Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BEZ II

przyim.
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BEZ, BEZE
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1607
Formy gramatyczne
  bez ||   beze
Znaczenia
przyimek rządzący dopełniaczem wskazujący na brak, nieobecność, wyłączenie tego, co oznacza rzeczownik w dopełniaczu
  • – A przecię mię na świecie tak ludzie szanują, Że beze mnie swych rzeczy nigdy nie sprawują. GenNisBad 245.
  • – Ták beze krwi rozlánia, tráktat umowiony Pokoiu, y przyiáźni, iest oboiey strony. GośPos 84.
  • – Jednym spoyrzeniem, iednym pocałowaniem razem całe szeregi przychylnych i życzliwych myśli bez uwikłania śię wyrażaią. GelPrzyp 142.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bez konwikty:
    • – tákim dekretem uwikłany zostawam/ iákim w pamieci ludzkiey in libera Repub: nie postał/ bez delatorá ná-civilem propositionem, bez konwikty bez inkwizycycy, bo zadnego plenipotentá nie pokażą odemnie. PisMów II 327.
    • – bez konwikty, bez dania roku go osądzono T III 606.
  • bez wstydu coś zrobić:
    • – Wziąłeś teraz zapłátę zá niecnoty twoie Máhometáńskie: widzisz w piekle Máhometá twego: widzisz iáko cierpi zá wszeteczną náukę swoię/ w ktorey pozwala wszelákich zbrodni z niewiástámi/ bez wstydu/ aż grozá wspomináć. BirkOboz 37.
    • – Nietylko bydła, połcie, zboża [...] ale nawet okna listwy, łoża [...] a daleko więcey cyny, miedzi, żelaza i. t. d. wozami do miast [...] bez wstydu na przedaj wywożą [żołnierze niemieccy]. DembPrzew 71.
    • – Wstyd/ wstydzenie się/ srómánie się/ absol. vt, wstydzenie się czégo/ záwstydzenie się. Pudor paupertatis [...] Pudor famae [...] Pudor patris [...] béz wstydu [...] záwstydzenie kogo. Kn 1297.
    • – Celnictwo pełne niewstydu, o grosz ieden, o szeląg bez wstydu domaga się, Impudentiae plena sunt. Widzi że ubogi, nie masz co wziąć, krew z niego wysysa. MłodzKaz IV, 218.
  • bez potrzeby:
    • – Pisma jakieś niechętliwe, A przytem i uszczypliwe, Bez potrzeby tak snać prawie, Ujmę czynią mojej sławie [...]. GrochWiersze 65.
    • – Trzęci árgument Plebáński ná przeciw szkołom Iezuickim w Krákowie iest/ że się mu sposob náuczánia ludzi młodych/ ktory Iezuici we swych szkołách záchowywáią/ niepodoba/ bo Grámatykę porozdzieláli/ reguł trudnych bez potrzeby w niey náczynili; długo onąż młodź zábawiaią. SzemGrat 24-25.
    • – Bog cudow bez potrzeby nie zwykł czynić. WisCzar 112.
  • bez afektu:
    • – Każdy rzeczy wiadomy a bez affektu na nie patrzący/ osądzi że nie mnieyszy/ ale większy pożytek inni/ aniżeli Jezuici/ że szkoł swych maią. SzemGrat 12.
    • – Czytelniku. Dawam, pod uwagę twoię tę krotką pracę: oto cię prosząc, abyś o niej z rozmysłem y bez affektu sądził. OpalŁRoz A1v.
    • – Niech vważy, kto bez affektu sądzi Machiawelską potwarz, iadem złości zaślepioną, y dla tego tak grubo błądzącą. LubJMan 55.
Związki frazeologiczne

  • bez dzięki:
    • »wbrew woli«
    • – [...] musisz y bez dzięki Dziewkę wrocic z zdradzieckiey nie siestrzynney ręki [...]. DrobOpow 210.
    • – *przez dźięki; bez dźięki. wider Millen, durchaus. malgré, par tout, absolument. T III 309.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Trudny bánkiet, bez opuchłego, trudny bez bogátego, kożdy nań respektuie, kożdy go záprosi, i myśli: áza odda, áza odczęstuie. MłodzKaz II, 93.
  • – Zadna biesiádá nie może być bez błazná. RysProv XVIII, 1.
  • (wariant I):
    – Zadna biesiádá nie może być bez błazná. RysProv XVIII,1.
  • (wariant II):
    – Biésiádá rzadka béz iakiégo błazná. KnAd 24.
  • – Niemand ist ohne Fehler/ (Gebrechen/) Żaden nie jest bez jákiego Błędu, (káżdy Dudek ma swoy czubek;). ErnHand 336-337.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 09.11.2016

BEZ I

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BEZ, BES
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
Kn (bez), T (bez)

Nienotowany w słownikach:
SStp (?), SXVI (?), L (?), SWil (?), SW (?), SJP (?)


