Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BŁAZEN

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BŁAZEN, BŁAŻEN
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (błazen, błazno), SXVI, Kn, T, L, SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   błażen ||   błazen
D.   błazna
C.   błaznowi
B. uż. żyw.   błazna
N.   błaznem
Ms.   błaźnie
W.   błaźnie ||   błażnie
liczba mnoga
M. uż. osob.   błaznowie
D.   błaznów
C.   błaznom ||   błaznam
B. uż. osob.   błaznów
uż. nosob.   błazny
N.   błaznami
  błazny
W. uż. osob.   błaznowie
Znaczenia
1. »zawodowy trefniś, żartowniś, wesołek zatrudniany na dworach królewskich i wielkopańskich, także aktor komediowy występujący w przedstawieniach«
  • – Vielleicht hastu den Narren fleissiger zugesehen/ als etwas anders. Podobnoś się błaznam pilniey przypátrował (przypátrowáłá) niżeli czemu inszemu. VolcDial 102.
  • – Niewiasta gdy włoski utrafi, twarz pofarbuie, ubierze się w száty, stanowi swe[mu] wyższe, zda się coś wielkiego, ano ona przecie szpetulicha, iako w komedyey błazen. PetrSEk 9.
  • – Błazen co się błazéństwem bawi/ Sannio [...] Scurra [...] Morio [...] Nugas [...]. Kn 34.
  • – Kuglarz. Figlarz. Smieszék. Błazen. KnAd 406.
  • – Boiarski [...] Słuzel za blazna pierwey u Xziazecia Zasławskie[g]o woiew[ody] Bracławskie[g]o Circa 1616. TrepNekLib 35.
  • – Histrio Blazen. SłowPolŁac 70v.
  • – Dworzánie [...] poszli do Szewca y roskazáli mu/ że nápotym Błaznowi pomienionemu trzewiki dłuższe/ á do tego ná przodku kończáte robić miał/ áby nogi nie czuły/ gdy mu zásię ná nie nástępowáć/ y onego kosturem w pálce stursáć będą. Przez co błaznowi temu bárzo wygodzili y posłużyli byli. GdacPrzyd 30.
  • – Szpiczáste rogáte y ná przodku kończáte ludzie buczni trzewiki noszą: poszło to od jednego Błazná dworskiego. GdacPrzyd 30.
  • – Kazałem dáć káptur ná głowę, ze dwiema vszomá oślemi iáko Błaznowie stroić się zwykli. AndPiekBoh 91.
  • – BOUFFON [...] BŁAZEN, smieszek, Trefniś Ktory się puścił ná takie życie áby do śmiechu pobudzał ludzi powieściami swemi. DanKolaDyk I, 216.
  • – Za złość, co Posłom Iego wyrządzili wprzody, Kazał [Dawid - Amonitom] iak Błaznom zá to, golić po puł brody. DrużZbiór 88.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Zadna biesiádá nie może być bez błazná. RysProv XVIII, 1.
  • – Káżdy błazen swoim stroiem. RysProv VII, 4.
  • – Kunsztarzá ábo błazná rádzi wszyscy słucháią/ lécz go zá przyiaciéla nie máią. KnAd 1304.
  • (wariant I):
    – Zadna biesiádá nie może być bez błazná. RysProv XVIII,1.
  • (wariant II):
    – Biésiádá rzadka béz iakiégo błazná. KnAd 24.
  • – Nie bądź błaznem/ kiedy nie możesz być wielkim Pánem. RysProv X, 1.
2. »głupiec, człowiek naiwny, niepoważny, ośmieszający się swoim zachowaniem; pozer, blagier«
  • – Biáłogłowá grzeczna/ Wino mocne. Z namędrszego vczyni błazna. ŻabPol B3v.
  • – Nie dziw że Philosophia zá błazeństwo/ Philosophy zá błazny u tych/ ktorym dobrzy ludzie widzą się błáznowie/ á Cnoty błazeństwá. StarPopr 10.
  • – A błaznowie macieli sie olada co wadzic Takze y wotpowiedzi Vstawicznie Chodzic. Przeprostasie błaznowie albo scie nie swoi Wzdy scie wy Chłopi dobrzy samsiatkowie moi. KodKon 121-122.
  • – Ktokolwiek rzecze brátu swemu Ráká będzie winien rády: á ktokolwiek rzecze błaźnie będzie winien ogniá piekielnego. BG Mt 5, 22.
  • – Błazen aliter, vide. Głupiéc. Kn 34.
  • – Taksie mu [senatorowi] zas zdało Ze wszyscy mądrzy tylko onsąm ieden błazen. OpalKSat $v-5.
  • – Nie czytałem lec z Neoterykow Pozbierał był professor moy niemało iako Czesto wiec nąm powiadał o błaznie nad błazny Vmiesz diabła iako y ten twoy magister Caecus caecum deduxit, a zatym wdoł obay. OpalKSat 44v-45.
  • – O błaznie nad błaznami do tegosmy przyszli Komusz ztym gorzy proszę czy mnie czyli tobie A na cósz taki zywot czemusz sie nie kazesz Powic á tak wpowiciu wKolebeczke włozyc Zeby nad tobą mamka spiewała. OpalKSat 48v.
  • – Histrio Blazen. SłowPolŁac 70v.
  • – Zwano go Socrates [...] nie słycháć o tákim drugim błaźnie/ coby go żoná kiiem biiáłá/ y tákim ługiem myiáłá. ZłoteJarzmo D4v.
  • – Ogrodnik [...] Gani Atrydesa fochy, Za błazny ma wszytkie Włochy. MorszAUtwKuk 340.
