ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, Kn, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI, T, L, SWil, SW

Formy gramatyczne

bezokolicznik

wrzeć || wreć

czas teraźniejszy

lp	1. os.	wrę
	3. os.	wre
lm	3. os.	wreją

czas przeszły

lp	m	3. os.	wrzał
	ż	3. os.	wrzała
	n	3. os.	wrzało
lm	nmos	3. os.	wrzały

Znaczenia

1. »gotować się, znajdować się w stanie wrzenia (całkowitego parowania), kipieć wyglądać jakby się gotowało: kipieć, przelewać się«

~ Toż widzimy y w moszczách ábowiem iż ieszcze iest wiele ciepłá w nich/ tedy wreią... SykstCiepl 92.
~ Lecz gdy bystrem okiem Postrzegły, iż się w polu lud kupi szerokiem, Ledwie najrętszych koni, jak wściekłe, dosiadły, Zaraz, gdzie najgorętsza bitwa wrzała, wpadły. XII. ArKochOrlCz III 186.
~ Też háłun tárty z białkiem iáiowym świeżym/ trochę wespoł zágrzawszy/ áż tylko wrzeć pocznie/ odeymi wnet/ á vstawicznie mieszay/ áż ostydnie/ tym lice pomázuy/ á do trzech dni spędźisz zmázy z niego. PedSleszTajem 44.
~ Weź saletry, wiele chcesz, a włóż w kocieł chędogi, sypiąc na nię wapno gorające i lejąc wodę albo ług, a ten lepszy będzie tak wiele, żeby był wzwyż nad wapnem na cztery palce i aby wrzał prędko, a miszaj tak długo, aż się pokażą szumowiny, a kiedy już ustaną, odstaw od ognia, aby ostydło i klarowne było w kotle, który ma się nachylić. AquaPrax 438.
~ Wrzały cztery bánie v ognia, z potráwámi w kuchni rodowitego Plánety, ktory záwsze száfuie godźinámi, bániá iedná byłá żelázna, druga srebrna, trzećia z ołowiu, á czwarta ze szkłá przezrzoczystego. AndPiekBoh 37.
~ Ianuaryusz, Pátron Neapolu Po wielu mękach, ná ostátek ścięty, Krew nam zostáwił ná publicznym polu Oświadczył, że iest Męczeńnik wraz Swięty, Ampułka ze krwią wre, cudowną ligą Przy głowię stoiąc, á on niebył strzygą. DrużZbiór 479.
~ Albo też ley go na wapno, nie gaszone, ieśli szypieć y wreć będzie, znać że zwodą. ChmielAteny III 487.
~ W pośrzodku tego ieziora woda wre y w gorę się podnosi. ChmielAteny IV 617.
~ Weź butel z noskiem cieniuchnym y trochę zakrzywionym, nalawszy ią wodą kwiatów pomarańczowych, albo wódką lawendową, postaw nad ogniem lampy iakiey, skoro likwor wreć pocznie, zaraz uyrzysz wychodzące obficie wapory, które cały pokoy napełnią bez znacznego umnieyszenia Iikworu. BohJProg I 104.
~ Morze tym wiatrem wzruszone iakby wrzało wyrzuca obłoki całe kurzaw siarczystych nakształt blachy miedzianey powietrze pokrywaiące, przez ktore ani księżyca, ani gwiazd, ani słońca promienie przedrzeć się nie mogą. BohJProg II 255.

