Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BACZENIE

rzecz.
n
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   baczenie
D.   baczenia
C.   baczeniowi ||   baczeniu
B.   baczenie
N.   baczeniem
Ms.   baczeniu
liczba mnoga
M.   baczenia
B.   baczenia
Znaczenia
1. »czuwanie, pilnowanie, piecza, troska, nadzór«
  • – Mogliby zaś którego z naszych zostawić, trudnoby się go potym w drodze upominać, co się mądremu baczeniu Waści [...] porucza. NiemPam 284.
  • – Co wszystko báczeniu Wmciow poruczywszy/ życzę wmciom przy dobrym zdrowiu wszelkich pociech od Páná Bogá. SzemGrat 123-124.
  • – Już tedy miły Gospodarzu ostátek we wszytkim ná twoię dexteritatem y baczenie puszczam/ iako goście do ciebie chętnie záproszeni przyszli/ ták też niech we wszytkim od ciebie ukontentowáni odeydą. HercBan 5.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • mieć baczenie na kogoś, na coś (sz. zm.) || mieć baczenie nad kimś;
  • mieć dozór i baczenie na coś:
    • – Prosi Jey Msc aby pod miełością Małżenską Je[go] m[o]sc Pan Podkomorzy Małzonek iey bacenia Łaskawe miał na Hieronyma Młodnickiego, y Jadwigę Małzonkę iego, dla tego osobliwie isz przerzecona Jadwiga Młodnicka obiecała dziatkom Jey Msci zMałzonkiem swym słuzyc, na co ią zawiązała błogosławienstwem Bozym. OssJŻyw 6v.
    • to mieć baczenie, áby Iárzyny co máią być do chowánia; w doły, dobrze obeschłe w piasczysty grunt w kopano. HaurEk 9.
    • Miey politowánie, baczenie, i cierpliwość nademną. PisMów II 34.
    • – Báczyć, (mieć ná co Báczenie,) mam Baczenie. ErnHand 72.
    • – Prądu, hakow, zawad iákich, áby Rotman y Sternik, pilnie przestrzegał dla szwánkowánia [...] státkow, pilnowáć sztemborku, bakortu, srzotká, á mieć dozor y baczenie ná wszystkie mieyscá. HaurEk 63.
  • mieć kogo, co na baczeniu:
    • – Według tego tedy gdzie kto stada chowa, niech i niebo i pastwiska ma na baczeniu, a zwyczajem się, który za naukę stoi, rządzi. DorHipTur .
    • – To iednák mieć ná baczeniu, że ich nie zaráz z wiosny ruszáć trzebá tym przesadzániem, álę áż odużeie w onym máłym vliku, co w nim przeżimowałá [pszczoła]. OstrorNauka A4v.
    • Mam to báczeniu/ ná piéczy/ mam oko ná to. Habeo rem antiquissimam. Kn 385.
    • – Nie w smák poszło Dworowi/ że Commercia y hándle między Anglią y Portugálią wolne ná potym będą; á przypisuie to Párlámentowi/ rozumieiąc o támtym Krolu/ że on sam z osoby swoiey/ bárdzo przyiáźliwym baczeniu ma to wszytko/ co do wygody nászego Krolá należeć może. MerkPol 113.
    • – IAKO rzecz kázdą w gospodárstwie trzebá mieć záwsze baczeniu, ták y koło Przędziwá, áby według czásu czáiu mieli Gospodarze y Gospodynie stáránie y pilny dozor. HaurEk 13.
    • – Chłopá niedbáłego miec baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk 117.
  • dawać baczenie na co:
    • – Czuwamy z pilnością, iako się strzedz krolow, á nie daiemy żadnego baczenia na niebespieczenstwo w ktore się sami wdaiemy. LeszczStGłos 5.
    • – Powinien także będzie [szulc=wójt] na wszystko, jako czujny i przezorny przełożony, pilne dawać baczenie. ŁugosZegKutrz 308.
2. »wzgląd, zważanie na kogo, co, branie kogo, czego pod uwagę; pamiętanie; szacunek, respekt«
  • – Nie mowię Boże, aby moje zasłużenia Miały być godne Twojego jakiego baczenia. SaadiOtwSGul 78.
  • – Jakie dzieje, takie pienie, Bo na te rymopisy nie bywa baczenie, Jedno u ludzi wielkich, których świetne sprawy, Swoje chcą, aby wiecznej dostąpili sławy. SzymSiel 71.
