1.
»oziębiać, studzić, orzeźwiać, dawać cień, ochłodę komu czemu; przynosić ulgę komu czemu, łagodzić ból, dolegliwości, usuwać stany zapalne«
Rekcja:
kogo co
~ Dobrze też koniowi dawać podróżnik kopany z korzeniem [...] chłodzi, czyści wnętrze, poleruje, i bardzo rzecz potrzebna, zwłaszcza zatyłym koniom. DorHipTur181.
– Posiekawszy wrzod/ plastr z ośrzodki chleba białego sokiem babczanym przyłożyć/ y tákie rzeczy/ ktoreby skromnie chłodziły/ y kurzawą wywodziły parę/ iako gdybyś bábkę/ soczewicę/ ośrzodkę chlebá wárzył w wodzie a przyłożył. PetrSInst E2-E2v.
~ Ogród, w tym się wino rodzi, Z boków róża ganki chłodzi. JarzGośc120.
– Tak y Pomaráńcze/ ktore się słodkie znáyduią máią moc zágrzewáiącą/ ktore lubo z nátury/ ábo przez niedostánie się są kwaskowáte/ chłodzą/ y gorączkę uśmierzaią. HercBan21.
~ Káżdemu są znáiome Pozimki/ y smákuią/ ále zdrádliwie/ máią przyrodzenie chłodzące nerki/ y z nich kámień wypądzáiące. HercBan58.
~ Dlaczegom go [rozmaryn] co wieczór jędrną wodą chłodził? Przeczem go jako ziele z daleka przewoźne W lodach trzymał w czasy mroźne? ZimBSiel125.
~Będę ją chłodził podczas kanikuły i poddymając na piersiach przystuły, Czegom pragnął żyw, w tej alabastrowej Jaskini czekać będę formy nowej. MorszAUtwKuk171.
~ Niechaj ją [Szreniawę] Zefir wiecznie powiewając chłodzi. MorszAUtwKuk176.
~ Znowusię Szwędzi [!] doSzturmu gotuią, Y Lepsze Sczęście sobie obiecuią, Przes gwałt Vpádłą wspieráiąc Nádzieię: Achocz w nich siła od pracy słabieie Przęcię [!] pragnienie swym wzdychaniem chłodzą Y proznym męstwęm gorzkie trudy słodzą. OblJasGór97.
~ Z wysokich Niebios hoyne dzdze wywodzi, A wilgotną wod kroplą dobrych, y złych chłodzi [Bóg]. DamKuligKról77.
~ Czemu frásuiący się wzdycha? Dusza cale wlepi się y utopi w myślách y zapomina przez odetchnienie sercá chłodzić. TylkRoz283.
~ Iák gdyby kto zmyślił, że ogień iednych grzeie, drugich chłodzi. BystrzInfAstrol6 nlb..
~ Dla tego zas Autor nátury Bog zimnem nadał powietrze. Aby wszystkie rzeczy żyiące, á pryncypalnie człowiek, dla ktorego konserwacyi stworzony świat, przy odetchnieniu chłodził zimnym powietrzem serce y inne wewnętrzne części: áby od ciepła náturalnego niewiędniały. BystrzInfElem Q3v.
~ Możesz przytym garść iednę y drugą Kwiatu lipowego wziąć, y w pułgarcu wody ugotować, ktory trunek y chłodzic cię będzie w gorączce, y zmacniać. BeimJelMed49-50.
– Wszelkie słone, y rozpalaiące lekarstwa nawet salitra, lubo chłodząca iest, zwielką roztropnością záżywana być powinna. BeimJelMed83.
~ Ty nam pomagaj, o Bacche łaskawy! Masz ku swej woli wesołą drużynę Polaków, Niemców, inną mataczynę, Którzy się rzeźko kręcą ze dzbanami Częstemi zdrowie chłodząc rymerami. BorzNaw62.
~ My smacznie jemy i chłodziemy swoje Upracowane dla dróg naszych znoje I przy tym akcie nowo urodzonej Córeczce życzym szczęścia z każdej strony. BorzNaw152.
~ Pokray subtelne płateczki Słoniny, kłádź ná ięzyk, y to osobliwie znácznie odwilża y chłodzi ięzyk. VadeMed149.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Lecie mi go nie chłodź/ zimie mi go nie grzey. RysProvVIII, 3.