2. przen. »kotłować się, intensywnie się przemieszczać; robić tumult; okazywać ekscytację, zdenerwowanie lub gniew«

~ Chráp/ chráp ná kogo mieć/ vide Gniéwam się. Wrę. Kn 70.
~ Biegł Itys do máćierze/ tenże wetknał w głowę/ Coby wypráwić możno nań srogo wglądáiąc/ W Tátuskáś się/ prawi/ wlagł więce nieprzydaiąc/ Záłosną knuie zbrodnią: wre gniew táyny w głowie. OvŻebrMet 156 (146).
~ Syn za ojcem dobył szpady, A w tym co żywo do zwady, I tak się rozgorgolili, Jakby Babilon walili. Miasto pod ich gwarem wrzało, A tumultu nie skarało, Choć się sami zapisali, O tumult protestowali, Że w ich zborze zstał się rano, Gdy Boga wszędzie błagano. DolNowKontr 318.
~ Gdy tak jezda po bokach wecuje demesze, Wrzały środkiem gwardyje pod Wejerem piesze; Tam ogniste armaty, tam wojenne sprzęty, Niemieckie i węgierskie stały regimenty. PotWoj1924 130.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Związki frazeologiczne

jako w bani wrzeć:

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m		wrzący*
		ż		wrząca*
		n		wrzące*
	D.	m		wrzącego*
		ż		wrzącej*
		n		wrzącego*
	B.	m	nżyw	wrzący*
		ż		wrzącą*
		n		wrzące*
	N.	m		wrzącym*
		ż		wrzącą*
	Ms.	m		wrzącym*
		ż		wrzącej*
lm	M.	nmos		wrzące*
	D.			wrzących*
	B.	nmos		wrzące*
	N.			wrzącemi*
	Ms.			wrzących*