  • – Iesli się też lepiey upiia [sługa]/ lepiey wadzi/ márnie utraca/ Páná nie pilnuie [...] iákoż tu baczenie być má ná táką służbę? StarPopr 94-95.
  • – Więc nad to lat iemu siedmdziesiąt y pięć przypisuie á przecię go wprowadza nie zbaczenięm szedziwości iego godnym, ále z słábym dziecińskim rozsądkięm. SzemGrat 9 nlb..
  • – Znaydziesz tám inscitia Reipubl. nie uważnych/ y do traktowania spraw ták wielkich/ baczenia miáłkiego/ á wielkiego o sobie rozumienia/ quibus eloquentiae satis. OpalŁRoz C2.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • (mieć) baczenie na kogo, na co:
    • – Bo jeśliś nie chciał mieć baczenia na powinność szlachecką, która wyciska przyjaźń bez dania przyjaźni dotrzymywać, tedyś miał mieć baczenie na urząd senatorski, któryć się niegodnie dostał. JazStadListyCz II 185.
    • – Hojność biskupa Wircburskiego, baczenie jego na żołnierstwo. DembPrzew 82.
    • – Którzy [słudzy] żadnego baczenia páńskie niedostatki/ y niewczásy nie máią/ záwsze do upadku y do utrat pánom pomagáią. StarPopr 96.
    • – Aby J. K. M. także miłościwy wzgląd i baczenie pańskie mieć raczył na nie. AktaKrak II/2 419.
  • Kogoś w baczeniu mieć || mieć na baczeniu coś:
    • – Y tego w baczęniu miec mácie, Co zawiáduie o wszytkiey armácie. OblJasGór 49.
    • – Ewangelicznego nasladowac powinna [Rzeczpospolita] Gospodarza który de Thesauris suis profert nova et vetera aby maiąc na baczeniu nowe zasługi nie przepominac y starych. RzewKor 16.
3. »widzenie, dostrzeganie czego; zdolność myślenia, świadomość, przytomność umysłu«
  • – Żaden zmysł, jako on [Bóg] dziwnem przejrzeniem swojem, od baczenia ludzkiego zakrytem, każdą rzecz zrządził i sprawił, doskonale ogarnąć tego nie może. DorHipTur 3.
  • – Byłem przy iégo konániu/ miał baczęnie áż do skonánia. Kn 1006.
  • – Przydáie kámieniowi, Poetá, baczenie iákieś, że zrozumiewaiąc zacność Orpheusowę z wdzięcznego głosu, niechciał go uderzyć, ále padł przed iego nogi. OvOtwWPrzem 428.
  • – Nie inaczej Pasijczyk głowni swojej wrzawą Baczenie mi zaślepił smrodliwą kurzawą, Zem jak w odmęcie chodził nie tam, gdzie mi radził Rozum, ale kędy mnie śleporód prowadził. ZimBSiel 112-113.
  • – Chociaz na cziele chory ale na baczęniu y na umysle zdrowy. KsPtaszUl 551.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • rozum (i) baczenie (sz. zm.):
    • – Ktorzy strácili wszystko baczenie y rozum, żądza gniewliwa rządzi ich, biiąc kto się nátrafi ná raz, nie dáiąc się nikomu náwieść ná dobre. PetrSEk 49.
    • – Męszczyzni iako y Białegłowy tak bardzo się upiiali ze rozum y baczenie człowiecze przez wino utracali. PotPrzyp 9.
    • – Aenigmata [...] zgadniy [...] Mam rozum y baczenie/ á niewiem o sobie/ Używegom iest w mocy y wożę się w grobie. KellGram 245.
    • – Iesli nie mogą tráfunkiem stánąć páłace/ kościoły/ miástá/ száty/ księgi/ listy/ y inne rzeczy w których nie ták dálece potrzebá misterstwá y sztuk rozumnych; ieszczesz świát ten z niebá y z ziemie złożony bez rozumu/ bez baczenia miał stánąć? BirkNiedz 90.
  • (Być) przy baczeniu:
    • – Báczenie/ rozum/ Iést przy baczeniu/ [...] sanae mentis, sanus mente, idem. przy sob [...] z baczeniem/ z rozumem. Kn 11.
    • – Náleźli [...] człowieká siedzącego/ od którego dyabelstwá wyszły/ odziánego/ przy baczeniu u nog Páńskich. BirkNiedz 120.
