Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

DZIW
rzecz
m
, DZIWO
rzecz
n

W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (dziw, dziwo), SXVI (dziw, dziwo), Kn (dziw), T (dziw), L (dziw, dziwo; XVI-XVIII), SWil (dziw, dziwo), SW (dziw, dziwo), SJP (dziw, dziwo)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M. m   dziw
n   dziwo
D. m   dziwu
C. m   dziwowi
B. m uż. nżyw.   dziw
n   dziwo
N. m albo n   dziwem
Ms. m albo n   dziwie
liczba mnoga
M. m uż. osob.   dziwowie
uż. nosob.   dziwy
D. m   dziwów
C. m albo n   dziwom
B. m uż. nosob.   dziwy
n   dziwa
N. m albo n   dziwami
  dziwy
W. m uż. nosob.   dziwy
Znaczenia
1. »rzecz zdumiewająca«
  • – Cudownymi sposoby dziwem niepoiętym Bog to zrządził od wieku/ swoim pálcem świętym W dyámencie nápisał/ co iuż trudno zmázáć/ Ten w sądzie dzisieyszy lud/ będzie Pánu wzdrażáć. JurkPieś A3.
  • – A rozumiejąc, że to iść w dziwy miało, jako dziś twardziście i wy, stąd on wziął pióro w prorocką rękę, gdy Jego gorzką pokazał mękę. MiasKZbiór 121.
  • – Mąm to sobie zawielki dziw, kiedy do 4 Chorągwi naszych [...] 3000 strzelcow razęm ognia dali a postaręmu tylko ieden Towarzysz zabity. PasPam 107.
  • – Wyiechawszy z gospody Stanąłęm tez iuz tak y z Czeladzią na koniach na owe patrząc dziwy. Stali tedy Circa hoc Spectaculum [wokół tego widowiska] Ludzie roznego Gatunku. PasPam 189.
  • – Rad Herod Jezusowi, bo go dawno żądał, Żeby tylko od niego cud jaki oglądał. Kuglarza, błaźnie, najmi dla dziwów i figli! PotZacKuk I 573.
  • – W Grecyey kędy wszelakich Cnot zniwo, Ktora oprzodek zdwana z Rzymem chodzi, Przebog niech mieysca, takie nie ma dziwo [...]. PotSyl 15.
  • – Nie masz dziwu, lat siedemnaście kończę, seminare [płodzić] i dobrze małżonkować mogę. MałpaCzłow 254.
  • – Pogoń ktora wziąć chciała Absaloná żywo. Napadła ná to w lesie nieszczęśliwe dziwo, Ze młodzian usidlony wisi ná gałęzi [...]. DrużZbiór 118.
  • – Ale dálekosmy odeszli od onego pierwszego dziwu: wracam się tedy názad y mowię: Dziwowáłá się Pánná błogosłáwiona porodzeniu swemu/ iż Pánną będąc porodziłá/ pánieństwá nie stráciwszy. BirkNiedz 63.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • siódmy dziw świata:
    • – [...] nawiedzą oyczyznę kochaną, Kędy Machinę wielkiego Kosciołu, Y Kolos słoncu, dotąd nie widaną, Robotą: Siodmem dziwem stawią swiata, Iako Brat znalazł, napamiątkę Brata. PotSyl 109.
  • dziwy niewidane (sz. zm.):
    • – [...] o dziwy dziwy nigdy nie widane O dziwy smiele rzekę nigdy niesłychane Mizerny człowiek w grzechach ustawicznie broi A Bog na krzyzu przezen miedzi łotry stoi. KodKon 83.
    • – Ale skoro do wschodu przychodziło/ ozdobiło łożnicę swoię nalepiey/ to iest Jutrzenkę: ciáło mowię/ y duszę Pánieńską: nápełniło ią niesłychánymi/ y nigdy niewidánymi dziwy/ iáko theatrum iákie/ iáko Mátkę y corkę Stworzycielową. BirkNiedz 46.
  • dziwy niesłychane (sz. zm.):
    • – [...] o dziwy dziwy nigdy nie widane O dziwy smiele rzekę nigdy niesłychane Mizerny człowiek w grzechach ustawicznie broi A Bog na krzyzu przezen miedzi łotry stoi. KodKon 83.