  • – Im blizey grobu, y mar ma dochodzic, Tym się większymi obciązaią pęty, Zeniąc z młodymi, błaznowie dziewczęty. PotSyl 6.
  • – Te ich trafienia, te pudry, te muchy, Wszetecznie nagie piersi, te trzęsidła, Z wyciągnionymi na ramiona uchy, Y cały ich stroy: na błaznow sidła, Srogie mi wsercu czynią zawieruchy. PotSyl 23.
  • – Nie jeden kwoli głupie rzeczonemu słowu Błaznem zrazu zostawszy, wieczne pośmiewisko I do śmierci onego słowka wziął przezwisko. PotFraszBrück II 369.
  • – Xięzyć sąm przez się nie świeci, ieżeli iásnosci nie weźmie od Słońcá, otoż widzisz żeś błażen. AndPiekBoh 18.
  • – Drwisz Błażnie, idź tám gdzieć każano. AndPiekBoh 36.
  • – Mow zá mną Błaźnie, żebym cię rozumiał. AndPiekBoh 40.
Związki frazeologiczne

  • kogo w błazna postrzyc:
    • »zrobić z kogo głupca«
    • – A ieszcze to nayżáłośnieysza/ że przywiodszy cię do tego/ że ią poymiesz/ nie ták to interpretuie/ żeś to z grzeczności twoiey/ nie upátruiąc áni dostátkow/ áni stanu y urodzenia iey nierownego uczynił/ ále swoiey to rostropności [...] y rozumowi przypisuie/ że cię umiała w błazná postrzydź/ y dostąpiwszy potym czego chciáłá/ nigdy tobą kontentowáć się nie będzie. GorzWol 46.
  • się postrzyc w błazny:
    • »zrobić z soiebie głupca«
    • – A po staremu kiedy kto nazbyt uważny, Nic pewniejszego, że się rad postrzyże w błazny. KorczWiz 95.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Błaznow wszędzie pełno. RysProv I, 5.
  • – Trudno z błazny ná záiąc. RysProv XVI, 2.
  • – Wszędzie ná błazny kápie. RysProv XVI, 9.
  • – Nié czyń się błaznem gdyś nié iést. KnAd 564.
  • – Nié czyń się błaznem. KnAd 570.
  • – Nié tráfiłéś ná dudká. Naydzi sobié błazna. KnAd 668.
  • – Przede drzwiami bogatych błaznow, mądrzy zwykli siadac. JaśDict 117.
  • – Widziemy/ że prawdziwe jest ono stáre przysłowie: Jeden Błazen wiele Błaznow czyni. GdacPrzyd 31.
3. »człowiek nic nie warty, marny, podły; nicpoń, hultaj«
  • – Tákby też mogł tákiemu Senatorowi kto drugi to powiedzieć: A nie sromże cię Persow błazná/ ábo podłego człowieká osoby nosić/ ponieważ ná cię Fortuná Senatorską włożyłá? StarPopr 85.
  • – Co ia zá chłop? co zá błazen? co ia zá niécnotá? Y ia błazen/. Sumné ego nihili? Sumnē ego minimi pretij? Ecce me hominem nihili. Kn 86.
  • – Gdym ták Gordyiskim węzłem záwiązány/ Uczynię Mátko twoie roskazánie/ Wnetże mi będzie tęn to záwołány Bohátyr błaznem. TwarSDaf 29.
  • – Łatwa pieniędzy nie mieć, błaznem być y grzeszyć. ŻabFor C4.
  • – Prozna cie chwała błaznie nadeła y wielkie o sobie rozumienie. OpalKSat 76.
  • – Zaraz bogaci, zaraz go oblecze, Wsławę: zaraz mu da fortuna sługi, Choc go nie ziąbi mroz: słonce nie piecze, Upodobawszy z leda go przymiotu, Wysadzi błazna, beze krwie, bez potu. PotSyl 36.
  • – Tysiąc ludzi złodzieja w wielkiej liczbie minie, Co go ledwie nie ślepy ujrzy na drabinie. Błazen senatorskiego domaga się stołku: Jakbyś czapkę powiesił na usranym kołku. PotFraszBrück II 213.
  • – Sypie błazen pieniądzmi, większym się honorem Co raz zdobiąc, ma wolą zostać senatorem. Ślepy, że i królewskiej dostojność purpury Do śmierci nie odmieni w człowieku natury. PotFraszBrück II 213.
  • – Ktory nie śmie odbieráć dowodu [...] y nagrody, należących cnocie swey [...] tákowy nazwáć się nie może, chyba nikczemnym [...] y thorzowátym błaznem. AndPiekBoh 127-128.
Przenośnie
  • Gdyby kupiec dziś przybył z trafunku, Zá tego błázná niechciałbym y kopy [rzeźbiarz o posągu Merkurego].DrużZbiór 530
4.  ekspr.  »mały chłopiec, smarkacz«
  • – O tego małego błazna nie wiem czemu się Wć moje serce turbujesz [...] Że papkę jeść poczyna, bardzo to dobrze; ale mu trzeba było wpuścić trochę wina w usta, Kiedy się urodził, żeby był duży, mocny i na pracę trwały. SobJListy 247.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
1 a. 3:
  • – Błazen/ Sannio [...] ein narr/ Item, Scurra [...] Spottvogel/ Lotterbube. DasHünDict Pp.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Biáłagłowá grzeczna Wino mocne/ Z namędrszego vczyni błazna. ŻabPol B3v.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: BR-K
Data ostatniej modyfikacji: 31.05.2021