Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

APETYT

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: *APETYK, APETYT
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   apetyt
D.   apetytu
C.   apetytu ||   apetytowi
B. uż. nżyw.   apetyt ||   apetyk
N.   apetytem
liczba mnoga
M. uż. nosob.   apetyty
B. uż. nosob.   apetyty
Etymologia
łac. appetitus
Znaczenia
1. »chęć do spożycia pokarmu lub napoju, uczucie, łaknienia lub pragnienia«
  • – Apetyt/ chęć do iedzenia/ Appetentia cibi [...] Appetitio edendi [...]. Kn 8.
  • – Praca do odpoczynku wabi, appetit do pokarmu. OpalŁRoz M2v.
  • – Każdy ma appetyt do inszego napoiu. StarKaz II, 129.
  • – Obsypuią [potrawę] chlebem, żeby była udatnieysza, bo oczy zachęcaią apetyk. CzerComp 11.
  • – Po purgacyi Antimoniowey, zwyczaynie [...] nie lada appetyt do iedzenia przystępuie. SekrWyj 167.
  • – Gdy tedy w żołądku sucho chcący to natura naprawic, appetyt do napoiu wzbudza. TylkRoz 228.
  • – Gdy chory powoli z ciała opada, apetyt do iedzenia traci. PromMed 41.
  • – Apetyt. [...] 2) Lust zum Essen. [...] apetit, désir à manger. apetyt naprawuią kwasne rzeczy; ten przysmak apetyt czyni, ostrzy; nie mam apetytu, straciłem apetyt; wzbudzić apetyt; apetyt zepsowany. T III 9.
  • – Czasami dłonie u rąk y stopy się rozpalaią, nayczęściey w nocy appetyt do iedzenia mało zmnieyszony. VadeMed 198.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • falszywy apetyt I (sz. zm.):
    • – Przyczyny zbytniego apetytu. SĄ humory kwasne, y cierpkie, Orficjum żołądka ściskaiące, marsczące y sczypiące, zkąd się ten fałszywy rodzi apetyt. CompMed 180.
    • – Apetyt fałszywy do rzeczy niezwyczaynych y zdrowiu szkodzących iest pospolity białey płci [...] Chcąc uskromić ten fałszywy apetyt, trzeba się naprzód przepurgować. VadeMed 170.
  • zły apetyt (sz. zm.):
    • – Nieprzystoyną chęć do iedzenia [brze]miennym oddala [kopr włoski] Apetytu złemu apetytu białogłowskiemu [przeciwdziała]. SyrZiel 392.
    • – Bywaią czasem złe apetyty, do krety, glinki, krup, imbieru. MłodzKaz IV, 507.
  • apetyt białogłowski:
    • »silna ochota na jakąś potrawę odczuwana przez kobietę w ciąży«
    • – Nieprzystoyną chęć do iedzenia brzemiennym oddala/ á do przystoynych potraw czyni. [Marg.:] Złemu apetytu białogłowskiemu [przeciwdziała kopr włoski]. SyrZiel 392.
  • apetyt brzemiennych zły:
    • – Apétyt brzémiennych zły/ Malacia [...]. Kn 8.
  • apetyt brzemiennej || apetyt brzemiennych:
    • – apetyt brzemiennych. Lüsternheit der Schwangern. apetit déreglè; envie de femme grosse. T III 9.
    • – Apetyt brzemienney/ [...] Malacia. DasHünDict Oo2.
  • zbytni apetyt (sz. zm.):
    • – Przyczyny zbytniego apetytu. CompMed 180.
    • – Gdy kto zbytnim apetytem iedząc, oraz żołądek oblewa piwem [miewa kolki]. CompMed 206.
    • – apetyt zbytni, łaknienie zbytnie. unersättlicher Hunger. faim canine; apetit insatiable de manger. T III 9.
