Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BIRET

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BIRET, BIERET, *BIERLET, *BERET, *BIRETR, *BIRLET, BITER
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bieret ||   biret ||   biter
D.   bireta ||   biereta
  beretu ||   biretu
C.   biretowi
B. uż. nżyw.   biret ||   bieret ||   bierlet
N.   biretem
Ms.   bierlecie ||   birlecie ||   bierecie ||   birecie
liczba mnoga
M. uż. nosob.   birety
D.   biretów
B. uż. nosob.   birety ||   bierety
Ms.   biretrach
Etymologia
śr. łac. birretum
Znaczenia
1. »zwykle czworokątne, czasem okrągłe, sztywne nakrycie głowy bez daszka, noszone przez dostojników kościelnych i uniwersyteckich, Żydów, czasem także przez inne osoby; było ono zakładane przez uczonych podczas uroczystości nadania im stopnia doktora oraz przez duchownych przy mianowaniu ich kardynałami«
  • – Niektore Xiążę/ chcąc doświádczyć pewności te[g]o w strzelániu/ stawił mu syna swego máłego na cel/ y postáwiwszy grosz ná bierecie/ kazał mu [czarownikowi Puncterowi] go z łuku ugodzić/ ták żeby biereta nie ruszył. SpInZąbMłot 168.
  • – Biret. Pileus quadrangulus vel quadratus, quali vtuntur passim Ecclesiastici summi, infimi, item ij, qui ad aliquem literarium honorem et gradum publicè promoti sunt [...] Biretum vulgò, sed barbarè. Non rectè etiam tiara dicitur, vide Zawoy. Biret item pileus rotundus in planum compressus, quo superiore seculo tàm Laici quàm Clerici vtebantur, raro iam visitur. Grzybék. Kn 32.
  • – 2. Aldzbant. W niem sześć tablic Dyamentowych [...] z ktore[go] Aldzbantu Sznur do Biretu vczyniono. RewSkarb 114.
  • – Sznur s perlami do biretha wazy zlots czyr 16 sznur do bireta wazy czyr zlots 9. ArchRadziw 1638 196, 2.
  • – Paret bieret galerus. KusWeg 68.
  • – Galerus Biret, Czapka. SłowPolŁac 67.
  • – Gdy ich [promowanych doktorów teologii] miano w tym habicie to iest w Pythagoricach y birethrach wyprowadzać, tedy zacnym personom do rąk rękawice i ich laborem, to iest dysputy oddawano. GollPam 17.
  • – W niedzielę tę przeszłą u oo. Kapucynów odprawiła się ceremonija oddawania beretu kardynałowi jm. SarPam 330.
  • – Zaraz ruszył się kardynał jm. z miejsca swego z królewicami ichm. do tronu, tam przystąpionemu Król Jm. włożył na głowę jego ten biret mówiąc [...] "niech Ci Bóg z tym biretem przyczynia lat i zdrowia". SarPam 330.
  • – Zydzi miasto biretow łbámi witáć Wmści muszą. AndPiekBoh 15.
  • – Obraz [...] Żydówki w birlecie, Rynbranta malarza. InwWilan 70.
  • – Doktorem [...] deklarował [cesarz Maksymilian], pierścień złoty, biret y laur poetyczny włozywszy ná niego [Jana Dantyszka]. NiesKor II 19.
  • – Były kiedyś konterfekty dawnych Konarskich w Topolnie, iako Michała [...] w birecie czarnym, binda złota. NiesKor II 574.
  • – BARRETTE f. Biretum n. BIERET czapka ktorey záżywaią we Włoszech [...] Bieret daią Kardynałom przed Kapeluszem. DanKolaDyk I, 174.
  • – INNOCENCYUSZ IV. [...] Biretem ozdobił Kardynałow. ChmielAteny II 154.
  • – PAWEŁ II. [...] Czerwone Birety dla Kardynáłow, czyli postanowił, czyli zániechane reassumpsit. ChmielAteny II 155.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • biret kardynalski:
    • – Skrzin Cyprysowych [...] 3 W Nich Kapelusz y Biter Kardynalski. ArchRadziw 1638 52, 5.
    • – Jan Lipski, biskup Krakowski, został Kardynałem, któremu pod czas sejmu z wielką apparencyją Król sam biret Kardynalski na głowę kładł. KronZakBarącz 197.
  • biret doktorowski || biret doktorski (sz. zm.):
    • – Uczeni ludzie chcą być probowáni/ áby znano iż są godni biretow swych doktorowskich. BirkNiedz 124.
    • – Śmierć [...] korony krolewskie/ Infuły Biskupie/ mitry Xiążęce/ y bierety Doktorskie z głowy zdeymuie. StarKaz II, 639.
    • – Honores & insig. [...] kardynalskie kapelusze, krolewskie korony, Xiążęce mitry, Biskupie Infuły, Doktorskie birety [...]. MikSil 71.
  • biret żydowski:
    • – Stawcie sobie przed oczy dusze wászey, osobe iáko Krolewską, stawciesz sobie że iey zdeymuią Koronę drogą z głowy, á kłádą iey bierlet iaki żydowski zápárszywiony. MłodzKaz II, 113.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Czapka zá biret. KnAd 117.
2. »tu może: klarnet albo zwinięta w trąbkę czapka żydowska«
  • – Jest ówdzie [w Krzemieńcu] Żyd Iśko młody, jako Wm. gra na bierlecie, tak właśnie jako na pomorcie, zwinąwszy w trąbkę; jako ono też Wmć na drumli w Zamościu i nie leda jako. NowSakBad 326.
  • – Zapaliwszy piec ziemny gorąco, wpędzi [Żyd Iśko] wielbłądy, którzy nogi podnoszą i dokoła chodzą, a on tymczasem trąbi na bierlecie. NowSakBad 326.
  • – Potem go [niedźwiedzia] uczy [Żyd Iśko] tańcować, a sam gra mu na bierlecie. NowSakBad 326.
Użycia metajęzykowe
  • - Polonicae dictiones à Latinis & Graecis sumptae, parùm vel nihil mutatae. [...] Substantiva nomina [...] Biret Censor Censurá Centrum Ceremonia. WojnaInst 157-158
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BIRET
rzecz
m

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1663-1764
Znaczenia
nazwa osobowa »nazwisko«
  • – Tęż chałupę swoim kosztem zbudowaną Benedyktowi Biretowi wiecznemi czasy przedaje [Mateusz Mróz]. KsJaz 99.
  • – Tego Górki były własne woły i kazał ich dać temu Biretowi, któremi Biret robiwszy, nie wie, z jakiej przyczyny na czerwonkę jeden wół zachorował. KsJaz 127.
  • – Sąd niniejszy tak postanawia, aby Jakub Biret za pierwszy rok, to jest pro anno 1738, najmu od wołów tynfów 4 [...] zapłacił. KsJaz 127-128.
  • – Biret, co ma jałówkę dwuletnią, aby ją chował, a potym przedał i kupił jakiego ciołka i tego chował. KsJaz 128.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 13.09.2021
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 13.09.2021