~ Márli drudzy od strachu: zwątpiwszy o zdrowiu. Kiedy szalony wicher, ná to się rozgrzesza, Ruszywszy morze z gruntu, ziemię z wodą miesza. Niech grzmi, niech trzáska, wał po wále miece; Chrześciáńskiego sercá, nie ruszy Fortece [...]. PotPocz93.
– Grzmi, grzmiało, grzmieć. [...] 3) sausen, brausen, schallen. [...] résonner, rétentir. [...] nieba z huku grzmiały; noc z hałasu przegrzmiała. T III433.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
w bębny grzmieć:
~ Srzodkiem iey [oddziału piechoty węgierskiej] w bebny grzmią Dobosze/ Y na Serbskich dumaią fciárach Szyposze. TwarSLeg66.
~ Potym pieszego Ludu Szyposzowie Ale y nięmniey grzmiący Doboszowie Nie przepomnieli w tym Oyczystym kráiu Iako y insi Kolędy zwyczaiu, Owi Nabozne piesni w Szturmy pieli, Ci iak do tropu w głosne bębny grzmieli. OblJasGór169.
coś grzmi komuś w uszach:
~ Prawie mu iescze otworzęnie grzmiało W uszach, a oney [Lidorze] ledwie wniść się zdało Do Izby [...]. OblJasGór114v.
3.
»głośno mówić; grozić, napominać«
Rekcja:
czym
~ [...] Piłat powie: "Niewinny czemu Król traci zdrowie?". A w tym okrutny język grzmieć umie: "Nie masz w Żydostwie króla, carz w Rzymie! [...]". MiasKZbiór82.
~ Ták nie woła, ale grzmi [francuski żołnierz, wyzywając rzymskich żołnierzy na pojedynek], á z oczu y z pyská Pełne hárdości pełne groź, pioruny ciska [...]. PotPocz144.
– Nie grzmiały piorunami na uszczyrbek sławy i imienia cudzego sądowe izby i ratusze, bo jako się każdy przez chwalebne akcyje dla siebie bardziej niż o życie, o sławę starał, tak tyczyć się cudzej w najmniejszy ukrzywdzenia sposób miał sobie za sromotną profosa publicznego profesyją. MałpaCzłow192.
– Ani korzen tego ziela [kopru włoskiego] kopány/ áni kłącze z liściem/ áni nasienie nie ma bydź zbieráne po dżdżu ábo zá rosy/ áni dniá pochmurnego mglistego/ y grzmiącego/ ále iásnosuchego/ wesołego [...]. SyrZiel378.
2.
»taki, który wydaje odgłosy podobne do grzmotu«
– [...] kto rozumu nie ma, álbo snać máiąc, rozkazánia ie[go] w tajemnym sumnieniu grzmiącego słucháć niechce: táki zle żyje [...]. PetrSPolit IPrzedm. 3.
– Táka byłá trąbá Jácek ś. w tych kráiách pułnocnych/ vstáwicznie grzmiąca o sądzie Páńskim/ o rádościách wiecznych; według onego Pismá: Pámiętay ná ostáteczne rzeczy, á ná wieki nie zgrzeszysz. BirkOboz68.
– Słyszysz zbroyne łotrostwo y grzmiące łancuchy. KodKon151.
– Trzy są pioruny ktore zartko wypadáią z reku huczno grzmiącego Iowiszá. AndPiekBoh26.
– Potym pieszego Ludu Szyposzowie Ale y nięmniey grzmiący Doboszowie Nie przepomnieli w tym Oyczystym kráiu Iako y insi Kolędy zwyczaiu, Owi Nabozne piesni w Szturmy pieli, Ci iak do tropu w głosne bębny grzmieli. OblJasGór169.
– A na ten rozkaz i ziemia zadrżała, Kiedy ogromne wypuszczono działa. O! tu Tatarzyn dziurę ciała swego Ujrzał i poczuł głos Pana grzmiącego [...]. BorzNaw123.
nazwa geograficzna
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
– Przy zakładaniu kasztu za nieostrożnością cieślów kiedy źle
fundament założą kaszt się potym pochyla, jako się na Grzmiącej dzieje, i miasto ratunku z wielkim kosztem znowu przekładany, albo za [nie]pomierzeniem drzewa coraz na zaciąganie siła kloców wychodzi i koszt ledwie nie dwojaki nadaremnie wyłożony być może. InsGór165049.
