ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

myć

czas teraźniejszy

lp	1. os.	myję
	2. os.	myjesz
	3. os.	myje
lm	2. os.	myjecie
	3. os.	myją

czas przeszły

lp	m	1. os.	myłem
		3. os.	mył
	ż	1. os.	myłam
		2. os.	myłaś
		3. os.	myła
lm	mos	3. os.	myli

tryb rozkazujący

lp			2. os.		myj
lpdw			2. os.		myjta

imiesłów współczesny

myjąc

nieosobowy czas przeszły

myto

Znaczenia

1. »oczyszczać z brudu przy użyciu wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub → ługiem«

Rekcja: kogo, co; czym

– Myłem się (myłám się) nie dawno VolcDial 88.
– Czego żeby sie iásniey doświádczono/ iesli w nim więcey áffekt może ku krwi/ czyli ku posłuszeństwu y vmartwieniu Chrystusowemu/ ktore kázdy ktory sie świátá wyrzeka/ dla miłośći iego ma náde wszytko przekładać: vmyślnie zániedbywano dźiećięćiá/ nie dawáno mu suknie áni koszule/ ále ládá łáchmáninką go okrywano/ nie myto go/ wszytek był pełen plugastwa/ ták iż snadz tym wiecey mogli obráźić á niżli vkocháć oczy oycowskie/ ilekroćby go widźiał: rozmáići go też policzkowáli y poszyikowáli/ ná co częstokroć sam pátrzył kiedy tákowe rzeczy niewinne dźiećię odnośiło. ZwierPrzykład 14.
– [Jeleni korzeń kreteński] Tákże z inych krost wyrownywa y śláchći/ często ie tąż wodą z źiela tego wárzonego myiąc. SyrZiel 145.
– Pierwsze/ ktorzy po iedzeniu zębow nie myią/ ći bez wątpienia czarne miewaią/ y dech smrodliwy. PedSleszTajem 65.
– Myi twoie piękne lice/ w przezrzoczystey wodzie/ Przypátruy się w tym zdroiu twey śliczney urodzie. ChełHGwar C3.
– Myię co/ v. Omywam, Pomywam/ Vmywam. Kn 438.
– Wsádzą káźdego z nich osobno ná powroz, á windą do gory podniozszy, trzy kroć do morza w puszczáją y ponurzáią/ á gdy ich z wody znowu wyćiągną/ myją im głowy wodą morską y liną ják ręká miąźszą mydlą. VetIsland 5.
– Iákby gárce/ ábo więc/ iáchtele myć miáły; Ták wielką/ ręku swoich/ nágość pokazáły. ŁączZwier D4v.
– Chłop odjeżdża do lasa, żona corkę myje W kąpieli a wtym synek nożem się przebije, Padszy przez prog. TrembWierszeWir II 295.
– Myię co, myie, mył. 1) waschen als die Hände. 2) scheuren, ausspielen, reinigen mit Wasser. 3) ausscheuren, ausmachen, ausfilßen. 1) laver les mains, le visage. 2) laver; nettéïer avec de l'eau; écurer, rincer. 3) laver la tête à qu. T III 879.
– Rozpuść hałun, y zrob z tego tęgą polewkę, którą mocno szumować trzeba; przymieszay do tego mydła, y myi tym srebro, gałgankiem płociennym wycieraiąc. AlletzAlb 123.
– Myitá się Wmm. moi MM. Panowie/ Meine hochgehrte Herren nedmen Wasser. DobrGram 75.
– MAtka iedna rodziła siła Dzieci/ ale wszystkie byli cżarne iáko murzyny/ dlatego się wielce Frásowáłá/ y záżywaiąc rożnych Rzeczy ustáwicznie dzieci swoie myła/ ále wszystko nadaremno/ bo ym bárdźiey ych myła tym cżarnieysze byli/ dlatego się bárdzo Frásowáłá y zycząc sobie prosiłá Páná Bogá/ żeby przynamniey raz dzieciątko białe porodźiłá/ y usłyszáłá o iednym białym Dzieciątku ktore Panná poradźiłá/ do tego prętko poszłá mowiąc: Ach moie sliczne Chłopiątko/ zkądes ták białe y piękne: Chłopiątko to odpowiedziało: Iatobie iednę łáźnią pokaże/ iezeli tylko tam twoie Dziatki będiesz myłá/ y to Chłopiątko wyrznęło sobie Dziurę w Ciele/ iakoby sobie serce wyrznąc miało/ ztąd ciekło bárdzo siłą krwi y wody/ tu myi twoie Dźiatki Mowiło: tedy białe będą. MalczInstGleich 27-29.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

myć głowę (sz. zm.):

