Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Paul Rycaut (Ricaut, Ricot)
RicWielJMon oryginał
MONARCHIA TVRECKA, OPISANA Przez RICOTA SEKRETARZA POSŁA ANGIELSKIEGO V PORTY OTTOMAŃSKIEY RESIDVIĄCEGO Z FRANCVSKIEGO IĘZYKA NA POLSKI PRZETŁVMACZONA PRZEZ SZLACHCICA POLSKIEGO

https://polona.pl/item/monarchia-tvrecka-opisana-przez-ricota-z-francvskiego-iezyka-na-polski,Mzc5MjczNQ/5/#info:metadata
Odnotowano 185 cytatów z tego źródła
– Mieszkał w Konstántynopolu lát pięć, náuczył się ięzyká Tureckiego, iezdźił po kilká rázy ná rożne mieyscá Páństwá tego, y Vrząd iego, iáko SEKRETARZA Poselskiego, dodawał mu śiłá okázyi do przeniknienia w skroś mániery Tureckiey, co się rzadko komu przytrafiá. RicWielJMon 9 nlb.
patrz:
– Naywiększy tumult vczynił się około mieszkánia Muftego ktorego gwałtem z sobą wzięli do Sáráiu/ tákże y Seigta, to iest Káznodzieię Cesárskiego/ y Nalub Eszrefa, ták się zowie ten co iest naystárszy z liniey Máhometowey. RicWielJMon 15.
patrz:
– Kiedy Wezyr iedźie ná Dywan, (iest to Pokoy w Sáráiu do Sądow y do rády náznáczony) bywa záwsze przy nim kupá Ciuaszow z Rothmistrzem swoim/ y śiła innych ludźi godnych/ ktorzy go prowádzą/ iáko też y osobliwy rodzay ludźi ná to ordinowánych/ ktorych zowią Mutafarka, może ich przyrownáć do Alábartnikow nászych Pánow Chrześćiáńskich. RicWielJMon 54.
patrz: ALABARTNIK, HALABARTNIK, HALABARTNIK
– Y dla tego poczęli ármowáć śiłu Albánczykow/ Grekow/ y inszych chrześćian/ dáiąc im pieniądze/ vdźieláiąc Tytułow y Przywileiow Iánczárskich/ y obiecuiąc vwolnić od Háráczu/ iest tá Dáń/ ktorą pospolićie chrześćiánie Cesárzowi płácą. RicWielJMon 22.
patrz: ALBAŃCZYK
– Stáwiáią iednego z nich ná stráży ná koniu/ y Iánczára pieszego /przy kożdny kołku Námiotu Cesárskiego/ tákże y Wezyra wielkiego. RicWielJMon 222.
patrz: ANCZAR, JANCAR, JANCZAR, JANCZAR, JAŃCAR, JAŃCZAR
– Niebiorą nigdy Adźiamoglana żadnego zá Iánczárá/ ále czásem zá wiernąwysługę/ wychodzą ná służbę do Bászow/ gdźie zápomocą Pánow swoich/ przychodzą do znáczney Substáncyey/ y prowádzą ostátek dni swoich w pokoiu y w czáśie. RicWielJMon 51.
patrz: ANCZAR, JANCAR, JANCZAR, JANCZAR, JAŃCAR, JAŃCZAR
– ROZDZIAŁ VII O Ianczarach. RicWielJMon 225.
patrz: ANCZAR, JANCAR, JANCZAR, JANCZAR, JAŃCAR, JAŃCZAR
– Odzież im spráwuią pospolicie z sukná dobrego Angielskiego/ y płotná tákże/ áni zbyt cienkiego/ áni też grubego. RicWielJMon 35.
patrz: ANGIELSKI
– Do czego przydawszy Bosnenskie Woyska/ Słowáckie/ y insze okraykowe pográniczych kráiow/ ktore się rościągáią lepiey niż ná Ośm set mil Angielskich/ niemoże się mniey kłáść od śiedmidźieśiąt Tyśięcy ludźi. RicWielJMon 215.
patrz: ANGIELSKI
– To przewrotne rozumienie/ ktore ták brzydki występek obráca w vczynek pobożności/ dáło okázyą iednemu grzecznemu Posłowi Angielskiemu/ że odnáwiáiąc Násze Tráktáty/ przydał ieden świeży Artykuł/ ktory nászych Kupcow zásłánia od fáłszywych świádkow Tureckich. RicWielJMon 96.
patrz: ANGIELSKI
– DOstáło mi się czytáć pewną Xiąszkę z Angielskiego Ięzyká ná Fráncuski przetłumaczoną, nápisáną od RICOTA Sekretárzá Gráffá Winszelsey Posłá Wielkiego Krolá Angielskiego CÁROLA II. do SOŁTAN Máhometá IV. Cesárzá Tureckiego. RicWielJMon 9 nlb.
patrz: ANGIELSKI
– Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77.
patrz: ANGIELSKI
– Dał wybić [aga] w Belgrádzie Trzykroć sto Tysięcy Aspr/ ktore ledwo trzecią część miáły w sobie srebrá/ á dwie części cyny. Te kazáł porozdawáć miedzy Rzemieslnikow/ y ludzi z codzienney prace żyiących/ á złotem od nich odbieráć/ Czerwony złoty zá sto sześćdziesiąt Aspr/ iáko zwyczáynie zá dobre pieniądze idzie. RicWielJMon 14.
patrz: ASPER, ASPRA
– Rzadko tám wolno/ kto w Sáráiu nie mieszka/ prawdę mowić/ y rzadko też w poważnych spráwách zdánia czyiego záśiągáią/ á gdy się to tráfi/ nikt się táki nie obierze/ coby miał bespiecznie mowić co rozumie. RicWielJMon 10.
patrz: BEŚPIECZNIE, BEZPIECZNIE, BEZPIECZNIE, BEZPIECZNO, BEZPIECZNO
– Może kożdy tą Xiąszką bielmo sobie zetrzeć, zdiąć powierzchowną Mászkarę, á obáczyć wewnątrz okrucieństwo nieporownáne, bezdenne, łákomstwo, nienasyconą niewstydliwość, y iednym słowem, niewymowną przewrotność obłudnego tego Narodu, ktory wszystkiemi siłami, y niepoiętemi sposobami na imię Chrześciańskie nástępuie, czego się tu kożdy doskonaley doczytá. RicWielJMon 12 nlb.
patrz: BIELMO
– Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5.
patrz: BOSKI
– 1. Naprzod Odźwierni Kapidźi. 2. Bostandźiowie, to iest Ogrodnicy. RicWielJMon 50.
patrz: BOSTANDZI, BOSZTANDZIEJ
– Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5.
patrz: BÓG
– Aleć tá surowość nie rylko [!] iest potrzebna/ áby ich trzymáłá ná wodzy/ y vymowáłá sweywoli/ ktoraby się w nich snádnie z posmákowánia swobody zámnożyć mogłá/ ále też że szerokość y przestrzeństwo ták wielkiego Páństwá bystrey evekuciey potrzebuie/ ná mieyscach odległych/ poprzedzáiąc rozruchy y rebellie/ ktoreby się snádno zá pozwoleniem czásu mnozyc y krzewić mogły/ z wielkim pospolitego pokoiu zámieszániem/ á náostátek zgubą Páństwá/ co wszytko nie mogłoby wryzie zostáwáć/ gdyby Cesarz zupełney władzy nie miał. RicWielJMon 3-4.
patrz: CESARZ, CESARZ, CYSARZ
– Ale też y to rozumiem/ żeby byłá rzecz chwalebnieysza Chrześćiáństwu/ y pożytecznieysza Chrześćiánom/ nigdy się do pierwszego nie rzucáć/ áni o drugim powątpiwáć. RicWielJMon 122.
patrz: CHWALEBNY
– Wbiiáią im to cáłe w głowę/ że niemász męczeństwá chwalebnieyszego/ iáko vmrzeć od własney ręki/ álbo z roskázánia Cesárzá Tureckiego/ y że ći prosto do niebá idą/ ktorych to szczęśćie potyká. RicWielJMon 9.
patrz: CHWALEBNY
– Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5.
patrz: CIEŃ
– Widzę że nie trzebá lekce wáżyć ludźi tych/ co pod postáwą błaznow y cudákow po świećie biegáią. RicWielJMon 182.
patrz: CUDAK, CUDAK, CZUDAK
– Bywa ich zwyczaynie od sta/ od czterech set/ podług wspániáłośći y ánimuszu Wezyrá. RicWielJMon 236.
