Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BYDLĘCY, *BYDLĘCI

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BYDLĘCY || BYDLĘCI, BYDLĘCZY, BYDLIĘCZY
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1606-1608
Formy gramatyczne
lp M. m   bydlęczy ||   bydlęcy ||   bydlięczy
ż   bydlęca ||   bydlęcza
n   bydlęce
D. m   bydlęcego ||   bydlęciego
ż   bydlęcy ||   bydlęcej
n   bydlęcego
C. m   bydlęcemu
ż   bydlęcej
n   bydlęcemu
B. m nżyw   bydlęcy
ż   bydlęcą
n   bydlęce
N. m   bydlęcym
ż   bydlęcą
  bydlęcam ||   bydlęcąm
n   bydlęcym
Ms. m   bydlęcym
ż   bydlęcej
lm M. mos   bydlęcy
nmos   bydlęce
D.   bydlęcych
B. nmos   bydlęce
N.   bydlęcemi
Ms.   bydlęcych ||   bydlęcych
Znaczenia
1. »odnoszący się do ssaka rogatego, przeżuwającego z gromady parzystokopytnych, głównie krowy, wołu, cielęcia albo innego zwierzęcia domowego hodowanego dla wełny, skóry lub mięsa, wykorzystywanego do prac w gospodarstwie«
  • – Bydlęce rány/ y wrzody zágniłe leczy [kozłek] wychędażáiąc ie. SyrZiel 54.
  • – Spráwą y mocą szátáńską ludzie mogą byudz obroceni w wilki y bydło/ y nosić mogą wszelkie ciężary/ ktorą robotę odpráwiwszy/ záś ku sobie przychodzą/ á nie miewáią w sobie zmysłu bydlęce[g]o/ ále rozum ludzki cáły w nich y nienaruszony trwa. SpInZąbMłot 407.
  • – Niema też żaden zboża swego albo pokarmu bydlęciego przy kominie mieć. KonDOliwKutrz 72.
  • – Rozum psi zależy na tem, naprzód: żeby rozeznał zapach zajęczy, albo inny zwierzęcy, od bydlęcego, ptaszego i inszych. OstrorMyślTur 8.
  • – Bydlęcy/ Pecuarius canis, Colum. Pecuaria quaestio, Var. Pecorinus, Sipont. Robert. Steph. [...] Veterinarius, adiect. Veterinaria medicina [...] Iumentarius, Apul. Contubernium iumentarium. Kn 56.
  • – Rząp' w-ogonié bydlęcym/ Caulis [...] Caulis caudae boum, equi, asini, et c. [...]. Kn 967.
  • – Stráwá bydlęca/ Pabulum [...] vide Pokarm/ pasza. Kn 1073.
  • – Bledną iuż y bydlęce pasze/ y zielone gáłęzi/ z swymi drzewy bywáią palone. OvOtwWPrzem 63.
  • – Káłuże się bydlęcym rykiem znápełniáły. OvOtwWPrzem 447.
  • – Zołciąm bydlęcąm rospusciwszy zWapnęm rzadko nasmarowac skrzynię nigdy mole szkodzic nie bedam sząt roznych y futer. GrodzMisc 127.
  • – Na pluskwy [...] Zołciam bydlęcam smarowac skaty [!]. GrodzMisc 158.
  • – Mięsá się też od dawnych wiekow iádáć náuczyli [Żydzi]/ iákoby ciáło swoie ciáłem bydlęcym posiláiąc. StarKaz II, 80.
  • – Mnieyszy grzech iest mięsá bydlęcego w Piątek pozywáć/ á niż w posądzaniu ieść Brátá swego w Chrystusie mięso. BanHist 54.
  • – Origo stem: Hełm. Herb Polski Nadany od K. Bolesława Krzywouste[go] Rok. 1111 [...] Ma bydz Szyszak s ktore[go] wychodzą 2 Rogi a miedzy Niemi Ogon bydleczy abo raczy 2 Listy debowe. HerbOr 644.
  • – Bÿdlięczy Pecuarius. SłowPolŁac 4v.
  • – Ocÿmum Bydlęcza pica. SłowPolŁac 94v.
