ESJP XVII i XVIII wieku

1. »biała barwa będąca cechą cery ludzkiej, sierści i piór zwierząt, kwiatów, minerałów itp.; biel«

– Siwa abo biała sierść [konia] żywiołowi wodnemu i flegmie jest poddana, a ztądże białość swoję bierze. DorHipTur 15.
– Płod ten przed Krolem táić vmysliłá [królowa]: Obawiaiąc się/ áby z twey białości zle nie rozumiał o iey stateczności. TasKochGoff 306.
– I tyś kruku, przed laty pięknym ptakiem bywał, I białością z łabęćmi dobrze porównywał. SzymSiel 28.
– Tej rozmaryn wrodzoną przyjemność darował. Tej [liliodorze] róże sromieźliwe wstydu udzieliły, Tej ciało białością swą lilije okryły. ZimBLisBad 18.
– Białość/ Albedo [...] Albor [...] Albitudo [...] Candor niuis. Kn 26.
– W Radách/ spráwách/ Sądách żadną przy łasce Bożey dedecoris nota białości swoiey nie zabrudził [orzeł = arcybiskup gnieźnieński]. PisMów II 394.
– Damy nadzwyczaj, w tym mieście, piękne i bogato się stroją; z tej racjej piękne i srodze białe, iż miedzy białemi schowane górami, kędy ledwie kiedy słońce zachodzi, jakoż nadzwyczaj mają delikatną płeć ciała i białość; do konwersacjej zaś są przyjemne i nie dzikie, jako włoskie wszytkie damy, co się cienia swego boją. BillTDiar 83.
– Po południu byłem we zwierzyńcu królewskim, kędy się ludzie schodzą dla zażycia promenady. Tam się wiele widziało zacnych ludzi, niemniej też dam, które w Angliej nad inne kraje osobliwej są piękności i białości. BillTDiar 94.
– W księgách záś niektorych czyta się że dwá są iego [hiacyntu] rodzáie, wodnisty, y sáphyrynowy Wödnisty żołtawy iest, ku białości się máiący. AlbSekr 263.
– Ták o białość z sobą Roże spor z Liliámi/ ták swą ozdobą Rożne wiodą Tulipy. TwarSPas 4.
– To mydło [...] czyści ciáło od wszelkich zmaz, krost, plam, y białość spráwuie. CompMed 692.
– W Szarym kolorze znaiduie się białość y czarność. BystrzInfArch S1.
– FOND [...] Ne faites point trop de font sur la blancheur de rostre teint. Nimium ne crede colori Virg. [Nie ufaj urodzie y płci pięknej białości]. DanKolaDyk II, 44.
– BLANCHEUR (Couleur blanche) [...] BIAŁOSC kolor biały [...] Białość iaśnieiącá, wysoka iako śniegu y cukru. DanKolaDyk I, 200.
– Lipcowy miod znáczny iest, biáłłością y zápáchem. DanOstSwada C4.
– GALLIA nazwała się od terminu Gala Greckiego, znáczącego białość, albo mleko, iż tam mieszkaiący Narod osobliwą zálecał się białością. ChmielAteny II 42.
– Perły w białości kontruią z Papirem. DrużZbiór 253.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

anielska białość:

– A ktoż nie dowierza? Ześ Anielskiey białości godna była pierza? Takiem dzisia odziany puchem Polski Orzeł, kiedy piekielny, naprzod, gębę nań otworzeł. PotPocz 8.

białość jasna:

– Iest drogá ktora záwsze sámá gorą chodzi/ znáczna dobrze kiedy się Niebo wypogodzi/ Mleczną ią dla białości iásney názywáią. OvOtwWPrzem 13.

śnieżna białość:

– Pátrzy [Narcyz] [...] ná rumiáność z śnieżną zmieszáną biáłością. Sam się prágnie. OvOtwWPrzem 121.

białość celu:

– Kiedy się stawi punkt w wieńcu K tak wysoko, żeby był na wadze zarówno z zadem L i patrząc z oka M przez wierzch punktu wieńca K, żeby formowało tę liniją punktowaną N, która według naszej myśli z tranzytem idzie parallele, prosto w białość celu. AquaPrax 150.

Związki frazeologiczne

biały jak śnieg || być białym jak śnieg:

– Jak [koń] ku śniegowi, białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i Król i Książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19.
– [Hyzop ma] liście po wierzchu zielone/ á od spodku ták białe/ że z śniegiem/ swą białością zrowna. SyrZiel 467.
– Szata na niem białoscią mogła rownac z sniegiem. ArKochOrl 8v.

białością śniegowi nie spuszczać || śniegu białością nie wydać:

– Sam wprzod na Neapolskiem wysadzi się koniu Niechay się go y Flegon y Pirois wstyda Tak chodziwy: a Sniegu białoscią nie wyda I on y Pan we złocie, iako Lampa gorzał. PotWoj 88.
– Wenus [...] Pánnę każe niespodzianie Z Mácierzyńskiego łoná zdiąć Synowi: Ktorey urodá białością śniegowi Nie spuszcza. ClaudUstHist 55.

śnieg białością przejść:

– Potym Na Szyie, Ktore Snieg białością Y Vrodziwą przeszła Subtelnością; Perły włozyła na Vrząd wybrane, Wielkie: a zgoła nie oszaczowáne Ale te perłÿ, nic iey nie przydáły, Piękności, bo z niey, Same pęknosc bráły. OblJasGór 115.

2. »biała plama na ciele zwierzęcia«

– Koń który gwiazdę jedną ma czele, a drugą na nozdrzach, abo jakążkolwiek białość, złą gębę znamionuje, podległy przypadkom nieszczęsnym. DorHipTur 26.
– I wad zwierzchnich upatruj, tak przyrodzonych jako też i przypadkowych: aby nie był [stadnik] różnych oczu, abo żeby żadnej białości w oczach nie miał. DorHipTur 34.

3. med. »nieprzejrzysta, biaława błona gałki ocznej, białkówka«

– Albugo [...] Białość w oku. GuldOn 54.
– LE BLANC, la blancheur. Condor [...] BIAŁEK białość [...] Białek oczu álbo oká. DanKolaDyk I, 200.

4. »biały osad na ołowiu; cukier ołowiany«

– Zeskrob z Ołowiu tę Białość, lub (ieżeli tak nazwać się może) Białek będziesz miał Cukier ołowiany. BeimJelMed 431.

5. »siwizna; starość«

– Canities Sziwoscz, staroscz, bialoscz. SłowPolŁac 27.

6. »czystość fizyczna«

– Jeżeli záś imię to iey w Polskim ięzyku/ rozumieć będziemy Wámiá/ iest naczynie omycia/ ochędożenia y białości. OkolNiebo 9.

7. »czystość duchowa, niewinność«

– Jáko ábowiem przez białość/ y świetność Bat/ według błogosłáwionego Grzegorzá cnot czystość: bądzmniey/ bądz więcey grzechow smrodliwość według pismá świętego/ zwykłá bywáć rozumiána. SpInZąbMłot 288.
– Rownáłá [Joanna] do száty białey białość sumnienia/ do zasłony vellum/ otworzystość Sędziego/ do czarności płaszcza marność świátá/ y sprosną w piekle zápłátę. OkolNiebo 66.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BIAŁOŚĆ

	M.				białość
	D.				białości
	C.				białości
	B.				białość
	N.				białością
	Ms.				białości