Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BALET, BALETT, *BALOT II

Słowniki:
L (bez cyt.), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1644

Formy: lp M. balet // balett; D. baletu; B. uż. nżyw. balet; Ms. balecie // balocie; ~ lm M. uż. nosob. balety // baletty; D. baletów; B. uż. nosob. balety; N. baletami // balotami; Ms. baletach

Etymologia: <niem. Ballett, z wł.; fr. ballet>

Znaczenia:

1. »sceniczny taniec widowiskowy«: Krolowa IeyMć Francuska mogę rzec excedit terminos humanitatis, Comediami y czestemi nas zabawiaiąc balotami. OpalKListy 308. Dnia onegdajszego sprawował Król JMć komedię [...] wczora zaś Królowa JMć balet sprawowała i kolację. SobJListy 380. [...] ná woźie niby tryûfálnym, umyślnie ná Mászkáráty sporządzonym ustroione stroiem Gburow Hiszpáńskich, poiecháł [król] ku Viázdowi, gdźie Bálety y rożne tańce odpráwowáli. AwWarsz_1699_21II 1. Poniatowski [...] Baletow nie dawał, szlachty nie tylko nie krzywdził, ale y wszędzie bronił. KonSRoz 14. Po obiedzie wina głównego w bród, kapela, a nad wieczór komedia z baletami. MatDiar 662.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ balet francuski: Alexander trzeci syn, opat andrzejowski [...] Teraz jest w cudzych krajach, studia traktuje, nie balety francuzkie. KoniecZRod 187.

◼ Przenośnie: ◼ Wszak ja i muszkietu – Jeden rzekł [wycieńczony żołnierz] – nie dotrzymam, a cóż by baletu Zwyczajnego pilnować każą, upaść muszę, Nie bijąc się, od głodu oddam Bogu duszę. ŻałRokLub 142.

2. »towarzyski taniec dworski«: Po wesołych baletách/ tanach/ skokach/ o cytrę/ áby serce vweselić do nog vpadać. WojszOr 269. Tamże [w Krakowie] balet z Królem J. M. na zapusty u nieboszczyka pana Kazanowskiego, marszałka koronnego, tańcując, nader się zgrzawszy, wpadłem w straszną gorączkę. RadziwBAut 128. Słuchaiąc wdzięczney melodyiey uczyć się Baletow, kapreolow, Tancow. PasPam 138v. Przyjechawszy do rady, aż oni w balety; Nie widzą, że przedają wolność za bankiety. PotFrasz3Kuk II 551. [...] aż do iutrzenki przy resonantiey rożney muzyki bálety odpráwiáły się. AwWarsz_1698_5VII 1.

3. »taneczny utwór muzyczny, często śpiewany«: [Marg.] Muzyka różna [...] Brzmiące śpinety i skrzypice mieli, Różne padwany i balety pieli. BorzNaw 47. Muzy gráć y śpiewáć będą wyskoczne Baletty. AndPiekBoh 112. Grał skoczne kuranty, Tańce, balety i co mogł na besztefranty. KorczWiz 87. W niesmak tam idą wdzięczne menuety, Gdzie biada nóci y nędza balety. MikSil 264.

Słowniki:
SXVI (supl.), SJP notują
SStp, Kn, T, L, SWil, SW nie notują

Formy: lm D. balotów; B. uż. nosob. baloty

Etymologia: <śr. łac. balloto; fr. ballotte>

Znaczenia:

»kulka, gałka, kartka służąca do głosowania«: Ci posłowie mają być przez baloty wybierani. AktaKrak I 255.