  • – Pecuarius Bÿdlięczÿ. SłowPolŁac 100v.
  • – Zeby się perz przyimował kładą drudzy (iakosz to dobra rzecz) gnoy bydlęcy, mianowicie owczy. NarArch 62.
  • – Lutniąś wziął w rękę, która-ć w różne tony Zagra, jako jej każą różne strony. Najdziesz tu chorał zwyczajny i czasem Niżej od inszych odezwie-ć się basem, I ekstrawagant wmiesza się, więc i to Będzie, że rwie się bydlęce jelito. MorszAUtwKuk 4.
  • – Aristeus [...] krolował wArcadij ten naprzod pokazał iako Miodbrac odpczoł y osadzac ie, y kiedy pozdychaią, iako ie wbydlęcych wnętrznosciach czynic. PotPrzyp 9v.
  • – Ná Płuskwy Zołć bydlęcą, z ostrem octem, y piołunem, dobrze zwarzáć, łoszká, ściány y mieyscá te, gdzie się znayduią tym często smárowáć, do szczętu wyginąć muszą. HaurEk 24.
  • – Za [...] chałupą chlew bydlęcy w dylinę z jednej strony, z drugiej strony płot. InwKal I 574.
  • – Mieyscá dla obwodu drogi bydlęcey (ktorey ma bydź dyámeter łokci 10) potrzebá łókci iedenaście. W tym Młynie cztery Woły zdołaią dwiemá kámieniem. SolArch 87.
  • – Wypada [...] y płynie [rzeka Kossorawa] przez Wies Nazwaną Kosorawy obszadziwszy na on czasz ten Wies na Kossarach bydeczych [!] albo Owczych. KomonDziej 6v.
  • – Dom ten S. HELENA w Kościoł zámieniła była, á Turcy potym w bydlęcą szopę. ChmielAteny II 575.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dróbki bydlęce:
  • bydlęce powietrze morowe:
  • bydlęce gospodarstwo || bydlne gospodarstwo:
  • bydlęcy gospodarz:
  • droby bydlęce:
  • koło bydlęce:
  • bydlęcy lekarz:
  • młyn bydlęcy:
    • »urządzenie napędzane dzięki pracy wołu, bydła«
    • – NAVKA XIV. Jáko miasto wielkich Koł w Trybowych Młynách Bydlęcych, mogą bydź mierne? gdźie są stare budynki szerokie ná łokći 16. 18. 20. 22. SolArch 91.
    • – WIdźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie odwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobionych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95.
    • – W młynach bydlęcych koła poruszane są albo ciągiem, albo deptaniem. PopisSzk 21.
  • piła bydlęca:
  • wieszczba z trzew bydlęcych (sz. zm.):
  • wróżka bydlęca:
  • powietrze bydlęce:
  • rodzaj bydlęcy:
2. »odnoszący się do zwierzęcia w ogóle, stworzenia, istoty żywej, pochodzący od niego, stanowiący jego część«
  • – Co okrutny Nero Chrześciánom/ to zbrodnie luzkie Pánu Zbáwicielowi nászemu vczyniły: pokrył on wilczemi/ niedźwiedziemi skorámi święte Męczenniki; pokryły one bydlęcemi przymiotámi/ bestyálskiemi postępkámi/ sprosnosciámi swoiemi własnemi/ prześliczny grzbiet Zbáwicielá moiego/ y ták go záprowádziły ná Theatrum. BirkOboz 23-24.
  • – Iuż nie w prost vmyślnie drogę odpráwuie [Merkuriusz]/ Ale ią w iedenże krąg zátacza: Iáko rączy ptak kániá/ kiedy więc obacza Wnętrze bydlęce. OvOtwWPrzem 92.
  • – Kto [...] Pánu Bogu nie dziękuie za dobrodzieystwá/ y ludziom/ ten [...] przeciwko przyrodzeniu ludzkiemu y bydlęcemu czyni/ niepokázuiąc wdzięczności Dobrodzieiowi swemu/ czego y leśne zwierzę[t]a nie zwykły czynić. StarKaz II, 511.
  • – Author nátury/ y náturá sámá serce w poyśrzodku ciáłá ludzkiego y bydlęcego/ z ktoregoby się żywot y czerstwość ná wszytko ciáło rozchodziłá/ zásádziłá. PruszczKlejn 35.