    • – Ale skoro do wschodu przychodziło/ ozdobiło łożnicę swoię nalepiey/ to iest Jutrzenkę: ciáło mowię/ y duszę Pánieńską: nápełniło ią niesłychánymi/ y nigdy niewidánymi dziwy/ iáko theatrum iákie/ iáko Mátkę y corkę Stworzycielową. BirkNiedz 46.
  • dziwy czynić (sz. zm.):
    • – Bizánczycy/ kuglarzom/ mietelnikom/ co się po powrozie z wysoka spusczaią/ co dziwy iakie czynią/ y kuglarstwa/ połowicę zysku do skárbu kazali dawać. PetrSEk 29.
    • – [Czarnoksiężnik] Na lewey ręce tylko puklerz zawieszony Vwiniony w iedwabny pokrowiec czerwony A w prawey Xięgi trzymał, ktoremi straszliwy Nieuwierzone czynił y sprawował dziwy [...]. ArKochOrl 33.
  • dziwy (z kimś) robić (sz. zm.):
    • – Co wybuchnęło potym in Publicum co z dobrym Panem robili zadziwy, otym sięnizey napisze. PasPam 233.
    • – Ten Francuz, który się był przed dwiema tygodniami obiesił, i po śmierci dziwów robić nie przestaje, z początku bowiem, zaraz pierwszej nocy po obieszeniu, przyszedł był do warty kunickiej około właśnie północka i spytawszy ich o suknie swoje, potem skoczył ku kaplicy i zniknął. SarPam 31.
    • – Aże nigdy Koronacyi publiczney nie widzieli Sasi, dziwowali się Ceremoniom, i szpecili Luterania Polaków, mowiąc ze dziwa nie zwyczayne z ich Panem robią - Zona Królewska niechciała z Królem do Polski iechać, niechcąc wiary Luterskiey porzucić [...]. OtwFDzieje 7.
  • dziwy czyniący:
    • – [Z sejmików] zaraz wyprawieni byli do Króla Posłowie, skarząc się na Niemców darmo w Polszcze próznuiących a wielkie dziwy y krzywdy po Dworach Szlacheckich czyniących. HistBun 50.
  • dziwy z kimś uczynić:
    • – Zadnego nie było podobienstwa aby Bog miał zemną takie dziwy uczynić w momencie prawie Iakie uczynił. PasPam 279v.
  • dziwy broić (sz. zm.):
    • – A nie tylko wymowny Bachus i sierdziwy, lecz pod jego hederą ten bóg broi dziwy, który uniósł pod żaglem Helenę do Troi. MiasKZbiór 341.
    • – Dwór J.M.P. Leśniowolskiego, Starosty Drohickiego. Mieszkanie od samej wody, Pomniąc na różne przygody, Nie barzo warowno stoi: Brzeg tuż, Wisła dziwy broi. JarzGośc 130.
    • – [...] żołnierz teraz chciwy Nie sławy, jak jest łupu, zaczem broi dziwy. KuligDemBar II 371.
  • dziwy stroić:
    • – moy miły (mojá miła) powiedz że mi [...] co tám zá Fochy (Dziwy) stroisz (broisz). ErnHand 319.
  • dziwy wymyślać:
    • – [Szwedzi] na Zakonniki dziwy wymyslali: Na Mieysce Swięte przeklectwá wálili Wszytko łáiáli wszytko się srozyli. OblJasGór 54.
    • – Wtęsz Vroczystość Niepokalanego Poczęcia PANNY: iedęn z Niezboznego Zboru Szwedzkiego bluzniercá wszeteczny Y Nieprzyiaciel Matki Bozey wieczny Grozá az wspomniec iáko ku iey wzgárdzie Dziwy wymyslał, y iak gadał hardzie. OblJasGór 77.
  • między dziwy kłaść:
    • Między dziwy kłádzie Mędrzec teg[o] ktory się ná złoto nie zápátrza/ toc tedy niewiele tego. BirkNiedz 218.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Kto nádzieią żyw/ wskorali/ będzie wielki dziw. RysProv 37.
  • Nie wielkie dziwy/ iż łotr szczęśliwy. RysProv 60.
  • Stárzy podczas dziwy broią/ gdy ich czem dobrem nápoią. KnAd 1102.
2. »dziwne stworzenie, potwór«