patrz: CZTERYSTA
– Do Czytelnika [...] W Xięgach też dáwnych, dáwne zwyczáie opisuią, y to ták niedoskonale, że vważywszy codzienną ludzkich rzeczy odmiánę, nie więcey się z nich nauczy o teraźnieyszym Páństwá Ottomáńskiego postánowienium iáko gdybybkto chciał, Tacita przeczytáwszy, o Rzymie dzisieyszym diszkurować, álbo Fráncuzá vstroić z Obrázu przed dwiemásty lát málowánego. RicWielJMon 8 nlb..
patrz: DISZKUROWAĆ, DYSKUROWAĆ, DYSZKUROWAĆ, DYSZKUROWAĆ
– Murtázy/ ktory iuż wiedźiał co miał czynić/ vłowił rożnemi sposobámi názbyt dowierzáiącego Basze/ żeby do iego Námiotu przyszedł/ gdźie ledwo nogę wstáwił/ záraz mu szyię vćięto. RicWielJMon 224.
patrz: DOWIERZAJĄCY
– OMYŁKI DRVKOWE W XIĘDZE PIERWSZEY. RicWielJMon 256.
patrz: DRUKOWY
– Rycerski stan w Turczech ná dwoie się dźieli. Iedni są co Prowizią biorą z pewnych włości/ ktore od Cesárzá z obowiąskiem służby woienney/ niby żołnierską iákąś Arędę trzymáią. Drudzy co gotowizną żołd w skárbie odbieráią. Pierwszi są nayprzednieyszym Páństwá Tureckiego filárem/ á są dwoiácy. Iedni się zowią Zaimowie, y są niby Pánowie wolni w pewnych Máiętnościách. Drudzy Tymarowie názwáni/ pod tymże práwem/ tylko że w drobnieyszy wzorek mogą się przyrownáć do owych/ co ich Rzymiánie v siebie zwáli Decumani. RicWielJMon 206.
patrz: DWOJAKI
– Ták się tym Bektás vkontentował/ iż rozumiał że mu może bespiecznie dufáć/ y że prawdziwie do ich ligi się przywiązał/ ták dálece/ że częścią tym vbespieczony/ częścią nádęty własną potęgą/ á lekce ważąc Wezyrowe siły/ ktory zdáło się ná ten czás że mu szkodzić niemogł/ pożegnał go/ y rospuścił Kałaba Dywan, to iest Czerniecką tę rádę. RicWielJMon 18.
patrz: DYWAN
– ROZDZIAŁ XI. O Wezyrze Wielkim, y powinnośći iego, o innych sześćiu Wezyrách do Rády należących, y o Dywánie, to iest mieyscu, gdźie się Sądy odpráwuią. RicWielJMon 52.
patrz: DYWAN
– Kiedy Wezyr iedzie ná Dywan, (iest to Pokoy w Sáráiu do Sądow y do rády náznáczony) bywa záwsze przy nim kupá Ciauszow z Rothmistrzem swoim/ y siłá innych ludzi godnych/ ktorzy go prowádzą [...]. RicWielJMon 54.
patrz: DYWAN
– Osmy iest Bászá Tehildiru, ná gránicy Georgiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy Dwádźieśćia pięć Tyśięcy áspr. RicWielJMon 65.
patrz: DZIEWIĘĆKROĆ
– Piąty Liwazu. Iest to Miásto w Armeniey, wielkiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy áspr. RicWielJMon 64.
patrz: DZIEWIĘĆKROĆ
– Chowáno oprocz tego przedtym koło sześćiu Tyśięcy dźiewiąćiu Set ludźi/ ktorzy przestrzegáli/ áby rozboiow po drogách nie było/ Prowiánty do Obozu woźili/ y Artilleriey vsługowáli. RicWielJMon 210.
patrz: DZIEWIĘĆSET
– Y teraz się toż dźieie/ dla młodośći Sołtan Máhometá/ ktory inszey rády nie záżywa/ tylko álbo Mátki swoiey/ álbo Murzyná/ álbo Evnuchá/ álbo młodego iákiego fáworytá. RicWielJMon 10.
patrz: EUNUCH, EWNUCH
– VI Cesarz. ROżnie fortuná swe dzieli fawory Roznym podziałem, bo mnie ubliżyłá: Oycá záś mego większemi splendory Przyozdobiwszy, potym go rzuciłá. RicWielJMon 6 nlb..
patrz: FAWOR
– Gdy vważam iáko nagle ludzie/ żadnego áni z vrodzeniá/ áni z zasług/ áni z vmieiętności nie máiący zálecenia/ ná naypierwsze vrzędy y Dignitárstwá wylatuią/ sámym tylko szczęściem/ y tráfunkowym/ álbo przez pochlebstwo pozyskánym v Páná faworem podniesieni. RicWielJMon 2.
patrz: FAWOR
– On się też sam nieśie zá rownego Cesárzowi Tureckiemu y tákże też iáko y on nápełnia listy wymyślnemi y foremnemi tytułámi. RicWielJMon 118.
patrz: FOREMNY
– Dźieśięć Tyśięcy Ok Wosku. Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia Funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77.
patrz: FUNT
– Dowiedźiałem się że go słąwny Wezyr Kioperli kázał zburzyć zgruntu/ postrzegszy/ że tám bywáły schádzki celnieyszych Białychgłow z miástá/ y młodych gachow/ gdźie pod pretextem nabożeństwá y náwiedzenia Klasztoru/ bezwstydnie przyiáźni początki swoie bráły. RicWielJMon 173.
patrz: GACH
– Co wy zá spráwę máćie/ mowił do nich/ z Cesárzową? czy iesteśćie wy godni/ ábyśćie mieli bezecne gęby wásze imieniem iey wymywáć? RicWielJMon 22.
patrz: GĘBA
– Co wy zá spráwę máćie/ mowił do nich/ z Cesárzową? czy iesteśćie wy godni/ ábyśćie mieli bezecne gęby wásze imieniem iey wymywáć? RicWielJMon 22.
patrz: IMIĘ
– Po ktorey przeczytaniu [książki o Monarchii Tureckiej], przyznam się, że mi się cále ináksza postać MONARCHIEY TVRECKIEY y rządow iey pokazáła, ániżelim ią pierwey miał w głowie, ták z czytánia Xiąg dáwnieyszych, iako też y z powieści ludzi, co w Konstántynopolu bywaiąc, mogli się iey słusznie przypátrzyć. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: INAKSZY
– Jáwnie się pokázuie/ że Bog ktory wszystko w dobre obraca/ wzbudził/ wyniosł/ y trzyma ten silny narod osobliwą opátrznością/ iáko bicz nád Kościołem swoim/ ná vkaránie grzechow/ y występkow ludu Chrześciáńskiego. RicWielJMon 2.
patrz: JAWNIE, JAWNO
– DOstáło mi się czytáć pewną Xiąszkę z Angielskiego Ięzyká ná Fráncuski przetłumaczoną, nápisáną od RICOTA Sekretárzá Gráffá Winszelsey Posłá Wielkiego Krolá Angielskiego CÁROLA II. do SOŁTAN Máhometá IV. Cesárzá Tureckiego. RicWielJMon 9 nlb.
patrz: JĘZYK
– Ieśli ieszcze przed ślubem przyszle/ potrzebuiąc od niego pieniędzy/ kleynotow/ álbo futer drogich/ trzebá żeby ich z vśmiechániem y złágodnością przyniosł. Zowią to Turcy Agirlik. Powinien iey przytym Kabin, to iest Wiáno/ álbo opráwę ták wielką zápisáć/ iáką ná nim Swátowie wytárgowáć mogą. RicWielJMon 90.
patrz: KABIN
– Iákom słyszał/ niemász inszey ceremoniey/ kiedy Sołtan żonę poymuie/ tylko że iey powinien dáć tylo dostátkow/ iáko wspániáłości y reputácyey iego przystoi. Nie zowią tego Kabin, to jest opráwá/ ále Pakmelek, iákoby Trzewiczne. RicWielJMon 188.
patrz: KABIN
– Naypierwszy po Muftym, iest Vrzędnik Kadileskier, to iest Sędźia Woyskowy. RicWielJMon 136.
patrz: KADYLESKIER
– Z tych często bywá Mufty, ále musi przechodzić przez rożne stopnie/ y trzeba żeby wprzod sądził w ktorym mieyscu/ kędy byłá Stolica Cesárska/ iáko to w Pruzie, w Adryánopolu, potym iuż może bydź Kadileskierem, y dopiero Muftym. RicWielJMon 136.
patrz: KADYLESKIER
– Dopiero Mufty po lewey stronie będący nástępuie/ á zá nim wszyscy przednieyszi Vrzędnicy Sądowi/ iáko to Kadyleskierowie, niby Márszałkowie Trybunałow Anátoliey y Grecyey. RicWielJMon 197.
patrz: KADYLESKIER
– RicWielJMon 18.
patrz: KAŁABA
– 1. Naprzod Odźwierni Kapidźi. 2. Bostandźiowie, to iest Ogrodnicy. RicWielJMon 50.
