ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T (w ramach hasła gryźć), L (XVI-XVIII), SWil (w ramach hasła gryźć), SW

Nienotowany w słownikach:
SStp, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

gryźć się

czas teraźniejszy

lp	1. os.	gryzę się
	2. os.	gryziesz się
	3. os.	gryzie się \|\| grzyzie się
lm	2. os.	gryziecie się
	3. os.	gryzą się

czas przeszły

lp	m	1. os.	gryzłem się
		3. os.	gryzł się
	ż	3. os.	gryzła się
lm	mos	3. os.	gryźli się

czas przyszły złożony

3. os.

gryźć będzie

tryb rozkazujący

lp			2. os.		gryź się
lm			2. os.		gryźcie się

tryb przypuszczający

1. os.

gryzłbym się

imiesłów współczesny

gryząc się

Znaczenia

1. »kłócić się, wadzić się, żyć w niezgodzie«

Rekcja: z kim, o co; między sobą

– Gryzę się z kiem/ vide Swárzę się. Ná vdry. Kn 214.
– [...] wilcze Niedzwiedzie zaięcze zęby trupię [!] rozne piora roznego ptastwa dlatego powszywano wposciel aby Iako dziki zwierz błąkała się aby zmężem y sludzmi gryzła miedzy ludzmi mieysca nie miała y onych się iako wilk niedzwiedz y zaiąc chroniła [...]. DekrŻmud 35.
– Wadziłem się z Wenerą, gryzłem z Kupidynem I nie raz, nie dwa razy tak cnotliwej synem Zwałem go matki, jakom życzył, aby Cnotliwą ta, co wolność mą w łyka wtroczyła. MorszAUtwKuk 325.
– Niechajże kto chce, chodząc z fortuną zapasem, Gryzie się i dla pychy umiera przed czasem; Mnie z nią zgoda [nie] mierzi i, póki żywota, Do niej będę prostować wszytkie moje wota. PotFrasz2Kuk II 233.
– Znam jedne sprzeczne stadło, gdzie nigdy bez swaru, Bez wojny, bez hałasu; jakby do browaru Przyszedł, ustawicznie się leda gryzą plotką, We dnie i w nocy; owo żyją, jak pies z kotką [...]. PotFrasz2Kuk II 349-350.
– Ktoż bowiem tam pocieszyć może? gdzie nie tylko iádowici czarci/ ale wszyscy wobec y z osobná każdy/ iáko psi wzaiem się gryząc/ sobie są głownymi nieprzyiáciołami. BujnDroga 161.
– Ludzi niezgodnych, wyraża przypowieść Polska: Gryzą się między sobą. bá miła przypowieści, tenci go gryzie, ále ten tylko cierpi, popraw się przypowieści, inaczey ten defekt zgody wyraź, przypowieść przypowieścią, gryzą się między sobą. InnListAug IV, 163-164.
– S'ENTRE MANGER, V. act. Se invicem vorare. act. POZERAC się wzaiemnie zobopolnie między sobą się gryść. DanKolaDyk II, 520.
– Gryzę [...] gryść się z kim o co. sich beissen, sich zancken; hadern. s'entrequereller l'un l'autre; étre toujours en querelles avec qu; se manger les uns les autres [...]. T III 428-429.
– [...] záczym idzie, że ludzie ták zacnego stanu, ják y podłego gminu co w pokoju, zgodzie y miłości nie żyją, gorszi są nád Dyjabły ktorzy się pospołu nie wádzą, nie gryzą, nie biją, nie rwą, ále się z sobą zgadzáją [...]. GdacPan 88.
– Więc wliczbie zgodliwych, á nie swarliwych ludzi się znayduycie: W pokoju y jednocie S. się kochaycie; á jedni z drugiemi jáko psi y kotki pospołu się nie gryźcie: Boć beati pacifici: Błogosłáwieni spokoyni: ábowiem oni Synámi (Dziatkámi) Bożymi będą názwáni, mowi Syn Boży. GdacPan 92.

2. »martwić się, dręczyć się wewnętrznie, doznawać niepokoju, utrapienia, troski«