Przenośnie
  • Bez duchowney chęci bez pragnienia/ bez appetitu/ z zamulonym często żołądkiem/ nie tak pożywamy niebieskiego tego chleba.BujnDroga 237-238
  • Użytsze białogłowy daleko w tej mierze; Choć tylko druga brzuchem nie dosięgnie nosa, Nie odrzuci, ściśnieli rączkę jej, młokosa. Apetyt im do jabłka macierzyński wadzi, że tu rozum igranej naturze nie radzi.PotFraszBrück I I, 188
2. »chciwość, pożądliwość, ochota na co, pragnienie czego; skłonność, do czego«
  • – [Człowiek] z Raiu wygnanym będąc na nędzę y mizeryią tego appetytu poniechać nie może/ ale owszem im się nędznieyszym y uboższym bydź widzi/ tym chciwiej pragnie dostatków tego świata/ jako głodny. StarKaz II, 365.
  • – Im masz wiecey tym tez wieecy pragniesz Pięniądze appetitu dodaią do zbiorow. OpalKSat 39v. Gwałtowny iego [Rakoczego], przez Woynę wdarcia się na Państwo appetit, szczęściem y sprawiedliwością broni Polskiey przygaszony. LubJMan 17.
  • – Appetit wielki sławy wieczny oktorą każdy dobry: każdy stoi grzeczny [...] ten cie trochę uwodzi. PotWoj 86.
  • – Ktorzy Chrzescianskiey krwie z wielkim appetytem we czwartek pragnęli swoiey się w Sobotę podostatkiem nasycili. PasPam 266.
  • – Apetyt. [...] 3) Begierde zu etwas. [...] faim f. apetit, désir ardent. [...] mam wielki apetyt na ten dom; do tego urzędu. T III 9.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • mieć apetyt do czego (sz. zm.):
    • – Ma apetyt do nieba, ale częstokroć go kuflem poleie, popluska. MłodzKaz IV, 240.
    • – Niemiał Asswerus do snu appetytu. ChrośAm F2v.
  • fałszywy apetyt II:
    • – Ożeniwszy się drugi/ zapomni przysięgi/ y obowiązkow swoich y tak sobie postępuie/ iak gdyby ieszcze młodzieńcem był [...] są drudzy co domowy defekt pokrywaiąc czynią to dla konserwowania reputacyey [...] Insi z fałszywego częstokroć appetytu/ choć maią swego do nowego. GorzWol 87.
  • mieć apetyt na kogo, na co:
    • – Apétyt mam ná co/ vide Chcé mi się czégo. Kn 8.
    • – Iak wsiedli na Litwę Lubomirszczykowie bo na nich mieli wielki appetyt o to ze wyszli na tę Woynę domową. Tak się ani złozyć niedali. PasPam 199v.
    • – Po szyczynskiey okazyiey mieli nasi appetit na Proszow y koszyce. PasPam 275v.
    • – [Tatarzy] Niedarmo krwią się posilaią końską, aby na ludzką większy mieli apetyt. ChmielAteny II 449.
  • mieć apetyt robić co:
    • – Chcé mi się czégo [...] Masz ápétyt pisáć o Etnié [...] v. Ządam/ Podobami się/ Záchciáło mi się/ Pokusę mam. Kn 63.
Związki frazeologiczne

  • apetyt czynić:
    • »nabierać chęci, ochoty na co«
    • – Rozłákomić się/ ábo kogo ná co/ v. Łákomię się & Apétyt czynię. Kn 946.
  • do czego apetyt skwasić:
    • »zniechęcić (się) do czego; obrzydzić komu co«
    • – Jeśli kto słowy Udatnymi choć szczerej prawdy nie okrasi, Wszytek do niej apetyt i wszytek smak skwasi. PotFraszBrück I 573.
  • zachęcić apetyt czym:
    • »nabrać chęci, ochoty na co«
    • – Nie jeden zachęciwszy apetit nowinką. Choćby nierad, musi się kontentować ślinką. PotFraszBrück II 210.
  • komu do czego naprawić apetyt:
    • »spowodować, by kto ponownie czego zechciał, zapragnął«
    • – Tak Bog za panowania Pudyka Rdulcibus acida intcrmiscuit, aby mu do Nieba naprawił apetyt. ChmielAteny II 344.