– WEźmi wierzchołkow Centuriey, kobylego szczawiu z korzeniem, Bożego drzewká, skory dębowey, káżdego po garśći, Alóésu prostego utártego, Háłunu, ileć się zda, warz w ługu z głąbow kápustnych zrobionym, tym myi głowę, á po zmyćiu smáruy oleykiem z orzechow Włoskich. PromMed 111.
– WEźmi Bożego drzewká, korzenia Złotogłowu, oboygá ileć się zda, warz w ługu, przecedź, przyday miodu prásnego, y Oliwy mniey niżeli miodu, myi tym głowę często. PromMed 159.
– TE rodzáie strupow rożne są. Dźiećiom pospolite, y rośleyszym przydáią się, osobliwie párchy. Ná to służą naprzod purgánse, krwie pusczenie, (ieżeli wiek pozwoli) Bánki, Łáznia, etc. przytym weś ługu z lesczynowego popiołu zrobionego, ieżeli iest mocny, przyley trochę wody, myi niem głowę co dźień, zá káżdym rázem smáruy oleykiem z żołtkow iáiowych zrobionym, iest ná to dobry osobliwie Oleum Suiphuris Rulandi. CompMed 87.

Związki frazeologiczne

myć murzyna (sz. zm.):

– Na spowiedzi nie radzę spuszczać ci się i na Jałmużny: darmo cegłę myjesz i murzyna. PotFrasz4Kuk I 340.

myć cegłę (sz. zm.):

– Na spowiedzi nie radzę spuszczać ci się i na Jałmużny: darmo cegłę myjesz i murzyna. PotFrasz4Kuk I 340.

myć kogoś ługiem:

– Dodał serca Moskwicin zajątrzony jeszcze, Ze się w własnej krwi jego monarchia pleszcze, Bo podtenczas Polacy nieprzerwanym cugiem Krnąbrny naród moskiewski takim myli ługiem. Leci poseł za posłem, upominków gęstwa, Chwalebne winszowania z Polaków zwycięstwa, Prośby i obietnice i wszelkie przynuki, Żeby rznęli między się Koronę na sztuki. PotWoj1924 20.

myć kogoś bez ługu (sz. zm.):

– Choć kto najmędrszy i ma swe racyje, Z głupim jednako bez ługu go myje, Jednako z panem kmieć, żebrak, ubogi Idą w jej drogi. PotPieśRKuk I 468.

ręka rękę myje:

– Tak więc kto przyjaciela w pracej nie ratuje, Gdy się nań wszystko zwali, dopiro żałuje; Kto zaś ratuje, równie ratunku używa, Jako gdy ręka, rękę myjąc, białą bywa. VerdBłażSet 20.
– Gdybym tyle miał przyjaciół i znajomości w Wielkim Księstwie Lit., ile mam w Koronie, a do tego gdyby mi czas wystarczał, Deum testor świadczę się Bogiem, żebym i sam jechał na tę sprawę, bo kiedy już do siebie należemy, toć tedy manus manum lavare ręka rękę myć powinna. Niech Bóg najwyższy, protektor niewinności, w pracach siły, a w niesłusznych opresjach i umartwieniach konsolacji et super inimicos triumphumi triumfu nad wrogami użycza. MatDiar 547.
– Dawne przysłowie: ręka rękę myie: Nie dla samego siebie człowiek żyie. Jak ia dla drugich, tak y dla mnie drudzy. Wszyscy iesteśmy wzaiem sobie słudzy. BohFProst C3.
– Przez liczne potrzebowanie i utrzymanie pomocnikow i czeladzi, ktorych liczba pomnaża znowu wzaiemnym na świecie związkiem bogactwa gospodarzów, tak dalece, że nigdzie lepiey niemożna przystosować tych słow: ręka rękę myie. InsEkon 18 [19].
– Ręká rękę myie. JagDworz Dv.