  • – Okrzciwszy się z Bożkámi z drugiemi dziwámi/ Gdy Bog wielki w tę ziemię záwitał z cudámi/ W to przysłowie wen dáley przy imieniu dawnym/ Zostáłem Wándálinem [...]. JurkWan A2.
  • – Szkodzi Polscze to Monstrum [swawola] odmiáną szkárádą. Gdyż to sobie zá wodzá moc z moich obráli/ Pátrzciesz, ják sie potwornie zewsząd zodmiéniáli/ Rownemi być we wszytkim chcą swemu dziwowi/ Niepodobni by namniey iuż iuż człowiekowi. JurkWan B3.
  • – Ale ná ono strászne zgromádzenie Libiyskich źwierzow/ Rycerze niedbáli: Owszem (iaki cud) ná małe machnienie/ Srodzy dziwowie záraz vciekáli. TasKochGoff 392.
  • – Napatrzywszy się iuż dowoli owych dziwow to ięno było małym kamykięm tam cisnąc to się to wszystko w iednym mrugnieniu oka pochowało w wodę. PasPam 65.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dziw straszliwy (sz. zm.):
    • – Kto okrom niego [Rynalda] z dziwy strászliwemi Będzie śmiał walczyć álbo rąbáć w lesie? TasKochGoff 360.
    • – Alcina wtem ciesząc mię poszła w mokrą drogę I na straszliwym dziwie społ ze mną iechała I wsrod morza całą noc y dzien mię trzymała [...]. ArKochOrl 58.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Brácia zgodliwi/ są wiélkie dziwy. KnAd 44.
3. »zdziwienie«
  • – Szat też [Turcy] nie máią cudzych vżywáć iedno oyczystych, bo częstokroć tákie dádzą przyczynę do dziwow y pośmiewiská. PetrSPolit II 339.
  • – Stárzec uyrzawszy, że Soliman zgołá Z onego dziwu ledwie się co czuie/ Trącił go/ y słow kilká mu powiedział [...]. TasKochGoff 256.
  • – Y gdym się ná cię [Cydyppo] zápátrował w dziwie, Znák, żem cię záraz zákochał prawdziwie [...]. OvChrośRoz 331.
  • – [...] Octávius młody, Odbiera skryte przyszłey fortuny dowody. Ktore, nie bez wielkiego wszech Národow dziwu, Vprzedzáły z wiecznego Thron iego Archiwu, Nie Cesárzá, nie człeká, ále przez te wrogi Syna Bożego, Ktory na ziemskie podłogi. Miał zstąpić [...]. PotPocz 6.
  • – Opinia to ludzka ważyć poczęłá/ ále te wszytkie rzeczy [dobra światowe] sáme w sobie tanie bárzo/ nie máią nic w sobie wielkiego/ oprocz opiniy/ y dziwow nászych [...]. BirkNiedz 589.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • na dziw robić coś:
    • – Co Kállistená/ to Báiázetá Tureckiego Cesárzá potkáło: tego Támerlanes bicz Boży zwyciężył/ y w żelázney kliczey zámknąwszy woził po świecie ná dziwy. BirkNagr 54.
    • – Iednę [statuę] wyrzuciły były prochy [...] ktora własnie taka była iak kobieta żywa. Do ktorey nadziwy się ziezdzali ieden drugięmu powiedaiąc że tam lezy Zona kommendantowa wyrzucona prochami. PasPam 60.
    • na dziw; na dziwowanie. aus Begierde zu sehen. par curiosité de voir. § na dziw tam biegli ludzie. T III 321.
    • – Czynił cudá pożyteczne Chrystus nie ná dziwy tylo/ ále ná pożytek ludzki. BirkNiedz 89.
  • dla dziwu robić coś:
    • – Ten [Piołun głuchy] nie wszędy bywa pospolity/ oprocz żeby go gdzie w ogrodziech fláncowano/ więcey dla dziwu/ á niż użytku. SyrZiel 358.
  • dziw kogoś przejmuje:
    • Dziw ją [Lidorę] przeymuie gdy się zápatruie W Dzieła tákowe, Ktore Bog Spráwuie [...]. OblJasGór 111.
    • Dziw iednak wielki przeymował ich [Szwedów] z tego Słysząc tak wiele Ludu dość Sprawnego W murach na odpor [...]. OblJasGór 169.
Związki frazeologiczne