patrz: KAPEDZIJ, KAPEDZIJ, KAPIDZI, KAPIDZIEJ, KAPUDZIEJ
– Przestrzegáią pilno áby nieprzychodźili do wielkiey godnośći/ y dostátkow/ ktoreby w nich mogły wzniećić chętkę iáką do naywyższego stopnia. Iest práwo fundámentálne v Turkow/ że żadnego Básze dźieći z Sołtaną spłodzone/ niemogą nigdy Vrzędu niiákiego trzymáć/ áni się wyższey godnośći spodźiewáć/ nád Kapidźi Básze/ to iest Odźwiernego Cesárskiego. RicWielJMon 89.
patrz: KAPICIBASZA, KAPIDZIBASZA, KAPIDZIBASZA
– Prowádzą potym Posłá dway Kapidźi Bászowie/ to iest stárszi Odźwierni/ ludźie wielkiego poszánowánia v Porty/ máiąc kożdy srebrną láskę w ręku/ áż do Pokoiu Cesárskiego. RicWielJMon 106.
patrz: KAPICIBASZA, KAPIDZIBASZA, KAPIDZIBASZA
– Niewypowiedźiana rzecz iest/ iáko się z nimi ostro ći Evnuchowie obchodzą/ wglądáią pilnie w naymnieysze ich ruszenie/ y niemász ták máłego występku/ ktoregoby niemieli surowo karać. RicWielJMon 33.
patrz: KARAĆ
– Prowádźili niegdy obywátele támeczni [z Raguzy] wielkie hándle w stronách záchodnich/ y iest rozumienie/ że owe wielkie Karaki, co się zowią Argosie, ták sławne ogromnośćią swoią/ y znoszeniem niezmiernych ćiężarow/ ták są przezwáne z zepsowánego słowá/ Ragusie:pochodzącego od Raguzy. Port iest w tym Mieśćie/ nie ták dálece zdáru przyrodzenia/ iáko bárźiey ręką ludzką wyrobiony. RicWielJMon 82.
patrz: KARAKA
– Do Czytelnika [...] Wykopiował z Regestrow Cesarskich dostáteczny Komput Prowincyi y Vrzędow, zinwentował publiczne Dochody, popisał Woyska, y poczty náwet, iaki kto powinien stáwić, poterminował. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: KOMPUT
– Záżywáią Spáhowie do boiu száble y Lance, ktorą zowią Mizrak. RicWielJMon 219.
patrz: LANCA
– Bog w nim [człowieku] spráwuie wszytkie vczynki/ ták iáko we wszytkich rzeczách nie żyiących/ y nieruchomych/ początek życia/ y istoty ich/ y ták iáko się mowi/ że drzewo rodzi owoc/ że wodá bieży/ że kámień nádoł leci/ ták się też może mowić/ y o vczynkách ludzkich […]. RicWielJMon 156.
patrz: LECIEĆ
– Przyiął ich [posłów z Raguz] bárzo mile Orchan y tym się im bárziey ludzko stáwił/ że dla odległości mieyscá/ nie mogłi się ná ten czás potęgi iego obawiáć/ záwarł z nimi ligę kondycyámi bárzo lekkiemi. RicWielJMon 82.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Sektá Schiow iest tá/ o ktorey się iuż powiedziało/ y wszyscy Turcy poddáni Páństwu Ottomáńskiemu naybárziey ná nię biią/ y zá naybárziey odstępną od prawdziwey wiáry máią/ dla tego że przekłádá Halego nád Máhometá/ w tym co náleży do dáru Proroctwá/ ktore ci ludzie záwieráią w tych wszytkich/ co idą od Halego w prostey liniey/ y twierdzą/ że żaden człowiek/ będący w grzechu by naylżeyszym/ nie iest godzien nosić násobie dostoyność Prorocką. RicWielJMon 158.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Tyráńskie postępki Cesárzow Tureckich/ dawnoby były wzbudziły lud pospolity do sprobowánia lekszego iárzma/ gdyby nie mieli w korzenioney w sercách swoich świątobliwey iákieysi venerátiey krwie Ottomáńskiey [...]. RicWielJMon 31.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Zowią Turcy Lewentami Zołnierzow/ co dobrowolnie przyimuią służbę ná Morzu/ y wpisuią do Regestru Arsenału/ zá sześć Tyśięcy Aspr przez láto/ y Biszkokt ná wyżywienie przez cáłą drogę. RicWielJMon 248.
patrz: LEWENT
– Naywiększy tumult vczynił się około mieszkánia Muftego ktorego gwałtem z sobą wzięli do Sáráiu/ tákże y Seigta, to iest Káznodzieię Cesárskiego/ y Nalub Eszrefa, ták się zowie ten co iest naystárszy z liniey Máhometowey. RicWielJMon 15.
patrz: LINIA
– Beliowie są nákształt Lokáiow/ á iż pospolićie bywáią chyźi/ y lotni w biegu/ często ich do Iánczarow przyimuią. RicWielJMon 237.
patrz: LOTNY
– Dźieśięć Tyśięcy Ok Wosku. Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia Funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77.
patrz: LWOWSKI
– Nágnano chłopow z okolicy do roboty/ y nietráwiąc czásu/ kázáli się mocno łopáty y motyki iąć. RicWielJMon 245.
patrz: ŁOPATA
– W rozdziale 22. Fol. 120. lin. 8. máchlerstwa lege máchlarstwa. RicWielJMon 256.
patrz: MACHLARSTWO, MACHLARSTWO, MACHLERSTWO
– Doktorowie záś y mędrcy Tureccy głośniey ieszcze o tym mowią [o władzy cesarskiej]/ nie stánowiąc władzy Cesárskiey innych gránic/ tylko záchowánie pewnych vstaw nabożnych w Zakonie Máhometowym opisánych/ przyznáwáiąc mu w rządách świeckich zupełną moc/ á zátłumáczá iey y Sędziego sámę tylko wolą iego dáiąc. RicWielJMon 7.
patrz: MACHOMETOWY, MACHOMETÓW, MAHOMETOWY, MAHOMETOWY, MAHOMETÓW, MAHOMETÓW, MAHUMETOWY, MAHUMETÓW
– Naywiększy tumult vczynił się około mieszkánia Muftego ktorego gwałtem z sobą wzięli do Sáráiu/ tákże y Seigta, to iest Káznodzieię Cesárskiego/ y Nalub Eszrefa, ták się zowie ten co iest naystárszy z liniey Máhometowey. RicWielJMon 15.
patrz: MACHOMETOWY, MACHOMETÓW, MAHOMETOWY, MAHOMETOWY, MAHOMETÓW, MAHOMETÓW, MAHUMETOWY, MAHUMETÓW
– Lubo álbowiem powinien záchowáć Statutá Máhometowe/ tedy też sáme Statutá/ czynią go Tłumáczem nieomylnym wyrokow swoich/ dáią mu moc odmieniáć y znosić naygruntownieysze Constitucye/ álbo przynamniey dispensowáć się w nich/ kiedy dispositiey iego/álbo znáczney iákiey imprezie záwádzáią. RicWielJMon 7.
patrz: MACHOMETOWY, MACHOMETÓW, MAHOMETOWY, MAHOMETOWY, MAHOMETÓW, MAHOMETÓW, MAHUMETOWY, MAHUMETÓW
– Pierwsze iest Mamelukow w Egipćie/ gdźie się nie kontentowáli zrzućić z Páństwá przyrodzonych Pánow swoich/ y odsądźić ich wszelkich godnośći/ y vrzędow w Oyczyźnie/ ále postánowili práwo nie wzruszone/ áby synowie dźiedźicámi byli Dobr oyczystych/ ále żeby nigdy nie byli sposobnemi do ośiągnienia godnośći Mamelukow, áni w żadne rządy wdawáć się nie mogli/ wiecznymi czásy. RicWielJMon 93.
patrz: MAMALUCH, MAMALUK, MAMELUK, MAMELUK, MAMULUK
– Tey się tedy trzymáiąc Reguły/ nie opuszczáią żadney okáziey vćiech y zábaw wesołych/ wszytek czas tráwią ná iedzeniu y pićiu; A żeby násyćić obżarstwo swoie/ przedáią kámienie odpásow/ mánelle/ y záusznice. RicWielJMon 179.
patrz: MANELA, MANELA, MANELLA, MANNELA
– Mártwił ćiało swoie postem/ płákał/ y wzdychał táką gorącośćią/ y żarliwośćią/ że Anyołowie opuszczáli niebo/ á przychodźili przypátrowáć się/ y bydź świádkámi iego ostrego żyćia/ y świętey pokuty. RicWielJMon 182.
