawodzić »powodować, że ktoś źle, niewłaściwie postępuje, grzeszy«:
On [Bóg] gdy zátrzyma wody/ wyschną: á gdy je wypuści/ podwracáją ziemię. U niego jest moc y mądrość. Jego jest błądzący/ y w błąd záwodzący. BG Hi 12, 15-17.
Iesli sámá siebie niechcesz w błąd záwodzić/ Proś co słuszna/ miłuy co sámicy się godzi. OvOtwWPrzem 384.
◆
w bok skoczyć »zdradzić kogo«:
Chcesz-li, abym się kochał w tobie wiernie, Przestań tych figlów, bo chociaż niezmiernie Kocham, jednak w bok natychżemiast skoczę, Jak zdradę zoczę. MorszAUtwKuk 252-253.
◆
(Jak(o) w błoto wrzucić »marnować, trwonić«:
Widzę wielu miedzy Kátholikámi tákich/ ktorzy rozumieiąc iż w błoto wrzucili/ iesli co zá synámi/ lubo zá corkámi do Klasztorow dáli. BirkEgz 19-20.
Jak w błoto wrzucił pieniądzé/ koszt. KnAd 294.
Wolałbym ie (te pieniądzé ktorych prosisz/ ábo kupno) w błoto wrzucić. ábo do szpitalá dáć. KnAd 1252.
Koszt tak jako w błoto wrzucę. Dzidy swoim kosztem kazałem tu zrobić po miastach i z proporcami, i będę cudzym rozdawał chorągwiom. SobJListy 504.
◆
serce w kimś usychało:
Po kosciołach zas Gratiarum Actiones [modlitwy dziękczynne] czyniono [...] A w Człowieku prawie Serce usychało. PasPam 277v.
◆
w błędzie chodzić »odstąpić od wiary, prześladowac wyznawców wiary«:
Krol wzruszony Większą cholerą, bárziey Zakon prześládowáć Począł, á báłwochwálcow w znácznieyszey czci chowáć [...] Gdy záś Krol w tákim błędzie, y vporze chodzi, Syn mu się komplexyey ozdobney vrodzi. DamKuligKról 13.
◆
jak w błoto wrzuconym być »być marnowanym, trwonionym«:
Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu [...] wystrzegać się trzeba. Inaczey wszystkie lekarstwa iak w Błoto razem z pieniędzmi wrzucone będą. BeimJelMed 344.
◆
zabij kto w Boga wierzy:
◆
w kłopocie kogoś zostawić:
◆
w imię Boże brać »żyć z jałmużny«:
Y dziadowi wymię Boze biorącemu powiedzieć pytaiącemu y Sprawić się do kąd idę niegotowem deNegare [odmówić]. PasPam 155v.
◆
w afekcie być u kogo (
sz. zm.) »mieć czyje poparcie, cieszyć się czyją życzliwością, przychylnością«:
Matka Jego [krewnego Radziejowskiego] Towiańska w wielkim affekcie będąca u Prymasa dziwnie exagerowała owę urazę i buntowała Sapiehów. OtwFDzieje 38.
Poki authoritas Senatu u młodszych w obserwancyi, młodsi u starych w afekcie, [...] poty Oyczyzna y pokoiu szczęśliwa, y na woynie nieprzyiacielowi straszna. DanOstSwada 8.
◆
poddać się w obedyjencyją »podporządkować się czyjejś władzy«:
PasPam 149a-149av.
◆
w małej frekwencjej »w obecności niewielu ludzi, przy niewielu widzach«:
Teraz cię mam za pocciwego zes tak Sobie postąpił y postrzegł się w tym zes niechciał czynic Iustyfikacyiey w Małey Freqvencyiey. PasPam 146v.
Zacność osob, lubo w máłey Frequentiey, bucznie zdobiły [!] stoł záiątrzonego Monárchy [Plutona]. AndPiekBoh 100.
◆
zostać w afroncie »doznać obrazy, zostać znieważonym«:
Teatrum ci to ná rozliczne sceny Tu śmiech, tu żarty, iuż ci smutne treny,
Ten się uskárza, że został w afroncie Ta urażona słowem płácze w kącie.
DrużZbiór 539.
◆
w wielkiej frekwencjej »w obecności wielu ludzi, przy wielu widzach«:
Koronacyia potym była w Krakowie dnia 29 września wwielkiey Ludzi roznych Freqvencyiey PasPam 234.
◆
mieć nadzieję w (Panu) Bogu »ufać Bogu«:
Mam ia w Panu Bogu moim nadzieię. PasPam 195v.
◆
kogo do afektu przyjąć,
kogo w afekt przyjąć »o kobiecie: pozwolić mężczyźnie obcować ze sobą fizycznie, nie będąc jego żoną«:
PHYLLIS [...] Demofoonta, Syna Tezeuszowego z woyny Troiańskiey powracaiącego, y do domu, y do affektu przyięła; wziąwszy wprzod od niego słowo, że [...] miał ią poiąć za Zonę. OvChrośRoz 11.
[Hypsipyle] Jazona [...] pod dach y w afekt swoy przyiąwszy, bliźnięta z nim miała; ktory dał iey słowo, że [...] miał się z nią ożenić. OvChrośRoz 68.
◆
w afekcie być »być kochanym«:
Ciebie iedyną pierwey, niźli znałem, Y niźlim widział, serdecznie kochałem Wprzodeś w afekcie była, niźli w oku. OvChrośRoz 222.
◆
mieć honor w rękach »otrzymać godność«:
Chceszli że bys miał ten Chonor w rękach ktoryc Woysko dac intendit [zamierza]. PasPam 121.
◆
w imię Boskie »z Bogiem«:
Iezeli się ty z Woyskiem swoim nie ruszysz puydę ia z [s]Woim w Imię Boskie. PasPam 99v.
◆
w imię Boże:
PETRUS [...] Błogosławieni [...] elemozyny w Imię Boże dają, A naszy, chociaj skąpi, a wżdy nic nie mają. Błogosławieństwo Pańskie majętnymi czyni I będą ci zbawieni, niech mię, kto chce, wini. (WSZYSCY) [...] Wyjedziemy na tobie, jedno bełkocz dalej, Idźże, ani tu bywaj. SynKlechGrzesz 383.