1.
»pozbawić życia, uśmiercić wiele ludzi lub innych istot żywych, pomordować«
Rekcja:
kogo
– Iáko Nábuchodonozor zábiwszy syny Sedechiaszowi krolowi/ sámemu oczy wyłupił/ áby po widoku ták żáłosnym/ ná ktorym krew synow się lałá/ nic potym wesołego y spokoynego nie widział: ták grzech okrutny na przod przed oczymá wászymi mieczem roskoszy syny wásze/ to iest/ dobre vczynki pozábiia; á potym was sámych oślepi/ ábyście z więzienia y łáńcuchow chciwości nie pouciekáli. BirkNiedz57.
– Bywa ták cięszki bol serdeczny drugdy/ ktory pádnie ná inne kreátury/ iż bez száble zdrowie odiąć może. bol z vznawánia ták wielkiego/ ktory obiął był serce Pánny naświętszey/ pewnieby był rozrzucony miedzy kreátury po cząstce/ wszytkieby pewnie był poráził/ pobił/ pozábiiał. BirkOboz30.
– Bo od tego czssu rozumieli a nawet i w głos mawiali [heretycy], iż choć ich [Elearów] nieraz pozabijamy, znowu zmartwychwstaną, zaczem szkoda ich drażnić; bo lubo przegrawają, to przecie imając, wiążąc i bijąc; lubo wygrawają, to jeszcze gorzej. DembPrzew27.
– Pobiiam aliter, sed vsitarius extra praesens tempus, vt Pobił kury/ gęsi/ cielętá/ więźnié/ etc. i. zábił wszystkié: pozábiiał [...] Macto, iugulo omnia altitia. Iugulationem magnam facere [...]. Kn722.
– Pobiiam/ [...] At Pobił dzieci/ non solùm sonat, pozábiiał/ sed etiam posiekł rozgą/ biczem [...]. Kn722.
– Poránić się aliter Poránili się [...] Mutuò se vel inuicem se vulnerarunt [...] Ránię kogo [...] Pobili się/ posiékli się/ poiédli się/ pozábiiáli się. Kn777.
– KAdmus, towárzyszow swoich posłánych po wodę, długo czekawszy, szukał: y gdy szedł w gay ciemny, gdzie krynicá byłá, nászedł smoka, ktory towárzysze iego iedne iuż był pozábiiał, á drugie dopiero mordował. OvOtwWPrzem103.
– Syny záś swoie, ktore miáła [Medea] z Iázonem, przed oczymá mężowymi pozábiiáłá: y ták się krzywdy swey, y wzgárdy, ostátnią nieiáką srogością pomściwszy, vszłá ná zamek Pálládyiski, do Athen. OvOtwWPrzem272.
– Przeto Rábinie/ że to iest Pan Dawidow/ y nas wszytkich Syn przedwieczny Chrystus Iezus: Ten to Pan/ ktory strapił Egipt dla was/ ten ktory was ponurzywszy w Morzu Cerwonym [!] Pháráoná/ z Egiptu wyprowadził: ten ktory wam Morze rozdzielił/ ten ktory wam był przewodzcą w słupie obłokowym/ ten ktory was Mánną ná puszczy karmił: ten ktory was wodą zdrową z opoki nápoił; ktory dla was Krolow Chánáneyskich pozábiiał; ktory was Berłem Krolewskim przyozdobił/ y mocą Boską wywyższył: ktory w imię Oycá swego ná świat przyszedł/ y dla nas/ y dla nászego zbáwienia z niebá zstąpił. KorRoz30.
– Abowiem ták wiele tysięcy kápłánow/ zakonnikow/ y pánienek Pánu Bogu poświęconych okrutnemi mękámi pozábiiawszy/ Swiętych Bożych reliquie zgrobow wykopawszy sądzili/ palili/ y księgi ich wespoł z nimi. StarKazII, 436.
– Dał pozábiiáć woły karmne y ptástwo ná ten bánkiet/ to iest vniżywszy się sam iáko woł w iárzmie lat kilká trzy dzieści dla zbáwienia nászego prácował/ y rozmáite nam łáski niebieskie dárował. StarKazII, 472.