[Poseł] Ktory Wiernie y Mądrze swą posługe Na seymie odprawuie Chłodzy dusze wszystkich braczy.HerbOr546
Więc y ia z tegoż nápiłám się stoku, Co záśmierdziáłe obmywa bolączki, Krew JEZUSOWA z wodą płynie z boku, Ná uśmierzenie piekielney gorączki; Łáskawe morze Sodomskie powodzi, Swym miłosierdziem chłodząc ułágodzi.DrużZbiór170
~ Pokazowali [żołnierze arcyksięcia rakuskiego Alberta] ochotę yswoię y Zołnierską ze się zaprawili na pierwszych y ten wnich impet zostaie chłodzic go zwłoką nie trzeba. PotPrzyp10v.
~ Iakże mámy wszystkiego dostatkiem po dziorki, Zamkniem okno przed BOGIEM do Serca komorki. Chcąc żeby nás nie widział, ani okiem rzucił Ná złe sprawy, byleby w niwczym nie zasmucił. W tym błędzie idąc Dawid, brnie co raz to głębi, Ognistą miłość przeciw Panu, chłodzi, ziębi. DrużZbiór90.
~ Ale jeden z nich [Kupidynów], nad insze swawolny, Kształt jej [śpiącej dziewczyny] rozpinał i do piersi wolny Oczom swym przystęp sprawił i w te znoje Tam chłodził oczy i swoje, i moje. MorszAUtwKuk160.
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
– Karmia na staniu, przyrodzeniu najprzystojniejsza jego, owies piękny a żółty, zwłaszcza lecie, gdy ten jest chłodzącej mocy w wtórnym stopniu. DorHipTur12.
– Káżdemu są znáiome Pozimki/ y smákuią/ ále zdrádliwie/ máią przyrodzenie chłodzące nerki/ y z nich kámień wypądzáiące. HercBan58.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
czopek chłodzący:
– Záczym gdy nábrzmieią y zápalą się, przykładáć czopki chłodzące y rospędzaiące. PromMed86.
– Naprzod w káżdey gorączce pożyteczne są enemy chłodzące y odwilżáiące, tákie álbo podobne. PromMed11.
– Naprzod ieżeliby tá áffekcya to iest zátrzymánie uryny, [...] pochodziło z zápalenia nerek, albo gorącości uryny, dawszy chłodzącą Eneme, krwi upuścić. PromMed136.
julep chłodzący:
– Item Emulsie to iest mleczká robione z nasienia Dynowego, Málonowego, Ogorczánego, Máku etc. tákże Iulepy chłodzące są dobre, osobliwie z máczku Polnego. PromMed93.
kąpiel chłodząca:
– Kąpiel chłodząca, y odwilżáiąca, y urynę poruszaiąca służy y na wiátry. VadeMed139.
klistera chłodząca || chłodząca krystera:
– Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v.
– Towarzysz nasz u Petery Bierał chłodzące krystery I tak skarżąc na gorączkę, Ukrywał szpetną świerzbiączkę. MorszAUtwKuk312.
konfekt chłodzący::
– Nie zániedbyway syrupow/ tákże y konfektow zażywáć chłodzących. SykstCiepl166.
– Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl139.
– Toż burzenie krwi chłodzącemi lekarstwy uśmierzać trzeba. BeimJelMed204.
– Item záżywáć lekarstw mierno chłodzących, áby wątrobę chłodząc, żołądká nie oziębić, co iest pospolita. PromMed 161. PromMed161.
maść chłodząca:
– Ná spárzelinę y ná inne zápálenia Máść chłodząca pewna. CompMed480.
plaster chłodzący || plastr chłodzący:
– Ktoli tám w Domu diabelskim będzie mogł plastr chłodzący przyłożyć Wmści. AndPiekBoh42.
– W około rány trzebá záwsze kłáść plastry chłodzące, áby zápalenia nie dopuszczáły. PromMed130.
– Item ieżeliby się zápalenie y opuchliná ná wrzod zábieráłá, co się nayczęściey przydaie, ná ten czas przykłádá plaster odmiękczaiący y chłodzący. PromMed166.
– Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur11.
– Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz234.
– Przytym bardzo chłodzących rzeczy tak w potrawach iak wnapoiu wystrzegay się, żebyś bardziey nie draźnił choroby. BeimJelMed174.
– Tákże tym wszystkim/ ktorzyby żołądek záziębili sobie vżywániem rzeczy chłodzących/ iáko rybámi ná zimno vżywánymi/ ogurkámi/ Bániámi/ Małonámi [służy olejek z kminu]. SyrZiel436.