  • nie może wyniść komuś z dziwu:
  • »zdumiewa kogoś«
    • – Mnie z dziwu wyniść nie mogło i dotąd nie może, żeście mi Wć przez tę okazję nie dali znać, jeżeli tam była potrzebna bytność moja, abym tam był zbiegł incognito, tak jako się rzekło. SobJListy 98.
    • – Z Żółkwi że Wć moja panno nie masz żadnej wiadomości, z dziwu mi wyniść nie może. SobJListy 140.
4. »ten, kto się czemuś dziwi«
  • Dziw/ co się dziwuié. Lege Dziwuiący się. Kn 169.
  • Dziw. 2) Bewunderer [...] admirateur [...] *2) dziwom (dziwuiącym się) to cudowna było. T III 321.
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Kto ná morzu nie bywał/ ten dziwow nie widał. RysProv 37.
Podhasła

DZIWY

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1698
Znaczenia
»wyrzuty«
  • – Brenk tak supponuje, Że to Meroldow lokaj brety odejmuje Jako jemu darowne, iż jednak skwapliwy W odbieraniu podatkow gość jest, to mu dziwy - I słusznie - w myśli czyni. KorczWiz 48.

DZIW

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1620
Znaczenia
»jest dziwne«
Rekcja: zd.

  • – To dziw stac temu na smierc co cię tak miłuie Ze dobrze lzey swe zdrowie niz twoie szacuie. ArKochOrl 42.
  • Dziw aliter; particula admirantis, vt Strách/ vt Dziw iáko. Immane! quantum discrepat [...] Dziwna rzécz. Kn 169.
  • – [...] ia na krotki czas WMP. potrzebuię zwłaszcza ze conclusum y u Krola y u mnie 10 Augusti wyiachac wtę drogę zSierakowa. Dla Boga proszę pospieszaize WMć. Mnie, dziw Bozy, ze staie y głowy y zdrowia. OpalKListy 231.
  • – A Baba dziw ze Pana z Panią nie powoła Ktorychby raczey spalic za to ze niewinnie Meczyc y tracic kazą Swoich bez przyczyny [...]. OpalKSat 10.
  • Dziw ze zyw został, iakoz woliałby był zaraz na placu polec, anizeli stakowego postrzału wboliach wielkich i niedostatkach nimal przez lat pięc kawencząc na utrapienia łoszku, zywot swoi dokonac. VorLetSkarb 70.
  • – To gdy Pan mówi, mgła zatym nadchodzi, A gruby tuman po świecie rozwodzi, Tak że zaledwie mógł jeden drugiego Uznać przed sobą dla dymu gęstego. I dziw, skąd się wziął! Czyli go Gorgony od Awernowej wyciskały strony? BorzNaw 118.
  • – [Do oczu] A wy tameście kierowały wzroki, Skądeście płomień przywiozły głęboki W serdeczne gmachy, który dziw, że kości Spaliwszy, waszej przepuścił wilgości. MorszAUtwKuk 266.
  • Dziw to niesłychány, Ze ieden więzięn Lichy y poymany Ma miec w więzięniu zwycięzcę swoiego: Dziw ze Zwycięzca daie się w moc iego. OblJasGór 78.
  • – Iest w Polskim Woysku Srebro nálezione, Srebro Klasztorne w Stawie utopione, Ktore onegdy, Kiedy ryb szukáli Pacholcy skrycié Panom swym oddáli: Dziw żeć się dotąd nic nie odzywáią, Znać że ie prawem sobie przysądzaią. OblJasGór 107.
  • – Ná Herb Stáry Koń. Stáry to Koń, y bárdzo; dziw że ieszcze chodzi, A to większa, że zá niem, mydło wożą młodzi [...]. PotPocz 144a.
  • Dziw, interj. es ist ein Wunder. c'est une merveille. § dziw że nie przyszedł. T III 321.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • co za dziw:
    • – Skąpo kto Bogu vdáie/ od ktoreg[o] wszytko ma/ co zá dziw/ iesli skąpy obrok bierze? BirkEgz 27.
    • – Wraca się Syn zgubiony do Oyca swego, co za dziw? że go osculo pacis uszanuie [...]? DanOstSwada I, 141.
Podhasła