– Ieden tylko cudowny przykład przypomnię/ iáko w Krolestwie Bábilońskim zá rządu Márká Antoniusá Senatorá Rzymskiego/ łákomi żołnierze z-regimentu Awidiusa Kássyusá kościoł Apollinow w mieście Selewcyiey plondruiąc/ miedzy inszemi rzeczámi/ náleźli też iednę puszkę złotą ná ołtarzu iego/ ktorą gdy otworzyli/ vderzył z niey ták záráźliwy smrod záráze[m]/ ktory nietylko onych żołnierzow nátychmiast pozábiiał: ále też wszytko powietrze krolestwá onego záráził/ że nie tylko w tym Páństwie y pogránicznych krolestwách powietrzem ludzie wymárli ále też y w Rzymie/ y we wszytkich zachodnich Irdiách [!]/ ták/ że nád trzydzieści millionow ludzi ráchowano/ co oną zarázą wyginęli. StarKazII, 508.
– [...] Wycisnąc tedy trzeba samsiada á iesli Przedac niechce to musi gdy naslesz na iego Grunt gdy mu pozabiiasz poddanych zaiedziesz Granice bydło zaymiesz czeladnika słuczesz Musi przedac wtakowym sąmsiedztwie chudzina Chocby nie rad [...]. OpalKSat39v-40.
– [...] Mariusz on y za nim Pompeius wielki Mogli sie za sczesliwych liczyc gdy by byli Pomarli po triumphach pierwszych lec[z] wyroki Chowały ich dla czegos gorszego albowiem Obuch pozabiiała marnie niewolnicza Reka [...]. OpalKSat81.
– Bronili się kilka dni; dopiéro w dzień ś. Franciszka miasto [Łęczycę] szturmem wzięto i zapalono. Żydów na półtora tysiąca wycięto i pozabijano na głowę. WierzbKon106-107.
– [...] apoty[m] nietylko wytrzymali ale Ich Mocno wezbrali rosmachawszysię ygdybymsię Pana Boga niebał y nie mial onego laski napamięci Tobym Ich pozabiiał [...]. PoczOdlPam88.
– Czeladź nawet u wozów już po kilka razy ledwo nie na śmierć mi pozabijali to Króla JMci, to hetmańskie piechoty; osobliwie Neczeja, którego ledwo poznać, jeśli człowiek. SobJListy132.
– Mamy tego iásny przykład y pewny dowod, iáki się temi czásy świeżo w dzięń S. Máryey Mágdáleny Anno 1669. strászny stał casus, á miánowicie w Wielkiey Polszcze, w Woiewodztwie Sędomierskim, Powiecie Opoczyńskim y Radomskim, znagłá powstáłá ná Powietrzu burzá, y niezwyczáyne grády, ktoré iáko iákie z Niebá pádáły głazy: te nie tylko zbożá wniwecz obrociły, y w zięmię w biły, ták dálece, że błdzia słomy ná polu nie zostáło, ále náwet y ryby w stáwách potłukło, potężne Groble y támy przy Stáwách poprzerywáło, ludzi nie máło ledwie nie do śmierci porániło, ná Mięszkániách dáchy wniwęc obrociło, ná Drzewách nie tylko gáłęzie, ále y same połamáło, y po przecináło drzewá, ze y zielonego w srod Láta nigdzie nie zostawiło listká, Ptastwo y Zwierza wszelkiego co ieno na gołym zastało polu pozabiiało: ludzie byli tam w wielkim na tęn czas strachu, á po vśmierzeniu tey nie zwyczayney na powietrzu reuolutiey, płacz mizernych ludzi, żal, y frasunek nastąpił, kiedy ná polu, na ogrodach, łąkach, y sadach, wielkie obaczyli szkody swoie y spustoszenie. HaurEk61.
– Strászliwy przykład wylicza Cranzius historyk w te słowá: Gdy czásu jednego Arcy Biskup Mágdeburski táńcował, y drudzy z nim, dom upadł, y wszystkich z dopusczenia Bożego pozábijał. GdacPan146.
– [...] Hetmani się takze z przodu obrocili y tak tę Haydamacstwo szczęsliwie potrzepali iedne pozabiiali a drugich w błota y w seret powpędzali [...]. HistBun19.
– [...] Więc się buntować na Chmielnickiego poczeli, wymawiaiąc że y owych wiezniow od nich wykupił, y że ich trzysta/: iako się wyzey namieniło/ przeciwko woiennemu prawu pozabiiac kazał . HistBun25v.
– Potym Iowiszowego powiádáią Syná Herkulesá bydź Bogiem, ktory kiedy winá Spił się był, wpadł w szaleństwo, y własne swe Syny Tyráńsko pozábiiał mieczem bez przyczyny, Potym się wrzucił w ogień, od ktorego zginął, A kiedysz proszę, tákim Bog występkiem słynął. DamKuligKról203.
– Ieśli o ktorych czytám, że się sámi pozábiiali, byłá to álbo słábość końcá mizeryey szukáiąca, álbo proźna chełpliwość, álbo száleństwo. TylkStrom125.