  • sięgać dokąd apetytem:
    • »stawiać sobie co za cel, chcieć co osiągnąć«
    • – Zyiesz kto tak szczęsliwy pod tym niebem z Ludzi, Ze go żadna Fortuny Pokusa nie łudzi, żeby się kontentuiąc teraznieyszem bytem, Straty nie bał: nie sięgał daley appetitem. PotPer 2v.
  • stracić komu apetyt, do czego:
    • »zniechęcić (się) do czego; obrzydzić komu co«
    • – Stracić komu apetyt [...] Obrzydził mi Filo[so]fią smak ochotę mi do niey stracił. DanKolaDyk II, 344.
  • ostrzyć apetyt na kogo, co:
    • »nabierać chęci zdobycia, zagarnięcia czego«
    • – Napierski [...] iuż Czorsztyński zamek ubiegszy, opanował; na Krakow y siły y appetyt ostrząc. NiesKor II 190.
    • – Krolestwo to [Węgry], iest złote jabłko, na które Turczyn dawno ostrzy apetyt. ChmielAteny II 430.
  • zaostrzyć apetyt komu do czego:
    • »wzbudzić w kim chęć do czego«
    • – Zaostrzyłeś mi appetit do dłuższego słuchania mądrey mowy twoiey. BanHist 74.
  • zaostrzyć apetyt na kogo, co (sz. zm.):
    • »nabrać chęci zdobycia, zagarnięcia czego; wzbudzić, wzbudzać w kim chęć do czego«
    • – Niemoia wtym wina ale tych ktorzy maiąc swego dosyc chciwe na Cudze zbiory zaostrzyli appetyty. PasPam 284.
3. »pożądanie czego, dążenie ku czemu (jako trwała dyspozycja natury ludzkiej); instynkt, popęd«
  • – Ty bądź Panem namiętności twoich/ ty rządź appetytem twoim. StarKaz II, 562.
  • – Bo wola iest appetytem rozumu, a zawsze iest cale dobry, abo się zda dobry: Ztąd wszytkie rzeczy pragną dobra? iako iawno z definicyey dobra, ktorą daie Aristoteles. AlbSekr .
  • – Te są Potencye nutrycya, augmentacya, imaginatywa y chuć czyli appetyt. BystrzInfCosm F2.
  • – Przez zmysł appetytu wewnętrzny nie rozumie się tu łaknienie [...] Ale rozumie się potencya sprawuiąca chuci i żądze, albo też awersye, rzeczy w imaginatywie reprezentowanych i poznanych. BystrzInfCosm F3.
  • – Apetyt. 1) Philos. der Apetit [...] Phil. apetit. [...] § apetit człowieka iest dwoiaki, materyalny i rozumny. T III 9.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • apetyt gniewliwy:
    • – Trzeba bydz tego mniemania, że kożdy ma [...] apetyt gniewliwy. MłodzKaz II, 388.
  • apetyt niższy:
    • – Gdy się rzecz przykra na człowieka trafi, tedy appetyt niższy nam z bydlęty zpolny, porywa się, a krew bieży ku sercu. TylkRoz 271.
  • apetyt rozumny:
    • – Trzeba bydz tego mniemania, ze kożdy ma apetyt rozumny. MłodzKaz II, 388.
    • – Apetyt. 1) Philos. der Apetit [...] Phil. apetit. [...] § apetit człowieka iest dwoiaki, materyalny i rozumny. T III 9.
  • apetyt żądający:
    • – Trzeba bydź tego mniemania, że kożdy ma [...] apetyt żądaiący. MłodzKaz II, 388.
  • apetyt materialny:
    • – Apetyt. 1) Philos. der Apetit [...] Phil. apetit. [...] § apetit człowieka iest dwoiaki, materyalny i rozumny. T III 9.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM , EM-P
Data ostatniej modyfikacji: 30.05.2023