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Záżywáią nád ich mizernemi ćiáły łáncuchow żeláznych/ żeł wołowych suchych/ korbáczow: obręczy z beczek rozmokłych/ oleiu wrzącego/ łoiu wyskwárzonego/ słoniny rospusczoney. BotŁęczRel IV 238.
– Y tak wprowádziłá go do domu bárzo ciemnego/ w ktorym vyźrzał straszliwe dyabły/ niosące panew ognistą/ w ktora wrzućili duszę iednego sąsiádá iego dobrze mu znáiomego/ y duszę żony iednego ktory im tákże był znáiomy/ á tám ie smáżono y obracano bez przestanku we wrzącym kruszcu. ZwierPrzykład 183.
– Drudzy brytwánny y panwie ogniste pod nie podkłádáli/ y tłustość ktora z pałáiących członkow/ tych ktorych tak pieczono płynęłá/ z pilnośćią zbieráli/ á tą záś wrzącą/ onychże z ktorych płynęłá/ polewáli; á tá męká iż im byłá náćięższa/ rozumiał. ZwierPrzykład 188.
– Y widźiałem wielkiego iákiegoś obrzymá/ ktory áż obłokow siągał/ y ręce wyćiagnione miał. Pod nim ieźioro iáko morze/ wrzące y pałáiące. ZwierPrzykład 210.
– Albo záwiązawszy go w chędogą rzadką chusteczkę/ záwieśić go w chędogim polewánym gárncu/ ták/ żeby sie dná nie dotykał: á nákrywszy dobrze/ wstáwić [go] w vkrop wrzący. SyrZiel 212.
– Abo go vtocz ták wiele żebyś rozwárzywszy go v ogniá mogł tym wszystko wino zágrzać gdy ie do beczki wleiesz. Wleyże ták wrzące w beczkę/ á dźiurę mocno zátkay. PedSleszTajem 377.
– Kśięgá Czternasta. Ná pogrzeb z nim idą. Wertumnus w własną postać. Przeobráżenia Woyná Rzymska z Sabinámi. Wody źimne w vkropy wrzące. OvŻebrMet 374 (364).
– A już hałła tatarskie, jaki wrzące garce Bełkot czynią, zagłusza; już poczyna harce, Już się błyśnie po płaskim bystry bułat błoniu. PotWoj1924 135.
– Próżno ojca, żeby się z długich lat wypocieł, Kładą żywo we wrzący Pelijady kocieł; Prawieć go wypociły swą biegłością w czarach, Że z kotła w grób iść musi, nie bywszy na marach; I ten, choć go Bóg raczył tak ubłogosławić, Jak się rzekło, chce jeszcze na świecie poprawić. PotFrasz2Kuk II 486.
– Że jemu ciepło, hańba, miasto chwały Bogu. Aleć mu tego wytchnie w goręczszym pożogu, Kędy, kogo tu żądza cielesna nie parza Na sumnieniu, we wrzącej siarce diabeł narza. PotMorKuk III 326.
– iscie tego Drzewá zwáne Thé, trzebá zbieráć w Márcu, y Kwietniu w ktory czás iest zołte y sokiem nápełnione, zebráne to liscie trzebá długo trzymáć nád párą wody wrzącey, potym ná rozpálone żelázne deki kłáść, pokąd nie wyschnie, iák go widziemy y záżywámy w Europie, ták iák Chinowie ktorzy są potrzebni wielce tákiego specyáłu dla czyszczenia wody ktorá tám u nich iest słoná. ŁubŚwiat 601.
– Weźmi: garść lipowego kwiatu y zgotuy z pułgarcem wody. Albo garsć iednę rozynkow małych, zaley wrzącą wodą, według proporcyi. BeimJelMed 21.
– Iednák ná coż mám skarżyć ná upáły, głody, Powierzchowne zárzewie, w smołáh wrzących brody Włásne sumnienie Kátem, choc dręczy subtelnie Iákoby puginałem káleczy śmiertelnie Ten mi bárdzo dokucza náybliższy morderca... JaklWiad 27.
– Com y ná Boskie y Jego przykazy Nie dbaiąc, owszem szukáłam obrazy. Jak by mię wrzącym oparzył ukropem, Tak wielka boleść spadła na mnie nagle, Nie utrzymane łzy płyną potopem, Wzdychanie swoie rozpuściło żagle... DrużZbiór 172.
– Item włoż w beczkę winną, prożną wapna nie gaszonego, wley na ono wapna wina wrzącego, zatkay wronkę beczki, taczay beczkę na wszytkie strony, zaniechay tak przez krotki czas; potym gdy ochłodnie, wypłucz beczkę zimną wodą. ChmielAteny III 491.
– Gdy powietrze z walca ciągnąć będziesz; powietrze także z bańki F, wynidzie, y w małych gałeczkach przez wodę, ktora przeto niby wrząca pokaże się, w walec poydzie. ChróśSFizyka 180.
– Oley, łoy, metale wrzące z wielkim impetem, y grzmotem z naczyń wypadaią, rozlatuią się, okna, drzwi wyrywaią, ludzi kaleczą; y zabiiaią, gdy do nich trochę wody przyleie się. Bo oley wrzący niemal trzy razy więcey niż woda wrząca maiąc w sobie gorącości, a metale roztopione daleko iescze więcey, wodę w wapory zmieniaią. BohJProg II 259.
– Te po nad ogniskiem podziemnych otchłaniow przechodzą, nagle się rozgrzewaią, y wreście z wnętrzności ziemi wrzącemi wypadaią; tego mamy przykłdy, w Kopalniach węglowych, które się iuż od nie pamięci palą, i które się albo przez podziemny piorun, albo przez spokoyney otchłani ogień zaieły. BuffonStaszicEp 182.
– ...ktorych słow wypsowano Ostrogotow y Wissogotow/ iáko y Francos z wrzących iákoby zápálczywych/ y Longobardos z Lukowártow iż łukiem wárći/ to iest godni wártko go záżywáli/ y inszych tym podobnych wiele wrzko mo Narodow przez nierozumienie słow/ z iednego Polskiego/ nie od Bogá ále od Historykow nástwarzánych: co się czásu swego szerzey wywiedźie. DembWyw 95.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1642

Znaczenia

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Zywokostu suszonego na proch stluc y [...] wysypac go w garniec wreiącego miesa, tedy sie wszytkie sztuky zrostą y zgarnca dobyc go prozna. GrodzMisc rkp. 120b.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WRZEĆ

WRZĄCY

WREJĄCY