– Bo iáko gdy grzmi/ ogniste pioruny/ błyskáwice pokázuią się z niebá: ták z głosow Ianá Chrzcicielá groźby wiecznego ogniá wyskákowáły. BirkNiedz35.
– By wam ták Niebá posłuszne bydź miáły/ Iáko każecie nędzne białegłowy/ Y po wászych się Sferách obracáły/ Opákby poszedł woz zodyákowy/ Częścieyby grzmiáło/ częścieyby padáły/ Grády kámienne ná śmiertelne głowy/ Aleć ná złotym siedząc Helikonie/ Iuppiter ucho dał y drugiey stronie. TwarSDaf95.
– Grzmies Donnert [...] Grzmiáłoes Donnerte/ oder hat gedonnert. [...] Będzie Grzmiáłoes wird Donnern. [...] Niech Grzmilass es Donnern. [...] Boday Grzmiáłoach dass es Donnerte. [...] GrzmiećDonnern. DobrGram339-340.
– Iak więc Kiędy grzmi, gdy niebá błyskáią, Naybardziey ludzie Krzyze wyrazáią: Rownie y oni [oblężeni na Jasnej Górze] idąc do Kościoła, Krzyzęm znáczyli Swiętym Swoie czoła, Y wposrzod boiu Boga wychwáláli, Owi Strzeláli, ci Iutrznią Spiewáli. OblJasGór81.
– Węgorzá snádno vłowić może, ná ten czás kiedy grzmi ná Powietrzu. HaurEk105.
– es donnert/ Gott behüte uns vor Unglück/ grzmi, Boże nas uchoway Nieszcześcia. ErnHand172.
– Gestern donnerte es sehr/ wczorá grzmiáło bárzo [...]. ErnHand375.
– Lubo alteruie się na deszcz powietrze [...] y niekiedy grzmi: pogoda iednak gorę bierze. DuńKal C1v.
– Grzmi, grzmiało, grzmieć. 1) Donnern. [...] tonner. [...] zachmurza się grzmieć będzie; strasznie grzmiało [...]. T III433.
– [...] gdy grzmi/ [ogórki] iákoby sie lekáiąc/ wierzchem ku ziemi sie obrácáią y mdleią. SyrZiel1183.
– Kwiát [bukwicy] vżywány pierwey niżliby grzmiáło/ czyni od chorob bespieczne. Po grzmieniu nic nie waży. SyrZiel1253.
2.
»o odgłosie podobnym do grzmotu: rozlegać się«
– Gdzie przyrodzenie náywięcey zchowáło Zywotá/ tám się nabárziey nápiera: A przy śmiertelnych rázách/ tak że grzmiáło Ogromnem głosem ná niego náciera. TasKochGoff176.
– Grzmi, grzmiało, grzmieć. [...] 2) Donnern, Knallen als die Stüde. [...] tonner, éclater; faire un bruit sourd; gronder. [...] z dział grzmiało, zagrzmiało [...]. T III433.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
grzmi komuś w uszach:
– grzmi mi w uszach. die Ohren sausen mir. j'ai un bourdonnement d'oreille. T III433.
grzmi komuś we łbie:
– grzmi mi we łbie 1) es sauset mir im Kopf. [...] j'ai un bourdonnement d'oreille. [...] od guza tego we łbie mu zagrzmiało. T III433.
Związki frazeologiczne
grzmi komuś we łbie:
– grzmi mi we łbie [...] 2) es gehet mir im Kopf herum. [...] cela me donne bien du tintouin; cela m'embarasse. [...]. T III433.
Użycia metajęzykowe
- Impersonalia per se dicuntur, quae usitate in prima & secunda persona non leguntur; [...] cujusmodi sunt apud Polonos: boli mię, chmura się, ćmi się, dnieie, dostáie mi, godzi się, dzieie się, grzmi, márznie, márzy mi się, mierzcha się, mieszka mi się, mrze, mży się, śni mi się, zależy & his similia.WojnaInst93
