Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

ALCHIMIA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: ALCHIMIA, ALCHYMIA
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   alchymia ||   alchimia
D.   alchimiej
  alchimii
B.   alchimią ||   alchymią
N.   alchimią
Ms.   alchimii
  alchimiej
Etymologia
śr. łac. alchemia, alchimia, z arab.
Znaczenia
1. »sztuka przetwarzania zwykłych metali w szlachetne, zwłaszcza w złoto; poszukiwania, próby doświadczalne i spekulacje z nią związane (postrzegane także jako czarnoksięstwo, szalbierstwo); dawna chemia praktyczna i teoretyczna«
  • – Teofrast pisał w alchimijej wiele Rzeczy przedziwnych, lecz mogę rzec śmiele, Że szatan rzeczy te niepewne jemu Sam był objawił, jako słudze swemu. WładPoezSok 251.
  • – Nic na świecie ogólna piąta esencyja, Z którą nigdy mi zrówna żadna alchimija, Bo ta z pewnych metalów, z pewnych ziół się rodzi, A Nic zaś ze wszytkiego moc swoję wywodzi. NaborWierSok 136.
  • – Alchimia/ Chimice, es[t] Chimica ars [...] argenti conficiendi scientia [...] Vana ars [...]. Kn 5.
  • – Powiedział/ iż nie ma czym płácić/ bo to práwi wszytko przekurzyłem ná Alchimiiey/ chcący doyść sekretow pewnych około robienia złotá. StarKaz II, 521.
  • – Drugi [pożytek podziemnego ognia] dla alchimii to iest wyrobienia rozmaitych minerałow, kruszczow y fodyn ziemnych. BystrzInfGeogr B2.
  • – Alchymia. Alchymie. Alchimie. T III 4.
  • – Alchimia Alchymia, ae, g. f. die Kunst Metale zu berändern in Gold oder Silber. DasHünDict Ooij.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dymna alchimia:
    • – Natrącali się i mnie samemu w roznych kraiach, rozni z tey dymney Alchimiey przykopcieli Mistrzowie [szukający kamienia filozoficznego]. SekrWyj 1.
2. »proces chemiczny«
  • – Tę Alchymią y robotę w sobie odpráwuiąc, wody z gor wynikáiące [...] Mieszáią się dwoiáko/ ábo z samymi kruszczámi/ ábo z párámi y dymámi ich. PetrJWod 8.
  • – Siedzi Agáthokles przy gliniánym warstacie/ kożdy by mowił/ że to nie tylko żelázo ále y glina. A ono oná gliná Alchimią podyimuie/ bo sczyrozłotą koroną zostáwa. WojszOr 215.
  • – Cząstkę odciąwszy z iákiey sztuki przez Alchimią tę cząstkę rospuszczaią wyczyszczaią złoto od inszych kruszcow [złotnicy]. BystrzInfHydr X1v.
  • – Ieżeli tyle ważyć będzie po Alchimii co y przed Alchimią? Znak prawdziwego złota. BystrzInfHydr X1v.
  • – ESPRITS [...] DUCHY treść Sama y moc z rożnych minerow álbo kruszcow przez alchimią wyciągniona, wodki rożne iáko wodka siarczana, wodka saletrzana. DanKolaDyk I, 543.
Przenośnie
  • Iuż śmierć siwiznę z głowy y z brody/ iáko bálwierz iáki golić pocznie/ á ciało y kości w Anátomią y álchimią przebieráć/ áby odmłodziáło zácznie.WojszOr 307
  • Co prędzej z pułkiem bieży [książę] do rozprawy Na zgiełk kozacki i ferwor gotowy, Który im wlała alchimija w głowy.BorzNaw 126-127
3. »substancje, przede wszystkim mineralne, stosowane w leczeniu«
  • – Lekarz iármárkowy/ często szálbierstwem ábo álchimią nárábiáiący. Circulator [...] Circulatores per medicamenta id faciunt [...]. Kn 355-356.
  • – Wolno mieć [w domu] y inne rożne Praeserwatywy kogo stánie ná to, choćby cáłą Aptykę y Alchimią. HaurEk 26.
  • – SZczęśliwy prostych, zioł rożnych przymioty, Znáiący skutki, y táiemne cnoty. Beśpieczniey káżdą chorobę ziołámi, Vleczyć może, niż Pánáceámi. Pewniej niż z Złotá, drogą essencyą, Z Pereł, z Korali, z Ambry Alchimiią. Tinktury, sole, sztucznie wyciągnione, Z rożnych metallow, istności robione. [...] Pzewyższy [!] skutkiem, czásem pospolita, Zieliná prosta, w chorobie záżyta. PromMed 3 nlb..
4. »sztuczne złoto«
  • – Wysokosc ich [murów] iestdziwna, a wszytko ze złota Sczyrego od twardego ukowane młota Siła iest tych ktorzy [...] tak sądzą Ze to tam Alchimia, ale pewnie blądzą Moze tesz byc ze zgadli, ia co iey nie umiem Isz się swieci za złoto własne iest rozumiem. ArKochOrl 60v.
Użycia metajęzykowe
  • - Substantiva nomina [...] Alchimia Allegácya. WojnaInst 157-158
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: JCh
Data ostatniej modyfikacji: 03.11.2023