patrz: MARTWIĆ
– Nádał wielkie fundácie Meczetom/ y záłożył kilká Szpitálow w Káirze y Bábylonie. RicWielJMon 183.
patrz: MECYT, MECZET, MECZET, MECZYT
– Do czego przydawszy Bosnenskie Woyska/ Słowáckie/ y insze okraykowe pográniczych kráiow/ ktore się rościągáią lepiey niż ná Ośm set mil Angielskich/ niemoże się mniey kłáść od śiedmidźieśiąt Tyśięcy ludźi. RicWielJMon 215.
patrz: MIELA, MILA, MILA
– A twierdzą Doktorowie Arábscy/ że się vrodźił ná świát obrzezány/ chcąc go przez to porownáć z Moyżeszem/ y niektorymi inszymi Pátryárchámi/ o ktorych Zydźi toż powiádáią. [...] Zowią tákowe dźieći Mieśięcznikámi/ dáiąc znáć/ że Mieśiąc nád tákiemi ma większą moc niż nád inszemi. RicWielJMon 189.
patrz: MIESIĘCZNIK
– Dopiero Mufty po lewey stronie będący nástępuie/ á zá nim wszyscy przednieyszi Vrzędnicy Sądowi/ iáko to Kadyleskierowie, niby Márszałkowie Trybunałow Anátoliey y Grecyey. Nakib Eszref, stárszy nád pokoleniem Máhometowym/ Mułłowie, Kaznodźieie/ ktorych oni Szeych zowią/ y inszi zá nimi idą. RicWielJMon 197.
patrz: MOŁŁA, MUŁŁA, MUŁŁA
– Inszá questia dosyć subtelna strony przymiotow/ álbo ráczey własnośći Boskich/ wzbudźiłá miedzy Iánczárámi nową Sektę/ názwána Bektaszy, do Bektaka Authora iey/ lubo się zda/ że máteriá tá będąc cále Metáfiżyczna/ nie bárzo się widźi zgodna do zámącenia ták grubych mozgownic. RicWielJMon 163.
patrz: MÓZGOWNICA
– Powiádáią że Sołtan Murat wspierał bárzo tę opinią v Dworu y w woysku/ lubo záś miedzy Páństwem chćiał rozkrzewić inszą/ názwáną Kadizadelerowie, żeby ći ludźie mrukowáći/ surowi/ y łákomi/ mogli się zbogáćić/ y przez swoie osobne y nie vżyte żyćie/ iáko naywięcey pieniędzy ná niego názbieráli. RicWielJMon 162.
patrz: MRUKOWATY
– Naywiększy tumult vczynił się około mieszkánia Muftego ktorego gwałtem z sobą wzięli do Sáráiu/ tákże y Seigta, to iest Káznodzieię Cesárskiego/ y Nalub Eszrefa, ták się zowie ten co iest naystárszy z liniey Máhometowey. RicWielJMon 15.
patrz: MUFTY
– Czwarty iest Bászá Habeleku, ná gránicy Abissinow w Ethiopiey, to iest Murzyńskiey źiemi/ co Turcy ináczey zowią Hustrebit. RicWielJMon 69.
patrz: MURZYŃSKI
– Zaden Muzułman nie będźie trapił Chrześćian/ y nie będźie z nimi sporki wiodł/ chybá w vczynnośći/ będźie się z nimi ludzko obchodźił/ y będźie się wstrzymywał od czynienia im wszelkiego gwałtu iákimkolwiek sposobem. RicWielJMon 117.
patrz: MUSULMANIN, MUZULMANIN, MUZUŁMAN, MUZUŁMANIN, MUZUŁMANIN
– Gdy tedy Cesarz ná to mieysce [do grobowca Job] przyiedzie/ czynią pospolitą Modlitwę/ proszac Páná Bogá/ áby go chciał napełnić madrością/ do ták wielkiego Vrzędu y godności potrzebną. Potym Mufty obłápiwszy go Błogosłáwi/ á Cesarz obiecuie y przysięga bronić wiáry Musułmańskiey/ y vstaw od Máhometá Proroká nádanych. RicWielJMon 7.
patrz: MUZUŁMAŃSKI
– Doktorowie záś y mędrcy Tureccy głośniey ieszcze o tym mowią [o władzy cesarskiej]/ nie stánowiąc władzy Cesárskiey innych gránic/ tylko záchowánie pewnych vstaw nabożnych w Zakonie Máhometowym opisánych/ przyznáwáiąc mu w rządách świeckich zupełną moc/ á zátłumáczá iey y Sędziego sámę tylko wolą iego dáiąc. RicWielJMon 7.
patrz: NABOŻNY
– Może kożdy tą Xiąszką bielmo sobie zetrzeć, zdiąć powierzchowną Mászkarę, á obáczyć wewnątrz okrucieństwo nieporownáne, bezdenne, łákomstwo, nienasyconą niewstydliwość, y iednym słowem, niewymowną przewrotność obłudnego tego Narodu, ktory wszystkiemi siłami, y niepoiętemi sposobami na imię Chrześciańskie nástępuie, czego się tu kożdy doskonaley doczytá. RicWielJMon 12 nlb.
patrz: NIENASYCONY
– Przydáłá ieszcze do tego/ że Soliman iest nadobny/ rostropny nád wiek swoy/ y pełen wspániałości/ gdzie záś Sołtan Máhomet słáby y niezdrowy/ iednym słowem niesposobny do Pánowánia. RicWielJMon 17.
patrz: NIESPOSOBNY
– Aleć y sam Sołtan pátrząc: iáko mozg wyprysnął ná obicie z głowy tego nieboráká/ y iáko krew zbroczyłá bogáte iego kobierce/ począł wrzeszczeć z przestráchu/ y bárziey niżeli przedtym śćiskáć Selikatar agę, co go ná ręku trzymał. Dopiero przyszedł do siebie/ y łzy obtarł/ gdy trupá wyniesiono z Pokoiu/ y iemu wywiedziono/ że to byłá ofiárá miłości/ y życzliwości/ ktorą mu wierni iego poddáni oddáwáli. RicWielJMon 23.
patrz: OBETRZEĆ
– Przyznáć muszę/ że Turcy bárzo są ochędożni w powierzchownym żyćiu swoim/ y że w vmywániu/ y we wszytkich obrzędách nabożeństwá swego są wyśmienići áż názbyt. Niemal wszyscy są tego rozumienia/ że wodá/ ktorey w płokániu swoim záżywáią/ niemniey oczyszcza zmázy występkow ná duszy/ iáko brudy z ćiáłá obmywá. RicWielJMon 190.
patrz: OBMYWAĆ
– Dźieśięć Tyśięcy Ok Wosku. Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia Funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77.
patrz: OKA
– Ieszcze to znosnieysza rzecz słyszeć mowy, lubo złe y nie Chrześciańskie, ále coż rzekę o uczynkách ? Czy niekrwáwemi łzami opłákáćby trzeba omamienie, Raiu owego niegdy Polskiego, tak żyzney, obfitey, ludney Prowinciey nieszczęśliwość, co oślep w to iárzmo, nád ktore od poczatku świáta twárdszego niebyło, lezie. RicWielJMon 12 nlb..
patrz: OMAMIENIE
– Niemász ze wszytkich Turkow/ krom tych ludźi [Derwiszów]/ coby zwyczaynie pili wino/ gorzałkę/ y insze trunki piiáne. Iádaią Opium, y ták śiłá/ w zwyczáiwszy się powoli/ iákoby żaden Czarletan y połowicę niestráwił. RicWielJMon 172.
patrz: OPIUM
– Oni też pokázowáli listy od Wezyrá/ gdzie się záklinał przez imię Stworzycielá niebá y ziemie/ przez Xięgi Moyżeszowe/ y przez dusze Przodkow swoich/ iáko życzy szczerego y trwáłego vspokoienia/ y że się nie będzie tylko słusznych rzeczy domagał. Gdy się to dzieie/ ludzie w Budzie ná osádzie będący spodziewáiąc się/ że przy tey wesołości Petcz nie będzie ná dobrey pieczy/ wypádli wielką kupą/ chcący go vbiec/ trwogá się wielka stáłá/ y rozerwáłá bánkiet/ á Turcy nic niespráwiwszy/ powrocili pełni sromoty y wstydu/ że się ich zdrádá iáwnie odkryłá/ żadnego pożytku nie vczyniwszy. RicWielJMon 120.
patrz: OSADA
– Dźięśiąty Alepu. Ma Ośmkroć Sto Tyśięcy Siedmnaśćie Tyśięcy/ Siedmset/ Siedmdźieśiąt cztery áspry intráty. RicWielJMon 65.