Przenośnie

Zniewaga Synu mnie wyrządzona iest osobliwszey natury, niemogłbyś być pobożnym, bez wykroczenia przeciwko pobożności, y mścić się za Matkę tylko z krzywdą Oyca; w takim przypadku iest we krwi myć ręcę, chcąc ie mieć czyste, y rany sobie zadawać dla uleczenia.CerOkol 78
Ale y ty Betsabe, godnaś kary słuszney, Ześ się myła w prospekcie samołowki duszney!DrużZbiór 95
Grzechy nasze, o Panie!, za którymi w tropy Na pierwszy świat chodziły ognie i potopy, Dziś nie w wodzie (dla tęcze), nie w ogniu z Gomorą, Ale się w własnej swojej krwi czyszczą i piorą. Krwią się myje, krwią poci ten świat jako w łaźni: Wszędy pełno niezgody, pełno nieprzyjaźni.PotWoj1924 4

a) »w religiach: oczyszczać z brudu lub polewać wodą w celu symbolicznego oczyszczenia«

Rekcja: komu; co

– Kto może zliczyć wojsko, które w onej chwili, Przeciwko cesarzowi poganie puścili, Ten zliczy wszytkie drzewa, któremi i boki I głowę swoję Krępak okrywa wysoki, I wszytkie wały, które nogi Maurowi Myją, kiedy się wzburzy morze Atlantowi, Porachuje, jak wiele ók niebo używa, Gdy kradzież miłośników w północy odkrywa. ArKochOrlCz I 320.
– Ty Sługi Boże myiesz á Pán Ciebie/ Iák snieg wybieli y posádzi w Niebie/ Ze się nachylász vmywáiąc nogi/ Do Wysokiego Nieba pytász drogi BaranLut 342.
– Tym zgromadzonym/ że nic niechćieli o tym záczynáć/ posłowie Láćinscy rzekli: Dość nam wiádomo/ iák źle o przásnym chlebie trzymaćie i w pismách wászych pełno tey Herezyi: wiemy że się każećie odprzyśięgáć Sákrámentow Kośćiołá Láćińskiego/ przystępuiącym do wászych Sákrámentow: Ze ołtarze wasze myiećie/ kiedy Rzymski Kápłán Ofiárę Swiętą odpráwował. KwiatDzieje 75.
– Benzowie, to iest Kapłani Pogańscy, przyszedłszy ryczą, wrzeszczą, nie modlą się nad umarłym. Myią ciało, balsamuią, bogato stroią, do srebrney, albo złotey trunny kładą, krewni rzucaią kleynoty do urny, na niey stawiáiąc rożne straszydła dla odrażenia złodzieiow. ChmielAteny IV 535.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bibl. myć nogi (sz. zm.):

– CHrystus Piotrá vczćił przychodząc mu myć nogi: á ty zá złe masz że kto Piotrá szánuie w Biskupie Rzymskim/ ktory według nauki S. THEODORA Studity iest Piotrem. BoymWiara 20.
– Z Ianowym Orłem niech będzie na Niebie/ Sám w Niebo wleci y zaniesie Ciebie/ Gdy nogi myjesz Sługom Bożym/ swoie Nogi oczyszczasz w Niebieskie pokoie. BaranLut 342.
– Iezus Uczniom Nogi mył/ oneyże to Godźiny/ Słowy słodkiemi uczył/ zwykłen swoien Námowy; Zobopolnie śię miłuićie! potem ći was poznáią/ że moiemi iesteśćie. ModlNaboż 43.

2. »chronić się przed niebezpieczeństwem, uciekać«

Rekcja: do czego; przez co

~ Niejeden się przez staw pławi, Ci przez groblą śpieszno myją, Drudzy wodę błotną piją. OpalŁCoś 351.
– Bratniemi głowy, bracia kupczą zdrowie Wielu się w groby y mogiły kryie Z trupy się mieszczą zywi w trun połowie Wielu do jaskiń y do lasow myie Ci się wieszczaią jakoby na zmowie Ci z dachow skacząc łamią karki, szyie, Kazdy smierc woli ręką sobie zadac Nisz na Syllanow zajuszonych wpadac. LucChrośPhar 37.
~ A tak w oboim polu któż cię zażyje? Z którego pies pod smycz niesposobny, ogon pod się złożywszy, myje i umyka zwyczajnie. MałpaCzłow 189.
– Jak rzeka, gdy z nagłey powodzi Zbierze, rwie brzegi zewsząd, wsród niw buinych brodzi Bystrą falą, nadbrzeżne wsi, miasteczka lasy W przepaściste swych wirów ładując tarasy J nie wprzód tak bystrego koniec czyni biegu Aż ją w swoim swe morze ubezpieczy brzegu. Tak Moskwa, w ten trop za nią niemniey groźną falą W Polskę się z Saxonii Szwedowie wywalą: Scigając uchodzących, y iuż górne szyie W Niebo wznoszą, przed niemi że tak Moskal myje Drży ziemia pod ciężarem, drętwieje krai cały Ktorym się tak ogniste fale toczyć miały. GośPos 8.

