ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
BRAĆ
czas. ndk
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1620
Formy gramatyczne
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Związki frazeologiczne
brać co afrontem:
»traktować, przyjmować co jako obrazę«
~ Bogini [...] niebierz toAfrontem, Ze się chcę wybrać do mey Europy. DrużZbiór279.
berło brać:
»otrzymywać władzę królewską lub mieć pierwszeństwo, decydujący głos w jakim gronie, środowisku«
~ Kambises [...] Syn Cyrasow [...] Panstw y następca Rodzicielskiey sławy [...] berło w Radnych Panow rzeszy, Bierze. PotSyl102.
~ Specyał to, gdy Krol nie nolentibus, nie niechcącym, ále przez wolne obranie, ultroneè przez uznánie go zá Páná per cognitionem pánowáć zaczyna, ná tronie stawá, berło bierze. DanOstSwadaV, 2.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
brać ordynans:
~ Miał Generał Montekukuli [Montecuccoli] urazę do Woiewody oto że wszyscy officerowie krola Dunskiego z nowemi werbunkami nie do Niego ale do Woiewody sciągali się y z tąd brali Ordynansy. PasPam71.
chłód brać:
– FRAIS [...] Prendre le frais [...] Chłod brać chłodzić się na wietrze. DanKolaDykII, 58-59.
asumpt brać:
~ Kontent Mars że ma Syna Godnego wtey mierze ktory Mestwa Dzielności znaczny assumpt bierze od swych Herbownych Zwierzow. PasPam217v.
»w odniesieniu do kobiety: zmuszać siłą do odbycia stosunku seksualnego«
~ [...] Pan Poniatowski Ludwik z Stadnicko się ozenił w Łancucie wrzkomo ią gwałtem brał [...]. MasDiar121.
~ [...] żona albo curka brali ią gwałtem [...]. MasDiar55.
~ I często, kiedy ust swych przed mymi umyka, Z tymiż się za szczęśliwym obrotem potyka; I kiedy się swą siłą z rąk moich wydziera, Tym się potężniej wikle i pode mnie wdziera, Białogłowskim folgując zwyczajom w tej mierze, Które wolą dać, kto im gwałtem bierze. MorszAUtwKuk327.
wstyd brać komuś:
~ Dla tego iáko vczciwa y wstydliwa służebnicá/ gdy Pan iey wstyd chce brać/ idzie do sędziego/ y prosi być wolną: ták y te kreátury [dobra doczesne] wołáią swym sposobem ná spráwiedliwość Bożą/ y proszą áby wolne były od gwałtu y krzywdy/ ktorą im czynisz. BirkNiedz100.
języka brać:
– Stoimy tedy kilka dni nie idzie on [Dołgoruki] do nas Czemu? Niewiedzą. Ięzykow biorą pytaią y ci niewiedzą. PasPam102v.
żywcem brać:
~ Niebrano zywcem nic bo nie było Czasu bawic się tak wielką potęgą Nieprzyiacielską. PasPam108.
~Zywcem ieszcze na tęn czas trudno było brać. PasPam95v.
Związki frazeologiczne
wdowę brać:
»żenić się z wdową«
~ Dziwowali się Ludzie temu bardzo, mowiąc że to pierwszy przykład, tych czasow ze by kto wdowę biorąc miał pogardzać iey Largicyią. PasPam226.
prym brać:
»mieć pierwszeństwo, dominować, przewyższać«
~ Nad inszemi Męstwem Siłą y Sercem Prym biorą na Ziemi. PasPam271v.
niech bies bierze coś:
»wyraża pragnienie, aby coś przestało istnieć«
– Niech bies bierze Babilon z tobą Niewiesciuchu A tu mu bystry Andzar chce utopic w brzuchu. PotWoj29.
brać miarę:
»wnioskować, porównywać«
~ Na woynę wołasz a nie wiesz co to woyna Przy naymniey ztąd mogł bys brac miarę że to choc Palcem oko wykolą to postaremu Łechciwo [...] Apogotowiusz kiedy ie z Polnego Działka zapruszą. PasPam192v-193.
~ Na te działa utopione mowił że wszystkie moie będą ale mi się to rzecz niepodobna widziała biorąc miarę iaka bieda kiedy działo w błocie uwięznie a coz kiedy w Morzu. PasPam70.
~ Oni tez biorąc miarę z Pięknego Bultynka [!] spodziewali się że to tam cos dziwnego y drogiego obaczą. PasPam80.
brać miarę i podobieństwo:
»wnioskować, porównywać«
– Lanckoronski trochę się w[y]gadał przed Chorązym naszym o tych affektach ale y on poufale niewiedział choc tam zęmną bywał, komplement tylko widząc ztego brał miarę y podobienstwo. PasPam73v.
brać bydło:
»zaspokajać popęd płciowy w określonym czasie«
~Trägt denn diese Kue oder nicht? A tá krowá cielna/ czyli nie? Ich bin der meinung/ denn sie hat mit dem Viehe gelauffen. Ták rozumiem/ bo bráłá bydło * biegáłá z bydłem. VolcDial130v.
chłód brać w pięty:
»godzić się z niedostatkiem, biedą«
– Któż ci winien, kochany, Że zrobiwszy gwałt naturze Z pana jesteś poddany. Dałeś rozum na wykręty I ukryte prywaty, Chuchajże w garzść, chłód bierz w pięty I szacuj się na raty. MałpaCzłow197.
brać głos:
»uzyskać prawo przemawiania«
– Biorę tedy głos y iuz mowę poczynam, az Mię Substytut interrumpit [przerywa] deklaruiąc to Woysku że to iuz nasiebie bierze iako mię ma flectere persvasionibus [nakłonić namowami] że to uczynię na iego interpozycyią. PasPam120.
brać habit:
»wstępować do zakonu«
~ A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo82.