patrz: OSIEMKROĆ, OŚMKROĆ, OŚMKROĆ
– Domacał się w rożnych conferenciach z przedniemi Vrzędnikámi Porty Ottomáńskiey, sámego gruntu tey polityki, álboli rządow, ktore się nam zdádzą bydź proste y grube, á Turkom ták się dobrze nádáią, iáko z sromotą y szkodą naszą doznawamy: álbo się náuczył z własnych vst, álbo wyczytał z postępkow, cokolwiek o nich do wiádomości nászey podał. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: OTOMAŃSKI
– Dwunasty Kibrosu, álbo Cypru. Intráty ma Pięćkroć Sto Tyśięcy/ Sześćset pięćdźieśiąt áspr. Sándźiakow pod sobą ma sześćiu/ miedzy ktorymi iest czterech z Hazem, á są te. RicWielJMon 65.
patrz: PIĘĆKROĆ
– Wychodzą z Sáráiu z osobliwą łáską od innych/ biorą czterdźieśći áspr żołdu ná dźień/ á iest ich cztery sta/ álbo pięć set naywięcey wszytkich. RicWielJMon 224.
patrz: PIĘĆSET
– Miewáią też pewną broń przywiązaną pobok siodłá końskiego/ co zowią Kaddere (Iest to właśnie Koncerz po nászemu/ y Spahow ták ia kłádę w Woysku Tureckim/ iáko v nas Vsarze) Głownia v niego iest szeroká/ á prosta/ y záżywáiąc álbo tego/ álbo száble/ iáko się im vda sposobność zwárszy się w potrzebie z Nieprzyiacielem. RicWielJMon 219.
patrz: POBOK
– Ale ledwo tego dźiełá dokończył/ kiedy Xiąże ná vgłáskánie podrażnionego pospolstwá/ y chcąc winę złych rządow z śiebie zwálić/ y omyć się z opiniey/ ktorą poczęli mieć nie dobrą o iego osobie y postępkách/ krwią Páná Administrátorá/ iákoby on to z własnego domysłu robił/ kázał go ná sztuki rozśiekáć/ y ták wystawić ná oczy pospolstwá. RicWielJMon 98.
patrz: PODRAŻNIONY
– Nádewszystko naydoskonálszą informácią wziął od pewnego Poláka, ktory się lát Dziewiętnaście ná Dworze Ottomáńskim báwił, y sam go ná pewnym mieyscu wspominá, WOYCIECHA BOBOWSKIEGO. Słuszna tedy áby się tá iego práca, do ktorey mu Polak pomogł, Polákom ná pożtek obrociłá. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: POLAK
– Poligamia iest pozwolona Turkom z ich Religiey/ y mogą poymowáć áż do czterech żon/ mimo mniemánie pospolite/ iákoby wolno Turczynowi mieć tyle żon/ ile ktory może wychowáć. RicWielJMon 184.
patrz: POLIGAMIA
– [...] czásem Polszczyzna zakręcić musiáłá do obcego ięzyka własności. RicWielJMon 12 nlb..
patrz: POLSZCZYZNA
– Znajdują się drudzy ludzie tejże Sekty/ co cudownym sposobem Chrześcijańską i Mahometańską wiarę poplątali. RicWielJMon 163.
patrz: POPLĄTAĆ
– Domacał się w rożnych conferenciach z przedniemi Vrzędnikámi Porty Ottomáńskiey, sámego gruntu tey polityki, álboli rządow, ktore się nam zdádzą bydź proste y grube, á Turkom ták się dobrze nádáią, iáko z sromotą y szkodą naszą doznawamy: álbo się náuczył z własnych vst, álbo wyczytał z postępkow, cokolwiek o nich do wiádomości nászey podał. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: PORTA
– ZUpełna y nieográniczoná władza w Pánu/ z niczym się lepiey nie zgadza/ iáko z doskonałym posłuszeństwem poddánych. RicWielJMon 8.
patrz: POSŁUSZEŃSTWO
– Aleć tá surowość nie rylko [!] iest potrzebna/ áby ich trzymáłá ná wodzy/ y vymowáłá sweywoli/ ktoraby się w nich snádnie z posmákowánia swobody zámnożyć mogłá/ ále też że szerokość y przestrzeństwo ták wielkiego Páństwá bystrey evekuciey potrzebuie/ ná mieyscach odległych/ poprzedzáiąc rozruchy y rebellie/ ktoreby się snádno zá pozwoleniem czásu mnozyc y krzewić mogły/ z wielkim pospolitego pokoiu zámieszániem/ á náostátek zgubą Páństwá/ co wszytko nie mogłoby wryzie zostáwáć/ gdyby Cesarz zupełney władzy nie miał. RicWielJMon 3-4.
patrz: POSMAKOWANIE
– Do Czytelnika [...] Wykopiował z Regestrow Cesarskich dostáteczny Komput Prowincyi y Vrzędow, zinwentował publiczne Dochody, popisał Woyska, y poczty náwet, iaki kto powinien stáwić, poterminował. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: POTERMINOWAĆ
– Teyże nocy/ záraz po przeyśćiu woyska Tureckiego zá rzekę/ spadł ták gwałtowny deszcz/ y potoki z gor pobliższych ták zebráły/ że Rzeká/ co ią przeszłego dniá mogł w brod przechodźić/ rozláłá ták bárzo/ że niepodobna było bez Mostu álbo łodźi o przepráwie pomyślić. RicWielJMon 241.
patrz: POTOK
– Szyprowie náwet (ktorzy się rzadko odważaią źiemię z oká spuśćić/ ieśli nie są Chrześćiánie Poturnacy, álbo z Barbariey) máią ták zle sporządzone swoie Máppy/ że się bárźiey w przewozách z Alexándriey do Konstántynopolá/ co v nich iest nayhándlownieysza droga/ ná swoie oczy y doświádczenie/ ániżeli ná kártę spuszczáią... RicWielJMon 41.
patrz: POTURNAK
– Dla tego niektorzy Chrześćiánie miedzy nimi żyiący/ álbo we złym sąśiedztwie mieszkáiący/ y częstey napáśći podlegli/ nie dufáiąc swoiey w wierze státecznośći/ powynaydowáli rozmáite sposoby/ ktoreby ich od odstąpienia Reliey Chrześćiánskiey hámowáły. RicWielJMon 104.
patrz: POWYNAJDOWAĆ, POWYNAJDYWAĆ
– Co bogátsze/ vstroiły głowę stáremi pieniądzmi srebrnemi/ pozszywánemi iedna sztuká podle drugiey ná nitce. RicWielJMon 244.
patrz: POZSZYWANY
– Ten má Zołdu swego piętnaśćie Aspr ná dźień/ párę Sukien sukiennych do roku/ y pułsetek Płotna ná Koszule y chustki chustki. RicWielJMon 50.
patrz: PÓŁSETEK, PUŁSETEK
– Nie zowią go ináczey/ tylko Cesárzem y Protektorem swoim/ spodźiewáiąc się ze wszytkich Proroctw swoich/ ták dawnych iáko y zświeższych/ iż on kiedyszkolwiek oswobodźi ich Kośćioł/ y wolnośći przywroći. RicWielJMon 118.
patrz: PROTEKTOR
– Lubo są rożne opinie Doktorow Tureckich w przekłádaniu ich Zakonu/ ná to się wszyscy zgadzáią/ że ten vchodźi zá człowieká práwowiernego/ co záchowuie pięć Artykułow niżey położonych/ iáko punktá Essentiálne/ y fundámentalne/ ktore powinien kożdy pod sumnieniem pełnić. RicWielJMon 124.
patrz: PRZEKŁADANIE
– Gdyż pokoy/ y pochodzące z niego prożnowánie/ przydusza w ludźiách dobre namiętności/ á poburza złe humory/ ktore w nich wzniecáią szkodliwe stáránie/ iákoby vrość przez zepsowánie drugiego. RicWielJMon 60.
patrz: PRZYDUSZAĆ
– z iáką ćiekáwośćią y pilnośćią szukáią okázyey widźieć Pokoiowych w ktorych się kocháią/ álbo w oknie/ álbo w Meczećie/ álbo w łáźni: gdźie gdy ktorego przydybáć mogą/ nieschodźi by námniey ná offertách y prośbách/ nieprożuią y vpominki bogáte/ ktoremi ich do wzáiemney miłośći záchęcáią/ y czásem ták skutecznie/ że ich z támtąd wydźwignąwszy/ vczestnikámi czynią fortuny y dostátkow swoich. RicWielJMon 43.
patrz: PRZYDYBAĆ
– Wiedźiał bárzo dobrze/ że mu tá nowiná miáłá bydź wdźięczna/ gdyż nigdy do niego Sołtan nie pisał/ żeby mu niemiał groźno przykázowáć/ áby tę Rzekę/ choćbym niewiem iákim nakłádem/ y odwagą/ koniecznie przeszedł... RicWielJMon 241.