3. »o rzece, morzu, powodzi: obmywać, podmywać«

Rekcja: co; czym

– Niechaj z nim prędki Tygrys, Araxes bezdenny Głosi Indy dalekie, górzyste Armeny. Niech Tanais, co Scyty, Xant co myje Frygi, I Hippanis co konchy ściele y ostrygi, Meander, co do swego powraca się źrzodła, I Erydan gdzie wypadł z ojcowskiego siodła Nieszczęśliwy Phaeton, kiedy mu nie zdole — Na znak czego, z sióstr nad nim stoją dziś topole — Niechaj wszytkie tytuły i swe chwały liczą: Ze dzielą monarchie, że państwa graniczą. PotWoj k. 1.
– Patrz na lasy, któré gór dumnych wiéńczą szyie, Na nurt rzék, który Państwa dzieli, grunta myie: Na szczególné Natury dlá ludzi szczodroty, Na kopálnie, gdzie Króle biorą kruszec złoty: Na góry, co zuchwałym Niebu grożą rogiém, A pola zasłaniaią przed słońca pożogiém [...]. YoungDmochSąd 14.
– Był, kiedy Taran kruszył Mury Erniceyskie Kiedy miasto, y wieże wyniośłe Hibleyskie Ogien trawił, á krwawa powodż zatapiała Ulice: słowem wszytko co ieno flukt myie Morza Sycylyiskiego, y ile Páństw liczy Sycylia, te wszytkie masz Krolu w zdobyczy Fincya Wymownieyszy w Damonie ku mnie affekt, niżli Włásne zasługi, wielkich dosyć godne pochwał. ChodźWzór 7.

4. »robić komuś wyrzuty, upominać, strofować«

Rekcja: kogo; czym; o co

– Prawkiem bendą nas myc zapewne byle się Piotrkowski odprawił Trybunał. OpalKListy 190.
– X. Suffragan Poznansky WMMPana prawem myie o retenta Sendzinskie za dwie lecie po 75 grzywien, co facit grzywien pułtorasta, ieszcze za dzierza[wy] WMmPana ante resignationem mnie uczynioną. OpalKListy 504.
– Zaprawdę trzebaby nam czytáć w tey mierze S. Bázylego ktory dobrze myie takich/ ktorzy iedną ręką czestuią/ á drugą zabiiaią. BanHist 55.

Użycia metajęzykowe

- Kryię, myię, ryię, szyię, tyię, wyię, żyię à quibus descendit praetericum yłem, yłeś, ył [...] ut kryłem, kryłeś, krył; Plur. kryliśmy, kryliście, kryli, à verbo kryię. WojnaInst 83
- Verba biię, kryię, myię, piię, ryię, szyię, wiię [...] Tem mutant in to ut biłem bito, kryłem kryto etc. WojnaInst 96

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m	myty
		n	myte
	D.	n	mytego
	B.	m	myty
lm	M.	nmos	myte

Najwcześniejsze poświadczenie:

1677-1690

Znaczenia

»czyszczony z brudu za pomocą wody lub jej roztworu ze środkiem myjącym, np. mydłem lub ługiem«