– Poniewasz ty nie chodziłeś drogámi Oycá twego Iosapháta, ále poszedłeś drogą Krolow Izráelskich, y przywiodłeś do cudzołostwá Iudę, y obywátelow Ierozolimskich, to iest, do bałwochwalstwá. Nád to, y Brácia twoia, Dom Oycá twego, nád cię lepszych pozábiiałeś. TylkStrom98.
– Iob Swięty i bogáty, zá Synow swoich wzáiem się bankietuiących, ofiáry Pánu Bogu czyni, ktory máiętność iego dáie w moc Szatanowi, ten záś wszystkę mu zniszczywszy substáncyą, i dzieci ná śmierć pozábijawszy, do wielkiego smutku przywodzi Iobá, on iednák cierpliwy, Boską wychwala spráwiedliwość. ChrośJob4.
– [...] Co uraziło Owego dworzanina ze bronic począł Kardynała na ktorego on nastepował, od słowa do słowa przyszło do szpad. y pewnieby się byli po zabiiali gdy by ich nie rozwadzono [...]. HistŚwież120.
– [...] od sług do dzieci się udał obiedwie Corki pozabiiał y malenkie chłopie w kolebce, y to zrobiwszy rzeczy y kartkę sobie oddaną w ziąwszy zam knąwszy drzwi ale nie bardzo dobrze przyszedł do państwa do winnicy z taką miną iakoby nic złego nie zrobił [...]. HistŚwież200-201.
– G dy zatym Szturm generalny tak wodą jako y lądem przypuszczono tak onego miasta w krotkim czasie dobyto, Konstantyna Cesarza w bramie zamordowano y Chrzescian wszytkich mizernie pozabijano; Bogactwo ktore Chrzescianie zewsząd do konstanty nopolu Sprowadzili zmierne było, a Zołnierstwo towszytko Ochłoneło y miedzy siebie podzieliło [...]. IntrHist104.
– Albo też więc mowi w oblężeniu Metuli miasta Gepidow Sarmatow, ten herb nabyty, gdzie Augustus Cesarz ranionym został: atoli Appianus świadczy, że lubo to miasto długo się y potężnie broniło, niemogąc iednak szturmu wytrzymać Rzymianow, samiż go zapalili oblężeni, y wszyscy albo się wzaiem pozabiiali, albo w ogniu zpłonęli, żeby się tylko Rzymianom w niewolą nie dostali, komuż tedy z nich nadany, kiedy wszyscy zginęli? NiesKor II334.
– Sam zaś Oyczysty Egypski Ięzyk z żadnym, ná świecie nie maiący affinitatem, był w obserwie aż do czasow Kámbyzesa, ktory záwoiowáwszy Egypt, wszytkich Literatos y głęboko biegłych w Hieroglificzney Scyencyi y Symboliczney náuce pozábiiał. ChmielAteny II750.
– Roku 1241. Tatarowie w 50000. Ruś splondrowawszy weszli do Polski, Lubelskie Województwo zrabowali, i wrócili z zdobyczą, powtórnie znowu zimą wpadli do Sendomirza, i zrabowali, Xięży wycieli, ludzi pozabijali, Szkalmierz, Chmielnik naszli z strasznynm rozlaniem krwi Chrześciańskiey [...]. ŁubHist30.
Związki frazeologiczne
bodajże was pozabijano:
»rodzaj przekleństwa«
~ Wymowił przy pozegnaniu słowa Bodey że was tam y z Rotmistrzem w pierwszey okazyiey pozabijano. PasPam101v.
2.
»pozasłaniać, pozamykać, zaklinować czymś wiele np. otworów okiennych, szczególnie przez przybijanie do nich desek za pomocą gwoździ«
– Puszkarze byli zpraktikowani, działa nam pozalewali, gozdziami zapały pozabiiali. MarchŚcibHist9.
– Trzeci Wojciech Skrzypek chałupę ma złą, ściany tylko klinami pozabijał, co tylko nie powylatują; wołów ma 2, krowę jednę, świnię jednę, wóz dobry. InwKal I763.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
~Pozabiiać. 1) nach einender niedermachen, tödten. 2) nach einender vermachen, mit Decken verhängen. 1) massacrer, tuër beaucoup de. 2) couvrir beaucoup d'ouvertures de rideaux, de voiles; tendre, mettre devant beaucoup de choses. T III1594.
1.