patrz: PRZYKAZOWAĆ, PRZYKAZYWAĆ, PRZYKAZYWAĆ
– Niewolnicy też co po wielu lát wychodzą, coż nam inszego, tylko ô Gálerách, y Morzy, ô kaydanách y Sucharach práwić, kiedy ostátnia nędza, y że go ták názwę, źiemskiego piekłá męki, nie tylko im sposoby przypátrzenia sie czomu słusznemu odeymuią, ále náwet wolą y rozum ták vćiskáią, że niemniey iáko y ćiáło w łáncuchách ięcząc, nie może się podnieść do poznánia y szukánia potrzebney sobie ná potym wiádomośći. RicWielJMon 9 nlb.
patrz: PRZYPATRZENIE SIĘ
– Kiedy iuż kto w doskonalszym wieku Wiárę Máhometáńską przyimuie/ wodzą go ná koniu po pewnych vlicách/ dawszy mu Rohátynę w rękę/ ktora powinien trzymáć grotem ku sercu /dáiac znáć przez to/ że ie sobie dał prędzey przebić/ ániżeliby miał odstąpić wiáry/ ná ktorą przystáie. RicWielJMon 190.
patrz: PRZYSTAWAĆ
– Názywáią się Chep Meszaichlar, to iest/ dobrzy Vczniowie Messiászowi. Wierzą że IEzus Chrystus iest Bogiem/ y prawdziwym Odkupicielem świátá. Młodź po szkołách/ y ná Dworze Cesárskim/ bárzo iest przychylna temu rozumieniu/ á osobliwie ktorzy się znayduią przystoynieyszi/ grzecznieyszi/ y lepszemi przymiotámi od przyrodzenia obdárzeni miedzy nimi/ ták dálece/ że gdy w kim wszeláką grzeczność iednym słowem chcą wyrázić/ zowią go Chep Meszachizyn, iáko by też rzekł/ iż iest poczciwy/ wspániały/ ludzki/ y przystoyny człowiek/ iáko powinien bydź táki/ co wyznawá prawdziwego Messiászá. RicWielJMon 160-161.
patrz: PRZYSTOJNY
– Ale náostátek przeżywszy śiedmdźieśiąt pięć lát ná Państwie dźiedźictwem od Oycá wźiętym/ przy wielkiey dobroći/ przywábiony iest łágodnemi słowy do Porty/ gdźie mu bez wszelkiego Processu/ y bez wszelkiey ná niego skárgi/ szyię vćięto/ tylko z tey przyczyny/ żeby się ták długie iego Pánowánie/ y ták wielka dobroć/ niezdáłá łamáć vstaw zwyczaynych rządu Tureckiego. RicWielJMon 88.
patrz: PRZYWABIONY
– Nákoniec z tąż wszytką pompą y wspániáłością odprowadzáią go do Sáráiu/ kędy iest zwyczayna Cesarska residentia RicWielJMon 7.
patrz: SARAJ, SERAJ, SZARAJ, SZARAJ
– Co się w Sáráiu dzieie, od vczonych ludzi, Pisárzow, y co tám ćwiczenie z młodu miewáli, náuczył się. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: SARAJ, SERAJ, SZARAJ, SZARAJ
– DYWAN [...] jest pokój w saraju Sułtana Tureckiego, do sądów i rady nanzaczony. RicWielJMon 54.
patrz: SARAJ, SERAJ, SZARAJ, SZARAJ
– [Trepizond, dziś Trabazon] Leży nád Morzem czarnym/ y podźiśdźień iest Miásto dosyć hándlowne: Naywiększy iednák pożytek z ryb odnośi/ ktore sámemu Bászy przy niektorych inszych prouentách/ Intráty y Ewekty czyni Siedmkroć Sto Tyśięcy trzydźieśći Tyśięcy y cztery/ Ośmset pięśdźieśiąt áspr/ do roku/ lubo niemász w całym tym Páństwie żadnego Sándźiaká/ tylko czternaśćie Zamkow/ ktore zásłániaią Miásto/ y bronią wszytek ten trákt do niego należący. RicWielJMon 67.
patrz: SIEDMKROĆ
– Pospolstwo nie mogac vtáić szkody/ y żalu swoiego/ poczęło się buntować w Konstántynopolu/ zácząwszy naprzod od Siodlarzow/ w iednym práwie momencie wszystko Miásto się wzburzyło. RicWielJMon 15.
patrz: SIODLARZ
– Zábiegáiąc tedy spolney zgubie/ vmysliłá vczynić [matka cesarza] przeciwny związek z Spáhámi/ Bászámi/ y Beiámi w Sáráiu wychowánymi/ ktorzy záwsze przeciwni są Jánczárom. RicWielJMon 13-14.
patrz: SPAH
– Názáiutrz wzięli Mulki [kobietę]/ y Szában Kálfę Mężá iey/ y zábili oboie/ aniby się był ten tumult snádno vśmierzy/ ÿ nie ná tymby było stánęło/ gdyby byli przednieyszi Officierowie/ powádziwszy Spáhow z Jánczárámi/ nieználeźli sposobu záżyć swoiey powagi/ y vspokoić tumultu stráceniem kilku Spáhow. RicWielJMon 13.
patrz: SPAH
– Przydáłá [matka cesarza] náostátek/ że ieżeli się wcześnie nie poczuią/ srárá Cesarzowá cále ich zniesie/ y ná wieki imię Spáhow zágubi. Obruszyli się záraz ná tę pobudkę Spáhowie w Azyey/ y że się im to zdáły rzeczy wszystko do prawdy podobne/ wsiádszy nákoń/ szli záraz pod Skudary' w dobrym dosyć poczcie/ pod Regimentem Jerzego Nebi. RicWielJMon 14.
patrz: SPAH
– Lubo álbowiem powinien záchowáć Statutá Máhometowe/ tedy też sáme Statutá/ czynią go Tłumáczem nieomylnym wyrokow swoich/ dáią mu moc odmieniáć y znosić naygruntownieysze Constitucye/ álbo przynamniey dispensowáć się w nich/ kiedy dispositiey iego/álbo znáczney iákiey imprezie záwádzáią. RicWielJMon 7.
patrz: STATUT
– Dwunasty Kibrosu, álbo Cypru. Intráty ma Pięćkroć Sto Tyśięcy/ Sześćset pięćdźieśiąt áspr. Sándźiakow pod sobą ma sześćiu/ miedzy ktorymi iest czterech z Hazem, á są te. RicWielJMon 65.
patrz: STO
– Piąty Liwazu. Iest to Miásto w Armeniey, wielkiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy áspr. RicWielJMon 64.
patrz: STO
– Osmy iest Bászá Tehildiru, ná gránicy Georgiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy Dwádźieśćia pięć Tyśięcy áspr. RicWielJMon 65.
patrz: STO
– [Trepizond, dziś Trabazon] Leży nád Morzem czarnym/ y podźiśdźień iest Miásto dosyć hándlowne: Naywiększy iednák pożytek z ryb odnośi/ ktore sámemu Bászy przy niektorych inszych prouentách/ Intráty y Ewekty czyni Siedmkroć Sto Tyśięcy trzydźieśći Tyśięcy y cztery/ Ośmset pięśdźieśiąt áspr/ do roku/ lubo niemász w całym tym Páństwie żadnego Sándźiaká/ tylko czternaśćie Zamkow/ ktore zásłániaią Miásto/ y bronią wszytek ten trákt do niego należący. RicWielJMon 67.
patrz: STO
– Odzież im spráwuią pospolicie z sukná dobrego Angielskiego/ y płotná tákże/ áni zbyt cienkiego/ áni też grubego. RicWielJMon 35.
patrz: SUKNO
– Niewypowiedźiana rzecz iest/ iáko się z nimi ostro ći Evnuchowie obchodzą/ wglądáią pilnie w naymnieysze ich ruszenie/ y niemász ták máłego występku/ ktoregoby niemieli surowo karać. RicWielJMon 33.
patrz: SUROWIE, SUROWO
– Woyska záś máią Powiátowego pod swoim Regimentem Dwádźieśćiá Tyśięcy konnych ludźi/ ktorym płáca idźie z Powiátow. Ci powinni koleią konwoiowáć Pielgrzymow do Mechy idących/ iáko też y czynsz/ ktory z támtąd co Rok Cesárzowi odsyłáią/ sześćkroć sto tyśięcy czerwonych złotych/ lubo Morzem/ lubo lądem. RicWielJMon 217.
patrz: SZEŚĆKROĆ
– Iest ich wszytkich około piąćiu álbo sześćiu set. RicWielJMon 233.