Najwcześniejsze poświadczenie: 1613
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bez ||   bes
D.   bzu ||   besu
C.   bzowi
N.   bzem
Ms.   bzie
Znaczenia
1. »dziko rosnący krzew lub drzewko białych baldachowatych kwiatach i czarnych lub czerwonych drobnych owocach podobnych do jagód; Sambucus«
  • – BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504.
  • – Iágody ták Bzu iáko y Chebdowe/ włosy czarne fárbuią nácieráiąc ie. SyrZiel 1506.
  • – Ptásza zob'/ drzewko oliwié i bzowi podobne/ iágody kwiczołom/ drozdom rodzące. Ligustrum [...]. Kn 898.
  • – DOstáć kurzego ziela, z korzeniem y zliściem, białego bzu, oboie ze trzy godziny wárzyć, á tę wodę, gdy ostygnie letno dáć pić koniowi. HaurEk 46.
  • – Nawołał na nię: ty taka a taka czarownica [...] tośmi, po miedzy chodząc, gałąską kropiła [...] besu krzaki 3 powrosłami opasała. KsKrowUl I, 641.
  • – Item ná Rożą zwyczáyną Weźmi skorek ze Bzu zielonych, skrop ie álbo zmocz gorzałką ciepłą, wyząwszy mierno, przyłoż, czyń to często. PromMed 108.
  • – Bez drzewo, g. bzu, (sambucus) Hollunder, Hollunder-Baum Flieder. sureau, un arbre. § drzeń we bzie. [...]. T III 35.
  • – Bes/ Sambucus [...] Holunderbaum/ Blierenbaum/ flöder. DasHünDict Oo iiij.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bez domowy:
    • – Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508.
  • bot. bez czarny:
    • »drzewko lub krzew o czarnych owocach; Sambucus nigra«
    • – BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504.
    • – Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508.
  • bez ogrodny:
    • – Bez ogrodny sośiki z korzeniá zielone wypuscza. SyrZiel 1504-1505.
  • bez pospolity:
    • – BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504.
  • bot. bez czerwony:
    • »rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«
    • – BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504.
    • – Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508.
  • bot. bez leśny:
    • »rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«
    • – BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504.
  • bot. bez leśny czerwony:
    • »rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«
    • – Béz/ drzewko/ Sambucus [...] Béz léśny gronisty czerwony/ [...] Ardum [...] miserrimum atque infelix lignum Sambucum vocat [...]. Kn 21.
    • – Bez [...] bez leśny gronisty czerwony, (sambucus montana) wilderWald-, Berg, oderhirschholder. sureau de montagne. T III 35.
  • bot. bez niski:
    • »bylina o trujących jagodach zwana chebd; Sambucus ebulus«
    • – CHebd iest rodzáiu Bzowego/ zowią go drudzy Bzem niskim/ y nie między drzéwká/ ále między ziolá iest poczytány. SyrZiel 1508.
2. »ozdobne drzewko lub krzew o pachnących białych lub liliowych kwiatach, lilak«
  • – Ogród włoski niedawno założony. W krórym ogrodzie kwater jest 12; niektóre osadzone agrestem i podrzeczkami, i bzem, drzewkami różnymi. InwKal I 239.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bez włoski:
    • »gatunek lilaka«
    • – Drzewo rodzajne i nierodzajne jest, ogródek pod oknami, w którym jest ziele: bukszpan, bez włoski, brzeskwinie. InwKal I 189.
    • – VVystrzyż sobie z papieru białego czworo listkowe kwiateczki, takie iakie na bzie białym włoskim bywaią. SekrWyj 51.
    • – Zrobić kwiecie lśniące się, ná podobieństwo bzu włoskiego. SekrWyj 51.
    • – Záraz z Wiosny zbieray te kwiecia [...] ze bzu włoskiego, z hiszpáńskiego, biedrzeńcowe etc. CompMed 636-637.
    • – Bez [...] bez włoski. Huck auf die Magd, Welcher Hollunder. lilac, lilas. T III 35.
  • bez hiszpański:
    • »gatunek lilaka«
    • – Záraz z Wiosny zbieray te kwiecia [...] ze bzu włoskiego, z hiszpáńskiego, biedrzeńcowe etc. CompMed 636-637.
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bez wodny:
    • – BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná/ ále o tey zosobná. SyrZiel 1504.
Użycia metajęzykowe
  • - Bez bluszcz bobek bol bruk budynek cekauz [...] in u genitivum terminant. WojnaInst 29-30
  • - Perdunt (e) in omnibus casibus, nomina bez ceber chrzest flader koryánder [...]. WojnaInst 32
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: KŻ , WM
Data ostatniej modyfikacji: 15.04.2024
BEZ II p. BEZ