ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1638

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				burka
	D.				burki
	B.				burkę
	N.				burką
	Ms.				burce

liczba mnoga

	D.				burek
	B.				burki

Etymologia

tur. bürk 'nakrycie wierzchnie: płaszcz, a szczególnie czapka, kapelusz'

Znaczenia

1. »wierzchnie okrycie bez rękawów, noszone na zbroi, używane jako uzupełnienie stroju rycerskiego«

– Południe prawe było y naywyszsze stropy Słonce trzymaiąc: cien nam zwinęło podstopy Gdy strudzony Kantimir w cało dniowem chodzie Przy Prutowey z swą Ordą odpoczywa wodzie A czuiący od siebie nie dalekie Turki Wychełznywa Bachmaty zruca z szyie burki Sam spi dopadszy cienia oganistey Trzesnie [...]. PotWoj 68.
– Iusz mrok padał: iusz zgoła zachodzieło słonce Więc się tu o Wołoskiey ieszcze dzis wędzonce Naburce Biłohrodzkiey a Kutnarskiem winie Przespac [...]. PotWoj 200.
– BURKA Wynidę przede wrota, gdy nas straszą Turki. Aż ktoś jedzie; że Tatar, rozumiałem z burki. Lecz że jeden, bom jeszcze nie wszytko miał doma, Duch w mię wstąpił. Pytam: "Ktoś?" "Furman - rzecze, Choma." Już jej sobie nie kupię; tedy leda sznica, Szwiec w burce za żołnierza, furman za szlachcica. PotFrasz4Kuk I 228.
– Nie od burku burká/ Leć bywá od Turká. Ná hárcu zdárta/ gdy go kto zwoiuie/ Lub ią Pobrátym/ Tátárzyn dáruie. KochProżnLir 214.
– Powdziewawszy Burki/ Kędy Mieyskie Curki. Co głádsze z okná pátrzáią wieczorem/ Iák się tym piszą ná burku Vbiorem. KochProżnLir 214.
– W burce zaloty/ w burce y w namiotku W burce się trzebá spodziewáć przypłodku. KochProżnLir 215.
– Drugi [żołnierz polski] w połowie ledwie uszedł burki, u wszytkich zgoła prożne były troki [po bitwie z Turkami]. PotMuzaKarp 51.
– [...] gwardye po wszytkich ulicach stały y Ludu strasnie siła ktorzy się naybarziey z naszych Burek y Sahaydakow smiali [...]. SobTDzien 10.
– W tej biedzie, co wy, byłem, w tejże słocie, W burce żołnierskiej, nie w królewskim złocie, Oraz z Jakubem, synem mym kochanym, Z którego zdrowiem wam-em byłem danym. BoczOstBar II 160.
– Ze ledwie zá nie Szláchtą, nie zostáią Zydzi: Wszytkim do dostoieństwa tego przystęp łátwy, Cisną się szewcy, kráwcy, od nożyc od drátwy: Nie tylko z stołu, ále spádłá Prawdá z tarczy, Tarcz z rámienia zá burkę, Zołnierz ią frymárczy. PotPocz 153.
– Bródkę z rzymska zapuści, burkę włoży na się, Niby (jak) strawny żołnierz gębę darmo pasie, O wojnie prawi [Utracius]. KorczFrasz 40.

2. »obszerne okrycie wierzchnie, często z kapturem, wykonane z grubej tkaniny, chroniące przed deszczem i chłodem, opończa, peleryna«

– Burka Wilcza. ArchRadziw 1638 160, 4.
– Burka Wilcza Szlamami podszyta. ArchRadziw 1638 161, 3.
– Burka błękitna. InwRuchGęb 124.
– Dobra szabla do konia, dobra na wiatr burka, Ale z izby bez laski nie chodź lub kosturka. PotMorKuk III 252.
– BURKA MÓWI Wygodna-m w drodze dla dżdżu, śniegu, wiatru, słońca, Jednak w drogę mię nie bierz kolistego tońca. Gdy sam pójdziesz, w kruchcie mię zostaw przed kościołem. Usłużę-ć na bankiecie, gdy siądziesz przed stołem. KorczFrasz 36.
– Albę prawdziwie śmiechu Herodowego godną, (roczny) brud zasmrodzi i zaklajstruje, w rękawach terpentyną od nosa pomarszczy i pofałduje, lada łyczko pod szyją zawiąże, pasek uciesznie poreliga i opnie, stuła jak do ścięcia szyję odkryje, ornat co wszytko jako burka na bakier przyrzuci. MałpaCzłow 228.
– Żupan łatany, Cudnie odziany, Jeżową skórką, Więc się też jeży, Gdy kroczą, bieży Czerkies pod burką. JunRefBar II 493.
– Burka sehr kurzer Polnische Regen-Mantel von Filz. court mantelet de feutre que le cavalier Polonois porte contre la pluïe. T III 89.

Związki frazeologiczne

burkę obrócić:

– CASAQUE, subst. f. Sagum, i, n. Cic. SZATA krotka żołnierska Saian [...] ON DIT figurément Tourner Casaque, (Changer de parti.) Ab aliquo deficere, desciscere.Cicer. MOWIĄ niewłaśnie, burkę obrocić, odmienić się y udać ná inszą stronę, odstąpiwszy kogo. DanKolaDyk I, 263.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1638

Znaczenia

nazwa własna - imię psa

– Burka Moręgowaty Kosmaty. ArchRadziw 1638 380, 7.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1746

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

burka

Znaczenia

»kamienna nawierzchnia ulicy, drogi, placu; powierzchnia pokryta kostką kamienną, bruk«

– Burka, la pavé. KulUszDyk 11.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T

Najwcześniejsze poświadczenie: 1747-1756

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	B.				burkę
	Ms.				burce

liczba mnoga

burek

Znaczenia

ekspr. »ostre napomnienie, nagana, łajanie, wymówki, wyrzuty«

– Przy burce słusznej onych rotmistrzowi za taką w ludziach nieostróżność, wartę-m onemu na trzy dni, odpasawszy pałasz, przydać kazał. RadziwHDiar 26.
– Solenną-m spomnianemu jegomości panu sędziemu dał burkę z racji dawniejszej onego u nas służby. RadziwHDiar 57.
– Ogień się był tu w mieście pokazał, z okazji którego niejednemu za nieostrożność, choć nie od słoty, rozdałem po burce. RadziwHDiar 69.
– Słuchałem rachunków ludzi mych robót im zostawionych, chcąc wiedzieć, jak się któren sprawował i czy pochwały lub nagany godzien. Lecz różnie znalazszy, podobniem dziękował, ile drugim nie bez burek, na mróz tak tęgi jak teraz. RadziwHDiar 91.
– Ieźli zbyt wcześnie wydasz przymuszona, Liścia z kwiatami ná melon ogurek, Mroz zwárzy wszystko, zágubi nasiona, Tobie [ziemi] Ogrodnik da bez liczby burek, Przyczynę daiąc, żeś zimna od spodu, Przeto donosić niepotrafisz płodu. DrużZbiór 331.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BURKA I

BURKA

BURKA II

*BURKA III