patrz: SZEŚĆSET
– Ieśli ktory więźień nie może zá nimi nádążyć/ álbo się rozchoruie/ záraz go zetną/ tych záś co zdrowo y w cále vwodzą/ przedáią Turkom/ ktorzy ná mieyscá pewne przyiezdżáią/ iáko ná Iármárk naylepszego Towáru/ co z Ordy pochodźi. RicWielJMon 74.
patrz: ŚCIĄĆ
– Baszowie/ y Sándźiak Beiowie są stárszi nád Pułkownikámi/ á Beglerbeiowie záś nád nimi/ kiedy się woyska skupią. Sćiągnienie tám miewáią/ gdźie im Hetman náznáczy/ ktorego Tureckim ięzykiem zowią seraskier, á pospolićie bywá álbo sam Cesarz/ álbo Wezyr Azem, álbo inszá iáká znáczna osobá/ Wezyrskiey godnośći. RicWielJMon 207.
patrz: ŚCIĄGNIENIE
– Wezyr Máhomet Kioperli, idąc do Siedmigrodzkiey źiemie pod Ianową/ náznáczył Spahom śćiągnienie ná pewnym mieyscu w Węgrzech. RicWielJMon 223.
patrz: ŚCIĄGNIENIE
– Powiedźiał ná koniec/ iáko niewątpi/ że wypełniwszy trzy Tyśiące/ trzystá sześćdźieśiąt y pięć lat/ iáko się duszá iego ná wędruie po całym świećie/ y z ćiáłá wielbłądźiego przeydźie do inszego/ zá czásem znowu wnidźie w człowiecze/ ále nie rowno czystsza y doskonálsza/ niżeli kiedy przed tym byłá. RicWielJMon 166.
patrz: TRZYSTA
– Te Máiętności Tymárow/ bárzo są podobne do dobr/ ktore trzymamy w Angliey/ z obowiąskiem służby woienney przy Krolu. ktore zowią się dobrá Koronne/ z tą iednák rożnicą/ że my ie trzymamy pewnym y dziedzicznym Práwem/ y nie może nam ich nikt odiąć/ chybá záwystępkiem zdrády y rebelliey przeciwko Pánu. RicWielJMon 5.
patrz: TYMAR
– Wszytkie tedy Páństwá obrociwszy się w dziedzictwo iednego Páná/ gdy się iuż Cesárze w podbitych Páństwách dobrze vgruntowáli/ poczęli rozdáwáć pewne części Zołnierzom/ w nagrodę ich męstwá y odwag/ y to iest co Turcy zowią dziś Tymáráni/ ztąd powinni wypráwować pewną liczbę ludzi konnych ná woynę/ ile rázy roskazanie Cesárskie zaydzie. RicWielJMon 5.
patrz: TYMARAN
– Dwunasty Kibrosu, álbo Cypru. Intráty ma Pięćkroć Sto Tyśięcy/ Sześćset pięćdźieśiąt áspr. Sándźiakow pod sobą ma sześćiu/ miedzy ktorymi iest czterech z Hazem, á są te. RicWielJMon 65.
patrz: TYSIĄC
– Osmy iest Bászá Tehildiru, ná gránicy Georgiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy Dwádźieśćia pięć Tyśięcy áspr. RicWielJMon 65.
patrz: TYSIĄC
– Piąty Liwazu. Iest to Miásto w Armeniey, wielkiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy áspr. RicWielJMon 64.
patrz: TYSIĄC
– [Trepizond, dziś Trabazon] Leży nád Morzem czarnym/ y podźiśdźień iest Miásto dosyć hándlowne: Naywiększy iednák pożytek z ryb odnośi/ ktore sámemu Bászy przy niektorych inszych prouentách/ Intráty y Ewekty czyni Siedmkroć Sto Tyśięcy trzydźieśći Tyśięcy y cztery/ Ośmset pięśdźieśiąt áspr/ do roku/ lubo niemász w całym tym Páństwie żadnego Sándźiaká/ tylko czternaśćie Zamkow/ ktore zásłániaią Miásto/ y bronią wszytek ten trákt do niego należący. RicWielJMon 67.
patrz: TYSIĄC
– Murzynowie czárni wszytkim Pánowáli/ táiemne rády nie gdźie indźiey tylko w iey złożeniu się odpráwowáły/ tám podpisowáno wszytkie Emiry/ tám wydawáno Przywileie/ ták skłádáno z naypierwszych Vrzędow ludźi zasłużonych/ ich mieyscá tymi osádzáiąc/ co się zdáli podobnieyszi do vlegánia rządom Białogłowskim. RicWielJMon 12.
patrz: ULEGANIE
– [...] gdyż to Turcy biorą zá skutek dobrego rozumienia/ ktore ma o sobie/ y rzecz iest pewna/ że ich było śiłá/ co tego niezáchowuiąc/ stráćili v nich niemáło reputáciey/ lubo krom tego byli bárzo mądrzy/ y sposobámi do odpráwowánia y vmawiánia wszelákich by naypoważnieyszych spraw. RicWielJMon 198.
patrz: UMAWIANIE
– Naypierwsze się zowie Abdest, ktorego záżywáią przed Modlitwą/ przed weśćiem do Meczetu/ y przed czytániem Alkoranu, w ten sposob. Vmywáią sobie naprzod ręce y rámioná/ potym porządkiem czoło/ wierzch głowy/ vszy/ zęby/ twarz/ koniec nosá/ y nogi/ ále kiedy czas źimny/ że się niemogą odkrywáć bez vszczerbku zdrowia/ dosyć to powierzchownym iákim znákiem pokázáć. RicWielJMon 190.
patrz: UMYWAĆ
– Tám [poseł] vśiádá ná stołku Axámitnym Kármázynowym/ podle Wezyrá wielkiego/ y innych Rádnych Wezyrow. RicWielJMon 106.
patrz: USIADAĆ
– Y mogłby kto z tey okázyey nie bez przyczyny ponowić dáwne ono pytánie wielkiego iednego Historyká: Ieśli fáwor álbo nie łáska Páńską pochodźi z przyiáźnego álbo przećiwnego szczęśćia/ ktore kożdy przy vrodzeniu swoim losem odbiera; czyli też ćiekáwość rozumu ludzkiego może wynáleść drogę/ ktoraby go śrzodkiem męskiego státku/ y sromotnego pochlebstwá bespiecznie prowádźiłá/ nie nárażáiąc ná vsterk żadney strony. RicWielJMon 60.
patrz: USTERK, USTERK, USTERKA, USTERKA, USTYRK
– Przydáło się w Konstántynopolu/ iż ieden Mieszczánin rozwiedźiony z Zoną/ nie mogąc żadnym sposobem vkoić przywroconey miłośći/ odważył się dla vtáienia sromoty/ przybrać do tey vsługi nieznáiomego iákiego człowieká/ y vmyślił wźiąć naypierwszego/ co ná vlicy tráfunkiem nápádnie. RicWielJMon 189.
patrz: UTAJENIE
– Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77.
patrz: WAGA
– Broń ich zwyczayna iest/ Száblá/ łuk z Strzałámi/ y kiy krępy niedługi/ z wielką gałką ná końcu/ ktory się po Turecku zowie Topus (rozumiem że to iest wekiera po nászemu.) RicWielJMon 234.
patrz: WAKIERA, WEGIERA, WEKIER, WEKIERA, WEKIERA, WĘKIERA, WIEKIERA
– Trzebá iey chowáć dwor wielki/ y náznáczyć Intrátę rowną z Walidą, to iest Mátką Cesárską/ ktora pospolićie wynośi Cztery álbo Pięćkroć Sto Tyśięcy Tálerow do Roku. RicWielJMon 188.
patrz: WALIDA
– Niepoięta Niepojęta [niepojęty:adj:sg:nom:f:pos] by to przykrość byłá Cesárzowi Tureckiemu/ gdyby powinien czekáć ná zgodę Poddánych swoich vmowy/ kiedy ma woynę poczynáć/ álbo podlegáć subtelnym diskursom Pánow Iuristow/ o ważnośći Przywileiow iego spieráiących się/ álbo publiczne spráwy ná szali spráwiedliwośći/ y bezpráwia ważących RicWielJMon 8.
patrz: WAŻNOŚĆ
– Zá zbliżeniem się oboiey strony/ po lekkich vtárczkámi miedzy Spáhámi á Gwárdyą Wezyrską/co się zowie Delis/ nástępowáłá niepochybnie wálna y niebespieczna potrzebá/ gdyby byli miedzy nich nie wstąpili Sędziowie Anátoliey y Grecyey. RicWielJMon 14.