NIE DZIWO, NIE DZIW

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1620
Znaczenia
»nic dziwnego«
  • – Wierzę ze [słońce] po niewoli wstępuie w te kraie Nie chcąc patrzec na tak złych ludzi obyczaie. To nie dziw ze się ludzie miedzy sobą wadzą I nieprzyiazni z sobą y wasni prowadzą [...]. ArKochOrl 41-42.
  • – Jedzie rycerstwo co żywo, Niemcy, dragani; nie dziwo - Gonią wodzów, pułkowników, Rotmistrzów i poruczników. OpalŁCoś 270.
  • – [...] ani uwazac wszytkiego się dało Przez taką szczupłość czasu ani się tesz zdało Bo y nam złoto nie dziw: y we wzorki babie, Vkładane pod Cerkiel, barwiste iedwabie Ani pychy głupiemu dodawac się godzi Ale iakoby rzekli, y nam się to rodzi Tak wspaniało iechali, naszy iakby rzekli Wkrotce bysmy was y stych Pałacow wywlekli. PotWoj 167.
  • – Szlachty było w tey fortecy Szlachcianek [...] Bogato druga ustroiona pod złotem y kleynotami ledwie szła. Niedziw że się tam Moskwa darli gwałtem do owey Fortece. PasPam 99.
  • – Druga to bellona do dzieła Marsowego od Nieba Zrodzona Godna tey powagi więc niedziw Że skoro Do iey chwały chętliwe uwzięłosię pioro. PasPam 272.
  • – Na Herb Trzy Rzeki [...] Te trzy ktoremi wszytkie, Sármátiey wieki, Iáko iest Lech od Iána Trzeciego dáleki, Iáko iest wschod dáleki, od zachodu słyną, Nie dziw bo z wieczney sławy, Oceánu płyną, Pełne dzieł nieśmiertelnych Bohátyrskiey cnoty. PotPocz 139.

DZIW

w funkcji wykrzyknika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
non post 1650
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – Jeśli głádka [żona]/ co żywo iák do celu po oku zmierzać będą/ iáko wroble do sowki: dziw/ dziw/ dziw. ZłoteJarzmo A4.
  • (wariant II):
    – Między ludzi wyiechawszy to zaraz iako wroble na Sowę Dziw, dziw [...] zaraz mowią ze ten stroy pamięta potop. PasPam 79.
  • (wariant III):
    – [...] niech zmierzáią po oku iák do celu; niech świegocą iák wróble. Dziw/ dziw/ dziw/ niech wzdychaią/ niech się gorszą/ y nie wiedzieć co czynią; fraszká to wszytko/ kiedy Zoná będzie miáłá w tobie ukontentowánie [...]. GorzWol 11.