Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

DIABEŁ

rzecz.
m
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, *DIACHEŁ
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (diabeł, dyjabeł, dyjaboł), SXVI (diabeł, dyjabeł), Kn (diabeł), T (diabeł, dyjabeł), L (diabeł, dyjabeł, dyjaboł; XVI-XVIII), SWil (diabeł), SW (diabeł), SJP (diabeł)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   dyjabeł ||   dyjaboł
D.   diachła ||   dyjabła
liczba mnoga
M. uż. osob.   dyjabli
N.   dyjabłami
 
Etymologia
gr. diábolos 'obmówca'
Znaczenia
1. »zły duch, szatan, czart«
  • dyábeł RoźOff 124.
  • – diabły SzemGrat 45.
  • – diábeł NędzBied 17?.
  • – Twoy Święty Anioł niechay będzie ze mną/ aby Diabeł zadnego prawa a mocy na mię nie znalazł. PolPar 259.
  • – Lada diachła ty marzysz! DialPańOkoń 241.
  • Dyiaboł ustąpi kiedy Bog ma kogo Skarać. PasPam 76v.
  • Dyiabał [!] sąm choc iest Curiosus niema czasu iako zwykł pokazać się Człowiekowi przy Smierci. PasPam 207.
  • – diabłu WisCzar 25-26.
  • – Diabeł ze łba włosy żywemu otarga, Ciągnąc za nie do piekła. Tak złodziejom nocnym Na szubieńcę, tak czynią drzewom bezowocnym. PotMorKuk III 168.
  • – diaboł GorzWol 27.
  • Dyabeł BirkRus 21.
  • Dyjabeł GdacPan 146.
Związki frazeologiczne

  • diabeł komuś do mnie:
  • »daj spokój, nic ci do mnie«
  • diabli zjedli:
  • »coś przepadło, zostało stracone«
  • diabeł bierze coś:
  • »coś przepada, jest tracone«
  • bodaj diabła zjadła || bodaj zjadł diabła || bogdaj diabła zjadło:
  • »złorzeczenie, przekleństwo«
  • :
  • diabeł kogoś zaniósł:
  • »diabeł spowodował ludzkie złe albo zbędne czyny«
  • po diable:
  • »źle, niepomyślnie, zgodnie z wolą diabła«
  • diabeł wziął coś:
  • »coś przepadło, zostało stracone«
  • diabeł pobrał coś:
  • »coś przepadło, zostało stracone«
  • mieć diabła w sobie (sz. zm.) || przy sobie mieć diabła:
  • »postępować według woli diabła«
    • – WIele tákich niewiastek co przysobie máią/ Diabłá/ iedno go w sobie czásem cicho táią:[...] FraszSow B1.
    • StarKaz 586.
    • OpalKSat 13v.
  • diabła sobie ważyć:
  • »lekceważyć, nic się nie przejmowac czymś«
  • do sto diabłów:
  • »precz«
  • pójdź do diabła:
  • »zgiń, przepadnij«
  • pójdź w imię wszystkich diabłów:
  • »zgiń, przepadnij«
  • idź w diabły:
  • »zgiń, przepadnij«
  • niech diabeł coś pobierze:
  • »niech coś przepadnie«
  • niech diabeł weźmie:
  • »niech coś przepadnie«
  • przyjdź diable a porwij wszystko:
  • »niech coś przepadnie«
  • lada diabeł:
  • »byle kto«
  • duszę diabłu oddać:
  • »z własnej woli stracić możliwość zbawienia«
  • diabłu duszę i ciało oddać:
  • »z własnej woli stracić możliwość zbawienia«
  • diabłu się oddać:
  • »z własnej woli stracić możliwość zbawienia«
  • do diabła II:
  • »dużo, bardzo wiele«
  • co diabeł przez płot przerzuci:
  • »dla złych ludzi dostepne jest tylko to, co przeznaczy dla nich diabeł«
    • – ZAcy/ á Orgánistowie/ Bálwierze/ málárze/ Ci wszyscy złe żony máią, kogo Bog chce/ skarze. U nich záwsze iák w browárze/ kłopot/ przeklinanie/ Co dyabeł przez płot przerzuci/ to się im dostánie. NowSow A4v.
  • w diable nadzieję mieć:
  • »wierzyć w pomoc szatana«
  • diabłu oddać:
  • »iść, obrócić na marne, zmarnować, stracić«
  • diabeł wierz komu:
  • »nie wierz nikomu«
  • dyjabeł się kogoś będzie pytał:
  • »nikt się nikogo nie będzie pytał, radził«
    • – Wspomni WMMPan sobie przed kimes po Sądzie Pana Marszałka rzekł Diaboł się iuz kogo będzie pytał wprowadziemy tego [sc. kogo] będziem chcieli. PasPam 195.
  • jedź do dyjabła:
  • »jedź precz, wynoś się«
    • Iedz do Dyiabła iedz tez ty do dwoch. PasPam 203.
  • diabeł wymyślił coś:
  • »zło jest skutkiem działań diabła«
  • diabli komuś coś dali:
  • »zło jest skutkiem działań diabła«
    • – Ja łáię/ po dyableście mnie wydrukowáli/ Vrtámi wam będę płácił/ dyabli mi was dáli. FraszSow C2.
  • diabeł kogoś nosił:
  • »diabeł powodował ludzkie złe albo zbędne czyny«
  • diabeł kogoś prosił:
  • »diabeł powodował ludzkie złe albo zbędne czyny«
  • co diabeł każe:
  • »zgodnie z zamysłem diabła, a wbrew utartym, powszechnie akceptowanym zwyczajom«
  • u diabła:
  • »coś przepadło, poszło na straty, wszystko na nic«
    • – Miałem ia Axámitną [czapkę]/ wieręć dáłá gárdło/ Y Axáamit v dyabłá/ y futro się zdárło. FraszSow D1.
  • do diabła odrzucić coś:
  • »pozbyć się czegoś, usunąć coś«
  • do diabła wyrzucić kogoś (sz. zm.):
  • »pozbyć się kogoś, usunąć kogoś«
  • diabeł to widział:
  • »nikt czegoś takiego nie widział«
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    Gdy sam szátan spráwić niemoże/ tám oszustá/ álbo bábę posle. SyrZiel 1079.
  • (wariant II):
    Gdzie diabeł nie może/ tám Bábę pośle. RysProv B3v.
  • Gdzie Pan Bog kościoł buduie/ tám diabeł káplicę stáwi. RysProv IV, 4.
  • – U diabła ryby, a pieprz u dwu. RysProv XVI, 4.
od przysł.: U diabła ryby, a pieprz u dwu.
Przenośnie
  • Pod Niebiossa tedy wynosili mowiąc że to Pana Czarneckiego Zołnierze Anieli, a Litwa Dyiabli [...].PasPam 82
  • DiabléKn 1034
  • DyjabłuGdacPij 12
  • DyjabełGdacPij 20
2. »bóstwo pogańskie, bożek«
3. »przezwisko człowieka«
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • diabeł leśny afrykański:
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    Nie grzyź ze Diabłem orzechow. RysProv IX, 10.
  • (wariant II):
    Nié gryź z czártem orzéchow. KnAd 598.
Użycia metajęzykowe
  • - Nominum Bog brát Chłop chłopiec czárt diabeł kát lew oyciec pan pies Xiądz dativus in u terminatur. WojnaInst 24
Podhasła

DIABŁAŻ

w funkcji wykrzyknika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1654-1676
Znaczenia
 ekspr.  »czegoż? ze zniecierpliwieniem, niechęcią«