»o wielu ludziach lub innych istotach żywych: pozbawione życia, uśmiercone, pomordowane«
– Na Pyreneiskiey gorze zamek postawiony Trzyma (mowił gospodarz) od czartow zrobiony Wszytek z stali tak dobrze wypolorowany Ze iego blask z słonecznym mogł byc porownany Nieieden się do niego Bohatyr obrocił Ale się ztamtąd zaden do tych dob niewrocił Tak ze się bardzo boię ze są poimani Albo czegostrzeszBoze są pozabiiani. ArKochOrl32v.
– Gorszy Fráncuzowie/ ktorzy na grunty kościelne ręce swe nie raz podnosili/ á czynili to extorto Pontificum consensu, potrzebámi się wymawiáiąc woiennymi; pátrzciesz/ iáko ná tych zbiorách z kościołá wydartych vtyli? iáko krolestwá swego nie raz o włos nie zgubili; śliczni oni krolowie ich od swoich poddánych mieczem zdrádzieckim/ lubo trucizną/ lubo czárámi pozábiiáni; y nie będzie tám nigdy dobrze/ áż kościelne fundusze kościołom wrocone będą; niechay kto chce co mowi/ ia tak trzymam; áż dobrá kościelne od żołnierzow/ od niewiast przeklętych odiskáne będą/ y znowu Duchowienstwu oddáne/ áby w nich służbá Boża byłá/ ták iáko zá Ludwiká ś. Krolá Fráncuskiego niegdy. BirkEgz32.
– 22. Swięci Theodor y Bázili Męczennicy/ pozábiiáni od Xiążęciá Kiiowskiego Mścisłáwá. KalCuda16.
– [...] nazaIurszt namieysca po zabiianych Obrano Po Panu Wiazewiczu Substitutem Pana Kotowskiego Poruczni Roty Kozackiey Ie[g]oMsci Pana Pisarza Polnego WXL [...]. PoczOdlPam39-40.
– [...] Y chadzał [koziołek] strzygąc trawę z kozkámi w gromádzie, Ktore kiedy dáley szły, on też w tymże stádzie Szedł z niemi, co postrzegszy słudzy gospodárni Ná rącze w pádną konie, y wżiąwszy psy z psiárni Dogonią z psámi nagle z tyłu, z ktorych iedne Pozábiiáne, drugie rozszárpane biedne Zostáły, ow koziołek żywo poimány Do domu [...]. DamKuligKról131.
– [...] tych sámych co o to pozábiiał że go zá Pápieża znáć nie chcieli, y dla tego są pozábiiáni, było Arcybiskupow dwu, Biskupow ośmnaście, Opatow y Przeorow trzynaście, Mnichow y Kápłánow pięćset, Klerykow trzydziestu [...]. TylkStrom4.
– [...] gdyby iego [pelikana] dzieci pozábiiáne były, byle ich sercá nie náruszono, kréw iego wzięta byłá, a ciepła wpyszczki dzieci Onych zábitych wpuszczona byłá, záraz ozywione zostáią. AlbSekr273.
– [...] pitano gdzie Ciala powiedział gdzie były, poszli y znalezli swiezo pozabiiane [...]. HistŚwież176.
2.
»głównie o wielu otworach okiennych: pozasłaniane, pozamykane, zaklinowane czymś, szczególnie przez przybijanie do nich desek za pomocą gwoździ«
– Wielka izba pusta, u której drzwi na zawiasach, z zamkiem. W niejże okien 7, trzy penitus złe, deskami pozabijane, 4 poprawy znacznej potrzebują. InwKal I198.
– W tym dworze izba wielka pusta, okna 4 deskami pozabijane, posowa pogniła z balkami, piec prosty, zły, z kuminem. InwKal I203.
– Z sieni idą schodki na górkę, na której posowa zła; okna 3 drewnianemi szczeblami pozabijane. InwKal I275.
– W tej izbie stół, stolik, ławy koło stołu, piec zielony, zły, okien 4 deskami pozabijane i po kwaterze szyb w drewno, żarna. InwKal I375.
– W tych izbach piece złe z gruntu, kominy obalone, okna częścią szybami w drewno oprawne, częścią deskami pozabijane. InwKal I399.
– Do izby drzwi dobre na biegunach, kominek dobry, piec dobry, na górze baba u kominka zła; okna 2 deskami pozabijane, posowa zła, pognieła. InwKal I477.
– Mielcuch, pod którym przyciesi już dużo pogniły, dla których ściana tylna u izby już ku dołowi uchodzi; także pod kominem na tym mielcuchu pokrycie szkudelne dużej poprawy potrzebuje, szczyty zaś obadwa tarcicami pozabijane. InwKal I607-608.