  • – Sama tylo dzicz ludzi lesnych y lekkich, ktorzy zadney maiętnosci y dostatkow rzeczy nie mieli, na iednym kozuchu, albo skurze bydlęcey przestawali [nie budowali fortec]. NarArch 34.
  • – To ieszcze mały Szczęścia zmięnego zakał, awry zarazone Częscią od ludzi słabych, ktorych iuz przestronne Ulice zniesc niemogły: częscią tez ze scierwy Bydlęcemi zostały pełne wszytkie przerwy. DrobOpow 33.
  • – Dusze ludzkie są nieśmiertelne, ktore nie umieráią oraz z ciáłem jako duch bydlęcy ktory ze krwią ginie. GdacPan 163.
  • – Nie wspominam rozmáitych chorob ludzkich y bydlęcych, ktore zárazáią, iako y zbożá po polu truciznámi u sztukami czártowskiemi. WisCzar 32.
  • – Ma y wGrecyey Thauryka sławę, Ze wszytkich gosci Lecz Grecką naywięcy, Krew leie, miasto ofiary bydlęcey. PotSyl 78.
  • – Od bydlęcego kopyta dignoscitur tárciem o sukno, ieżeli odor wydaie, znać że iest Łosie Kopyto. ChmielAteny1755 I I, 479.
3.  ekspr.  »odnoszący się do człowieka małowartościowego moralnie, godnego pogardy, podobnego w swoich zachowaniach i zwyczajach do zwierzęcia, właściwy takiemu człowiekowi«
  • – To nieodpowiadanie i nierychłe się w każdej rzeczy rezolwowanie wszytkim północnym narodom ten bydlęcy obyczaj zwyczajny. NiemPam 228.
  • – Zyciem bydlęcy ten iest [człowiek]/ ktory żywot swoy rospuścił/ ták/ że go rozum w gránicách przyrodzonych zátrzymác nie może. SpInZąbMłot 376.
  • – Syn mnieyszy [Adama] Miłośniczek siana/ prawie się rozpasawszy/ iuż do tego iuż do owego pułmiska sięgaiąc/ a żadnemu nie przepuszczaiąc byle tylko smakowi bydlęcemu y lubości mogł dogodzić. BanHist 5.
  • – My Chrzescianie, iako się Sprawiemy Zestokroc bardziey, sami z sobą się dławiemy Nizli z Hiną Scythowie, nisz Turcy aPersi Pod iednem zabobonem zyiąc, ktorymPiersi I serce Bissurmanskie, choc Scierwy obrzezą Obewrzały nikczemną bydlęcą lubiezą. PotWoj 3.
  • – Nie mowcie Káznodzieie: A ten ták czyni, temu się to godzi, czemu nie mnie? godzi się to temu! bo i to bydlę, i to bydlę, á tyś Káznodzieiá [...] Nie okrywaycie Kaznodzieie spraw wászych, nie wymawiaycie się skorkami bydlęcemi. Káznodziei życie ma bydź swiątobliwe. MłodzKaz IV, 170.
  • – Kto zaraz płacze, narzeka, y biada, ledwie nan palec fortuna zakrzywi, Co prędzey Smierci pragnie w rospacz wpada [...] Gardzi nimi Bog, y bez wszelkiey proby, Bydlęcą smiercią zalegaią groby. PotSyl 4.
  • – Będąc stworzonymi má dostąpienie wieczney chwały puściwszy się zá swą bezecną wolą [...] bydlęcey swey dosyć czyniąc chęci y podnietom czartowskim/ Panem y Bogiem swym wzgardzili [grzesznicy]. BujnDroga 146.
  • – Páweł ś. [...] mowi: Bydlęcy człowiek nie poymuie tych rzeczy, ktore są Duchá Bożego, głupstwo to v niego. BirkRus 21.
  • – Bydlęcy ludzie, duchá nie máiący; to iest/ nic innego w nich nie mász/ iedno mięso/ fláki. BirkRus 21.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • zaraza bydlęca:
  • młyn prosty bydlęcy:
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 01.10.2024