Związki frazeologiczne

  • przyjść do baczenia (sz. zm.):
  • »ochłonąć, opanować szok«
    • – [Fryderyk] wszakże do pierwszego Prędko przyszedszy baczenia lepszego, Jak ze snu westchnął, a nie mogąc gadać od żalu począł często ręce składać I łzy hojnemi puścił źrzenicami Coraz na brata wzglądając oczami. BorzNaw 100.
  • od rozumu i baczenia odchodzić:
  • »tracić przytomność«
    • ~ Od rozumu y dobrego baczenia odchodz[ącym]/ dobrze czynić plastr z świeżeg[o] nasienia Hanjżu[!]. SyrZiel 409.
  • do baczenia przywodzić:
  • »cucić«
    • – Od rozumu odchodzące y szaleiące/ do pierwszego baczenia y zdrowia przywodzi [sól z pecyny]. SyrZiel 745.
  • baczenie zgubić:
  • »być oszołomionym«
    • ~ Wszytkie w nim zyły, wszytkie członki drzzały[!] Baczęnie zgubił, y ledwie zyw, aze, Wszytkie burzące dziáłá ruszyc kaze. rozgniewany Miller znowu z dział potęznie biie. OblJasGór 83v.
  • dać się baczeniu:
  • »oprzytomnieć«
    • – Potym, dawszy się baczeniu, podnieśliśmy go [trupa Modrzewskiego] na konia wierzchowego. ChrośRel 137.
4. »mądrość, rozum, rozsądek, roztropność«
  • – Nie mam tego baczenia i takiey mądrości, Bym swe mogł uhamować oczy od płakania. GrochWiersze 157.
  • – Używanie maiętności niepotrzebá uczyć, gdyż każdy baczeniem swoim łacno poiąc może, co pochodzi z samego przyrodzenia. PetrSEk 14.
  • – Beły te czasy ieszcze w młodem lecie/ Kiedy baczenia v człowieká máło: Zem też vmyslił wędrowáć po świecie. TasKochGoff 168.
  • – Tak mię maluje ten, kto miłuje, Stając się dziecię, jak w trzecim lecie, Traci rozum i powagę, traci baczenie, Mądrych ja skrócę, w dzieci obrócę. ZimSRoks 80.
  • – Y ia to widzę zem trochę gniewowi Darmo pozwolił, wszákze báczęniowi Terasz podlegszy Lidorę wyzwáląm. OblJasGór 107v.
  • – Wielkiego tu tedy potrzeba rozsądku wielkiey mądrości, opatrzności i baczenia. PisMów II 86.
  • – Niemiałeś vbránego rozumu w doyrzáłe Baczenie, áleś prawie iáko dziecię małe Vwierzył chytrym słowom szálbierzow zdradliwych. DamKuligKról 171.
  • – Każdy ktokolwiek nieprzywiązánym do prywatnego áffektu baczeniem rzeczy uważa, łácno osądzi. DanOstSwada 33.
Związki frazeologiczne

  • ku lepszemu baczeniu przyjść:
  • »zmądrzeć, nabrać rozumu«
    • – Tedy Wrzesczewicz, słuszną widząc Spráwę W rzeczy to tę Noc Mieyscu ták Swiętemu Dárował, áby Mniszy ku lepszemu, Baczęniu przyszli, y Snadniey ná niego Zdáli Swoy klasztor widząc dobroć iego Obiecał czekáć do dnia na odpráwę. OblJasGór 12.
  • mieć z się baczenia:
  • »mieć dość rozumu«
    • – Głupia Bábo [...] Niechay Słucha/ tych moich słow/ twoiá Synowa/ y corká/ iesli ie masz: mam ia zsię baczenia. OvOtwWPrzem 216.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Pijanstwo mądremu baczenia odeimuié. KnAd 843.
  • – Powodzeniem ludzié spráwy miérzą/ nié mądrem baczęniem. KnAd 916.
5. »namysł, zastanowienie«
  • – Do przeczyszczenia też przynależy womit, którego tákże z baczeniem potrzebá vżywáć. PetrSInst D2.
  • – Do Czytelniká [...] Uważayże tedy wszystko z pilnym baczeniem á pomni co mowi Prorok: Podnoście oczy wasze ku gorze/ á pátrzaycie kto te rzeczy stworzył. ŻędzKom Av.
  • – Woyny popiera Nawmachią okrutney: dosyć uczynienia od Korsarow Puniskich kędy bez baczenia Fortece Punizy mocno attakował. DrobOpow 119.
  • – To mowił, co na kochaiącego Oyczyznę syna przystało gładką wymową, y głębokim na wszystko baczeniem, każdą rzecz roztrząsnąwszy. NiesKor II II, 475.