– Więc zaraz dziewosłęby z takim śle przydatkiem: Ponieważ nie mógł wyniść ten łańcuszek zadkiem, Każę się w skok o taki pytać między Żydy. Na co ociec odpowie: Nie chcę zięcia Midy, Niech mu w dobrą krew idzie ten kruszec, a jak się Rzekło, niech stem czerwonych dosyć czyni taksie. Lecz go wkrótce klisterą wywabiwszy setną, Pośle na wieńcu pannie, wodą myty letną. Gdy ani wagą, ani donosił kolorem, Kłaść na szyję, co w zadku było, dyshonorem, Co i miejsca w poczciwej nie najdzie szkatule, Toż w prawo; chcesz dekretu: patrzaj w protokóle. PotFrasz1Kuk II 20-21.
– Nazajutrz każę chłopcu, żeby miał nóż myty: „Pójdę znowu do Włocha, pójdziesz ze mną i ty.” PotFrasz1Kuk II 35.
– Myty der gewaschene. KellGram 175.
– Po połogu długo się myią, rownie y dziecie myte iest, z pilnością okrywaią go suknią, nic nie ściskaiąc pieluchami; ich bowiem zdanie iest, iż to ściskanie może tylko zrobić dziecie koszlawym y szpetnym; dwunastego albo piętnastego dnia po urodzeniu, zaczyna go nosić na ręku, y nigdy go nie porzuca iakążkolwiek robotę robiąc. HarpeWróbHist 245.
– Te konopie, które zasuszone, konserwuią się w szopach przed wyrabianiem na pieńkę, wszelako muszą być wprzod moczone, wyciągane, myte, iako wyżey, a w zimney porze, dłuższego w moczeniu potrzebuią czasu. NaukaWyr 23.
– Pora czasu do roszenia y do rozściełania włókna mytego, na przesuszenie ma być wybierana pogodna. NaukaWyr 54.
– Dzieci w cieple wychowane, bywaią często chrapliwe, słabe, blade, mdłe, nabrzmiałe, posępne; wpadaią w chorobę angielską, wyniszczenie, we wszystkie gatunki słabości, i w dzieciństwie umieraią, albo też nędznie żyią. Te zaś, które bywaią myte zimną wodą, i które na wolnym chowaią się powietrzu, przeciwnych skutków doznaią. WeichRada 78.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: omyty, POMYTY, PRZEMYTY, NIEODMYTY, UMYTY, nieumyty, ZMYTY, niezmyty.

Formy gramatyczne

lp	B.	m		żyw	myjącego
lm	B.	mos			myjących

Najwcześniejsze poświadczenie:

1615

Znaczenia

1. »oczyszczający z brudu przy użyciu wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi«

– Generose, w Wieliczce nie wászy też w łáźni Myiących nabáwili miesczek zley boiáźni? KomRyb Bv.
– Krył się przed honorámi Bonáwenturá święty/ y kiedy go Papieź ná Kárdynálstwo obrał/ ledwo go w klasztorze náleźiono w kuchenney komorce naczynia kuchenne myiącego. StarKaz 406.
– 13 martii. Łyżkę srebrną, małą, dziurawą, Jej Mość Pani Anna..., starościna sanocka, ofiarowała, dziękując P.B., że za ofiarowaniem się do Obrazu Cudownego N.P. zachował P. Bóg od pioruna, który kominem wpadszy hajduka łyżki myjącego zabił, łyżkę tę przedziurawiwszy do izby między kupę ludzi wpadł i już więcej nikomu nieszkodziwszy, szalę tylko na ścienie wiszącą zgruchotał i wypadł na podwórze, strachem wielkim domowych nabawiwszy. InwDomLwowGęb 351.

2. »uciekający, chroniący się przed niebezpieczeństwem«

– Tak iako rosły obal, przydomowym płocie, Gdy wilka pod noc zwietrzy, wzartkiey się ochocie Rzuci, y myiącego po znaiomey niwie Sciga zwierza, przez rowy sadząc popędliwie. GośPos 10.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

N.

myjącą

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

»kobieta, która myje, oczyszcza z brudu za pomocą wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi«

– A tu ku niey skłoniona Dyáná dopiero: Záisteś mię nie máłey trwogi nábáwiłá/ Ześ ták nieodpowiednie tu się nágodziłá/ Y przypadkiem zástáłá myiącą w tey wodzie/ Kędy ia ná vstroniu o żadney przygodzie Niesniąc nigdy tákowey/ bespiecznam iest sobie/ Ile gdzie cię Delia nie w swey tey osobie/ Ktorą nosisz/ vyźrzáłá. TwarSPas 74.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: UMYĆ, OBMYĆ, ODMYĆ, POMYĆ, PODMYĆ, PRZEMYĆ, wymyć, ZMYĆ, *MYWAĆ, *MYJAĆ, MYCIE.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

MYĆ

MYTY

*MYJĄCY

*MYJĄCA
rzecz

ż

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

MYĆ

MYTY

*MYJĄCY

*MYJĄCArzecz ż

*MYJĄCA
rzecz

ż