Rekcja: z czego, o co, czym, dla czego

– Nie potrafi w to człowiek, darmo sobie psuje Głowę, darmo się gryzie, darmo się frasuje, Aby się jego sprawy wszystkim podobały, Którym stan nie ugodzi wielki ani mały [...]. VerdBłażSet 5.
– Słuchayciesz dáley: iáka się rzecz sstáłá/ Iáko się gryzłá/ y iáko się piekłá [Armida]/ Kiedy onych swych więźniow postradáłá/ Z wielkiego gniewu/ dobrze się nie wściekłá [...]. TasKochGoff 368.
– Tánkred się z gniewu wielkiego nie czuie/ Gryzie się srodze/ y zębámi zgrzyta: TasKochGoff 492.
– A iesli mi go teras przeciw twoiey woley Sczęscie dało, nie grys się y darmo nie bolei Albo się gryz dla tego zec to z kazdey miary Zadam, zes mi nie strzymał obiecaney wiary [...]. ArKochOrl 4v.
– [...] Dotąd się gryzł, dotąd się gniewał dotąd sapał Asz krwią Osman Affectu wsobie zgasił zapał [...]. PotWoj 29.
– Lecz Nieprzyiáciel więcey miał gorzkości, I więcey gniewu nizli wesołości, Z tákiey Muzyki niecił wsercu Swoim, Bo ták rozumiał, ze nád iego boięm, Nád iego pracą, smiech sobie stroili Przeto się wszyscy, gryzli i marszczyli. OblJasGór 35v.
– Gdzie iak po Woynie uszedszy przegrány Nieznosne Millier znowu poczuł rány, Gryząc się z tego, iz nad cel wspaniały Zgubił gosciniec do Nabytey Chwały [...]. OblJasGór 173v.
– O iak się gryzie y iak krwáwe oczy Ciszka Wrzesczewicz że mu takie w nocy Sztuki nie uszły [...]. OblJasGór 175.
– Ja sam swojej śmierci będę dobrowolną przyczyną, bo kiedybym się ja tak chciał divertir, jako drudzy czynią żonaci, tobym się ja i nie gryzł, i nie tęsknił, i nie melankolizował, i rozpalenie by ustąpiło. SobJListy 305.
– Coż też lepszego po Bogu i łásce iego, iáko myśl wesoła? te twoie bogáctwá izalić myśli dobrey nie odebráły? gryziesz się záwsze! frásuiesz! przed czásem osiwiałeś! bá i te troskliwości prędzey cię w-grob wpráwią! á ná coż ie ták łákomo zbierasz? MłodzKaz II, 253.
– Stąd żal w umyśle obu rozdraźniony Wzruszył ich, że się trapić zbyt poczęli. Ta smutna w kącie i ów zamyślony Płaczą - co sobie na syna wspomnieli. Tak tedy matka i ociec strapiony Gryźli się darmo, choć o co nie mieli. LubSTobPol 149.
– Więc zabiegaiąc potrzebie gwałtowney, W Achaią się ieden pułk wyprawi; I co wynaydzie w krainie obłowney, Ztym nieodwłocznie do Woyska się stawi: Lecz gdy ratunku biedzie nie da głowney, Znowu się oboz gryzie, suszy, trawi, Zwłaszcza niemogąc ani się odżywić, Ani Brutusa do bitwy przychciwić. ChrośKon 279.
– Książę kardynał w Gdańsku multis aliis turbinibus praeocupatus, ale najbardziéj gryząc się, że nie mógł adesse Coronationi najjaśniejszego króla Stanisława, bo chciał; ale i Rzym i inne przeszkody były: wpadłszy w alteracyą wielką, umiera die 14 Octobris. ZawiszaPam 235.
– Woiewoda sam takimi przygodami domowymi zruinowany prętko potym, gryząc się ustawicznie Sam, umarł. HistŚwież 429.
– Tym czásęm, gdy Gráffowa tákową [ż]alusią się gryzie, Beráldá y Ẃoiewodzic, co dziennie o swych Amorách rozmawiáią [...]. PrechDziałKaw 46.
– [...] od Greckiego Wizburgu R 1450 takze odstąpić musiał, dla czego się dużo gryzł y niespodzianie prawie Chodząc duszę wyzionoł; Scanderbeg jeszcze po nim zył lat 8 y o smierci jego pod następuiącym Cesarzem powiemy. IntrHist 103.
– Dwoiáko się Saul gryzie, z wstydu ogniem płonie, Ze DAWIDA nieználazł w Zyzyf y Maonie; Ze niedokazał tego, ná co myśli kásał, Y niezábił, ná kogo páłasz swoy przypásał. DrużZbiór 41.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

gryźć się sam w sobie (sz. zm.);
gryźć się w sobie (sz. zm.):