patrz: WEJZYRSKI, WEZYRSKI, WEZYRSKI
– rzecz jest przecię niepochybna/ że Tyrańskie postępki Cesarzów Tureckich/ dawnoby były wzbudziły lud pospolity do sprobowania lekszego jarzma/ gdyby nie mieli w korzenionej w sercach swoich świątobliwej jakiejsi weneracji krwie Ottomańskiej/ którą kładąc za jedyny fundament Monarchii swojej/ nie można rzecz aby jej kiedy zapomnieć mieli. RicWielJMon 31.
patrz: WENERACJA
– Po tey ceremoniey/ Wezyrowie y Bászowie nisko się pokłoniwszy/ naprzod ziemię/ á potym kray Száty iégo cáłuią/ tym kształtem go zá páná y Cesárzá prawdziwego przyznawáiąc. RicWielJMon 7.
patrz: WEZER, WEZYR, WEZYR
– Ták się tym Bektás vkontentował/ iż rozumiał że mu może bespiecznie dufáć/ y że prawdziwie do ich ligi się przywiązał/ ták dálece/ że częścią tym vbespieczony/ częścią nádęty własną potęgą/ á lekce ważąc Wezyrowe siły/ ktory zdáło się ná ten czás że mu szkodzić niemogł/ pożegnał go/ y rospuścił Kałaba Dywan, to iest Czerniecką tę rádę. RicWielJMon 18.
patrz: WEZEROWY, WEZYROWY, WEZYROWY
– Ale iáko wszytkie te ich zdźierstwá wiádome są Dworowi y Pánu/ wymyślili też sposoby/ iákoby osuszáć tę złotą powodź/ ták często do szkátuły Wezyrowey spływa. RicWielJMon 61.
patrz: WEZEROWY, WEZYROWY, WEZYROWY
– Zdáło się/ że będzie dosyć ná vspokoienie roziątrzonego pospolstwá złożyć Melek Achmeta znaywyższego Wezyrstwá/ lubo był cále przychylny Jánczárom. RicWielJMon 16.
patrz: WEZERSTWO, WEZYRSTWO, WEZYRSTWO
– Obránie Ciáusz Bászy ná Wezyrstwo/ nie podobáło się Jánczárom/ gdyż wiedzieli bárzo bobrze że nie był z ich fákciey/ ále przecię w táki czás burzliwy/ stáráli się wszytkiemi siłámi/ iákoby go pięknemi słowy y obietnicámi pozyskáć. RicWielJMon 16.
patrz: WEZERSTWO, WEZYRSTWO, WEZYRSTWO
– I to tedy po części było przyczyną/ że nie zwyczajnym postępkiem/ tak na lata/ jako i na urodznie patrząc/ młodego Kadia, to jest Sędziego prostego/ nie mającego jeszcze lat trzydziestu/ wzięto na Wezyrstwo Wielkie/ to jest: na sprawowanie i rządy całego Państwa/ na miejscu zmarłego Ojca. RicWielJMon 92.
patrz: WEZERSTWO, WEZYRSTWO, WEZYRSTWO
– ...iáko też y od innych Chrześćian bogátych/ y dostátnich/ nie będźie przenośić tálera twárdego ná rok/ y tylko się bráć będźie od tych/ co się postánowili y obmieszkáli ná mieyscu pewnym y stáłym/ á nie od wędrownikow/ álbo od tych co nie máią pewnego pomieszkánia... RicWielJMon 117.
patrz: WĘDROWNIK
– Gdy tedy Cesarz ná to mieysce [do grobowca Job] przyiedzie/ czynią pospolitą Modlitwę/ proszac Páná Bogá/ áby go chciał napełnić madrością/ do ták wielkiego Vrzędu y godności potrzebną. Potym Mufty obłápiwszy go Błogosłáwi/ á Cesarz obiecuie y przysięga bronić wiáry Musułmańskiey/ y vstaw od Máhometá Proroká nádanych. RicWielJMon 7.
patrz: WIARA
– INFORMACYA INTROLIGATOROWI. Iáko się ma z Kopersztychámi spráwowáć/ y ná ktorym mieyscu one ma wkleiáć w Xiędze/ przestrzegáiąc pilno Alfabetu y Numerum ná onych położonego. RicWielJMon 255.
patrz: WKLEJAĆ
– Ich Miástá y Wśi/ są bárźiey złożone z chát z rospiętego ná drągách włośiánego płotna zrobionych ániżeli z domow. RicWielJMon 74.
patrz: WŁOSIANY
– Niosą przed nim Buńczuk o trzech ogonách z włośia końskiego/ ná wysokim drążku/ vięty v wierzchu złotą gałką. RicWielJMon 54.
patrz: WŁOSIE
– Ten podźiał/ álbo Diwizie/ naypierwiey porobił Soliman wspaniały/ vpátruiąc wielką w tym sposobność dotrzymánia Woyska ná wodzy/ ktore iest iedyną podporą Páństwá Ottomáńskiego. RicWielJMon 215.
patrz: WODZA
– ktory inszy Hetman będźie przy Woysku/ dosyć że Syná/ álbo znácznego ktorego wodzą we Czterdźiestu álbo Piąćiudźieśiąt Tyśięcy ludźi wypráwi/ ktorym insza płáca nie idźie/ oprocz zdybyczy/ co sobie dostáną. RicWielJMon 73.
patrz: WODZA
– Nie záżywáią żadney inszey ceremoniey przy przyimowániu ich/ tylko że ich po imieniu własnym záwołáią przy Kommisarzu/ ktory ie do Regestru Cesárskiego wpisuie. RicWielJMon 227.
patrz: WPISYWAĆ
– Co tedy nayswáwolnieyszi ludźie między Ianczárámi/ snádno ich wyznanie przyimuią/ y w liczbę Zakonnikow się wpisuią. RicWielJMon 182.
patrz: WPISYWAĆ SIĘ
– Ták wszyscy stáli nieruchomi/ że się zdało iákoby w źiemię wrośli. RicWielJMon 192.
patrz: WROSNĄĆ
– Mieszkał w Konstántynopolu lát pięć, náuczył się ięzyká Tureckiego, iezdźił po kilká rázy ná rożne mieyscá Páństwá tego, y Vrząd iego, iáko SEKRETARZA Poselskiego, dodawał mu śiłá okázyi do przeniknienia w skroś mániery Tureckiey, co się rzadko komu przytrafiá. RicWielJMon 9 nlb.
patrz: WSKROŚ
– Do Czytelnika [...] Wykopiował z Regestrow Cesarskich dostáteczny Komput Prowincyi y Vrzędow, zinwentował publiczne Dochody, popisał Woyska, y poczty náwet, iaki kto powinien stáwić, poterminował. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: WYKOPIOWAĆ
– Co wy zá spráwę máćie/ mowił do nich/ z Cesárzową? czy iesteśćie wy godni/ ábyśćie mieli bezecne gęby wásze imieniem iey wymywáć? RicWielJMon 22.
patrz: WYMYWAĆ
– Zwycięstwá y zabiegi miedzy narody obce/ siłá ku temu pomogły/ przestáwáiąc álbowiem/ y towárzystwo z nimi wiodąc/ pozbyli [Turcy] siłá grubych nałogow z Scythiey z sobą wyniesionych. Woyny też y Tráktáty z Chrześciány ták ich wypolerowáły/ że się dziwić nie trzebá/ kiedy się pod czas miedzy nimi godni ludzie znayduią. RicWielJMon 200.
patrz: WYPOLEROWAĆ
– Karłowie ktorych oni Dźiudźiami zowią/ mieszkáią także z Pokoiowymi/ ták długo/ poki się nie wyuczą/ iákoby się pięknie y przystoynie záchowáć przed obliczem Páńskim. RicWielJMon 44.
patrz: WYUCZYĆ SIĘ
– Doktorowie záś y mędrcy Tureccy głośniey ieszcze o tym mowią [o władzy cesarskiej]/ nie stánowiąc władzy Cesárskiey innych gránic/ tylko záchowánie pewnych vstaw nabożnych w Zakonie Máhometowym opisánych/ przyznáwáiąc mu w rządách świeckich zupełną moc/ á zátłumáczá iey y Sędziego sámę tylko wolą iego dáiąc. RicWielJMon 7.
patrz: ZAKON
– Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5.
patrz: ZIEMSKI
– Do Czytelnika [...] Wykopiował z Regestrow Cesarskich dostáteczny Komput Prowincyi y Vrzędow, zinwentował publiczne Dochody, popisał Woyska, y poczty náwet, iaki kto powinien stáwić, poterminował. RicWielJMon 11 nlb..
patrz: ZINWENTOWAĆ
– Sień wszytkę okryią Evnuchowie biali/ w száty złotogłowowe vbráni/ y krom Sekretárzá Poselskiego/ Tłumáczá/ y ieśli iescze iáká godna osobá przy nim będźie żadnemu dáley postąpić nie dopuszczáią. RicWielJMon 107.
patrz: ZŁOTOGŁOWOWY