ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

lp	M.	breła \|\| bryla \|\| bryła
	D.	bryły \|\| breły
	C.	bryle
	B.	bryłę \|\| brełę
	N.	bryłą \|\| brełą
	Ms.	bryle
lm	M.	breły \|\| bryły
	D.	brył
	B.	bryły \|\| breły
	N.	brełami \|\| bryłami
	Ms.	bryłach

Znaczenia

1. »ciało fizyczne o kształtach nieforemnych, zwykle znacznych rozmiarów, gruda«

– Mleko w piersiách białogłowskich zákámiáłe y w bryły zrosłe rosprowadza [okład z anyżu]. SyrZiel 410.
– Pismo ś. y wszeláka náuká z niego/ iest iáko brełá złotá/ z ktorey może być zrobione náczynie dla bogáczá. BirkNiedz 185.
– I rzekł był Izajasz: Niech wezmę bryłę suchych fig, i przyłożę na wrzod, a będzie uzdrowiony. BG Tt Iz 38, 21.
– Gruzłá/ vide Bryłá. Kn 214.
– Bochny miédzi/ bryły zlane/ Panes aeris, Plin. [...]. Kn 38.
– Bryłá/ Grumus terrae, Colum. Gleba, Cicer. [...] Panes aeris, Plin. Massa picis, Virg. Massa lactus coacti, Ouid. Granum alicae [...] bryłá krochmalu/ granum dici potest amyli. [...] Palacra [...]. Kn 48.
– Przypátrowałem się [...] AEthnie wyrzucáiącey ze wnętrznych swych Otchłáni ogniste breły. AndPiekBoh 142.
– Demogergenes postrzegszy czás wyiázdu, moiego z pomięszáney breły, vderzył fátálnym swym pálcatem w gruby ogrom Cháósá. AndPiekBoh 78.
– Oto masz te PRZYSLOWIA ná przysługę Polskiego ięzyká wypisáne [...] vwagą głębokie, w niewielu kártách iáko w máłey bryle funt dobrego złotá. FredPrzysł A3v.
– Cisnęła na mnie Jaga śniegu bryłką. Trafiła w piersi, nie boli-ć, lecz spodnie Płuca poczuły z tejmorsza bryły pochodnie. MorszAUtwKuk 96.
– Człowiek iest brelá ziemie/ der Mensch ist ein Erdenfloss. DobrGram 428.
– W Paktolu breły Niesą gęstsze wzdy złota, iako gdy poczeły Te chupawe smieciska naiezdzac na moie Brzegi, y miasto trwozyc nadęte zawoie. DrobOpow 31.
– Koronę WM składam. Za Tron trumne obieram [...] zá berło brełę ziemie. PisMów II 11.
– Nie wielká pociecha że niebryłą marmuru náwaloną/ ále drobnym piáskiem przełádowana łodź twa zátonie. BujnDroga 59.
– Ostry na twarde gdy gniew trafi siły, Ztępieie iak mur od żelazney bryły. MikSil 318v.
– Zdárzyło się, że iákiś dowcipny złodziey ukradł był iákąś dużą bryłę złotá. DanOstSwada I, 26.
– Ma dosyć złotá Hiszpania, kiedy pługiem bryły wyuoruią złotá. ChmielAteny I I, 631.

Związki frazeologiczne

bryłą ziemi narzucony:

~ Ten to dziś brełą ziemi nárzuczony/ ktory nieraz páłászem/ hardym/ grubym/ dzikim národom ná oczy narzuczał. WojszOr 204.

jedną ziemi(e) bryłą okryty:

– Każdy w popiele śmiertelności znajdować się musi, i [...] jedną ziemi bryłą okrytym zostawszy, w podziemnych lochach dziedzictwa przyjmować powinien, oczekiwając resurrectionem vivorum et mortuorum. PacFJTestBork 139.
– Bogate skarby (jedną ziemie bryły okryci) zostawiwszy, w podziemnych lochach dziedzictwa przyjmować powinni, oczekiwając zmartwychwstania ciała [ludzie]. GałHTestBork 74.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Známienity ubior cnotá, lepszy niźli breła złotá. PetrSEk 18.

Przenośnie

Nie mam, nie mam, Panie nasz, lichej ziemie bryle, Ale wieczną wszechmocną czyń chwałę swej sile, Sobie czyń chwałę sile.PotPieśRKuk I 478
Ieźli się miłosierdzie Twoie [Boże] nie użali, Zginę! ieźli śmiertelney bryły z niey [duszy] nie zwáli.DrużZbiór 102

2. mat. »trójwymiarowa, ograniczona, ciągła część przestrzeni«

– Anguł pełny. Anguluis solidus, iáki iest w figurách pełnych; álbo w Bryłách. SolGeom I 1.
– Bryłá. Corpus. Sztuká, Figurá Pełna. SolGeom I 2.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

mat. bryła pełna:

– GEOMETRA POLSKI TO IEST NAVKA RYSOWANIA, PODZIAŁU, PRZEMIĘNIANIA, y ROZMIERZANIA Liniy, Angułow, Figur, y Brył pełnych. SolGeom I k. tyt..

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1621-1643

Znaczenia

»z dużą liczbą brył, grud, grudzisto«

– Brylásto/ bryłámi/ [...] Glebae modo. Kn 48.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

BRYŁA

BRYŁAMI