~ A jako ogień jest rzecz niestateczna, rychło się niecąca i rychło ustawająca, tymże sposobem każdy cisawy każdą rzecz łacniuchno pojmie, subtelnego dowcipu będąc, a cokolwiek uczyni, to z swej chęci przyrodzonej. Gdzie mu się też uprzykrzy, wnet się on przyrodzony ogień w nim rozżarza, tak że dziwnemi sposobami z uporu czyniąc i sam w sobie się gryząc, w chorobę wpada, abo z jadu dziwne sztuki wyprawuje, czemum się ja na kawalkacyach nie raz przypatrzył. DorHipTur 17-18.
~ Gryzę się sam w sobié/ gryzę co/ tr. Discrucior animi [...] Percrucior [...] Hoc demum est quod percrucior. Rumpor inuidiâ [...] Rumpor malis [...] Maceror quod sim tibi causa doloris [...] Conficio me [...] Mordeor conscientiâ [...] Mandendo sese conficit ipsa [...] Ringor [...] Fremo [...]. Kn 214-215.
~ W ktorey wszytko stworzenie vcisza się dobie/ Sam ieden nie śpi Wezyr/ sam się grzyzie w sobie: Iako Hidra od iadu piekielna się wspina/ Wściekła gdy Tyzyfona biczem iey zácina. TwarSLeg 100.
~ A sam się przecię w sobie potaiemnie gryzie [Chodkiewicz] Ze z tą garscią, iak goły osiąka na zyzie [...]. PotWoj 53.
~ Pamięć záwsze w sobie wárząc y przypomináiąc niezápomniáne swe nieprawości/ robaká tego/ ktory ostro sumnienie gryząc/ nigdy niezdechnie/ Vermis eorum non morietur, gorzkim smutkiem/ meláncholią/ rankorem kármić/ wola w nienáwiści y w iádowity[m] ná Bogá y ná się gniewie záciętá/ zátwárdziáła/ zákámieniáła/ zżymać się y samá w sobie iádowicie gryźć będzie. BujnDroga 164.
~ Krol záś, ácz się sam w sobie gryzł skrycie z rankoru, Y ziádły gniew niosł w sercu przeciwko Náchoru, iednák nieśmiał go iáwnie w dyspucie strofowáć [...]. DamKuligKról 210.
~ [...] czemu się ták mięszasz? y gryziesz sam w sobie? ClaudUstHist 148.
~ MELANCHOLIĄ samą się trawić gryźć się w sobie samym ná osobności daleko od wszelkich rozrywek y zabaw. DanKolaDyk II, 301.
~ Gryzę [...] gryść się; gryść się sam w sobie. sich grämen; sich das Hertz abfressen. ronger son frein; se ronger l'esprit de soucis; se ronger le coeur [...]. T III 428-429.
~ Gryzie się w sobie osieł, że i w święto nosi Ciężar; zaczym przemiany w konia bogów prosi. VerdBłażSet 26.
~ I strzymał tę przysięgę y slub obiecany Lepiey nizli on pierwszy, y tak zfrasowany Z onego mieysca Poszedł, ze wiele dni potem Trapił się y gryzł w sobie [...]. ArKochOrl 5.
~ Beldowski zowiesię Alexander Ten zone miał z Gorlic zpodgorza dziewkę ministra Luterskie[g]o Tamze w Gorlicach naymował cła. Lieczełsię w Sączu A[nn]o 1632 u matiasza cerulika i za panię udawałsię, esz trafunkiem z Gorlic przyszła zona iego pieszo ieszcze brzęmięnna, a temu nie mieło beło y gryzsie w sobie na nię, isz mu tem zelzywosc uczynieła, a on za mozne[g]o udawałsię. TrepNekLib 25v.
~ Znáć dobrze było tę cerę, y áffekt, gdy wychodził z Pokoiu: Wezyr iednák iuż ná ten czás opłonąwszy, nie rzekł na to nic, tylko się w sobie gryzł, y zdzymał. TwarSLeg 99.
~ Bekümmern sich sehr/ troszczeć się bárzo, (frásowáć się;) was kümmert ihr euch/ befehlet es GOtt/ á coż się wsobie gryziecie, poruczcie to Bogu. ErnHand 101.

w sercu się gryźć:

– Otoż się dlatego smuci, frásuje, y w sercu gryzie. Kto się zá zdrowego żywotá w nieczystości y pożądliwościách cielesnych kochał, ten przy ostátnim zgonie swoim myśli y wspomina sobie ná wszeteczeństwá, cudzołostwá, lubości y roskoszy przeszłe [..]. GdacPan 163.

3. »działać niszcząco na powierzchnię czegoś«

– O weszce. Jest też species parchu, który nie zajmie wszystkiego psa, jedno się miejscami gryzie, głodząc wierzchnią skórkę i z siercią, aż do żywego, że się będzie śliwiła skóra; zowią to weszką. OstrorMyślTur 23.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

gryżący się

Najwcześniejsze poświadczenie:

1621-1643

Znaczenia

»martwiący się, dręczący się wewnętrznie, doznający niepokoju, utrapienia, troski«

– Frásowliwy/ Solicitus timor, mens, dolor [...] Ipsus se comest. animo hercle suo sat est homo miser [...] Anxius senex, aegritudo [...] Anxia cura [...] Frásowliwy o swe rzéczy. Curiosus [...] Frásuiący się/ trapiący się/ gryżący się. Satageus [...] Districtus solicitudine [...]. Kn 179.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

GRYŹĆ SIĘ

GRYŻĄCY SIĘ