Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

CENTRUM
rzecz
n
, CENTR
rzecz
m

W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, T

Nienotowany w słownikach:
SStp (?), Kn (?), L (?), SWil (?), SW (?), SJP (?)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M. n   centrum
D. m   centru
n   centrum
B. n   centrum
N. n   centrum
Ms. m   centrze
n   centrum
liczba mnoga
M. n   centra
D. m albo n   centrów
B. n   centra
Ms. m albo ż   centrach
Etymologia
łac. centrum
Znaczenia
1. »środkowy punkt, środek czego«
  • – Nazwiska Kątowe Angulus Centri Kąt ze szrodka głowne[go] to iest z Centrum. NarArch 7.
  • – Semidyámeter: Semidiameter; Połdyámeter: Promień w Cyrkule od centrum do obwodu. SolGeom I 7.
  • – Znáyduie się v Geometrow bogátych w Instrumentá: Cyrkiel proporcyonálny, z centrum ruchomym. SolGeom I 69.
  • – Będziesz miał dwá centrá P, E, w ktore wbiiesz dwie igły álbo ćwieki. SolGeom I 144.
  • – Dwie liniie z centrow P, F, wyprowádzone do obwodu Ellipsy [...] są obiedwie społem, rowne długości Ellipsy. SolGeom I 144.
  • – Postawiwszy cyrklá nogę iednę ná I. piewszym centrze; á drugą ná N, kędy cyrkulik przecina krzyżá rámię CV, zátocz lunetę pierwszą NK. SolGeom I 154.
  • – PRZESTROGA o Centrách, y Lunetách Voluty. SolGeom I 156.
  • – Tam gdzie do muru doydzie [nitka] znaczek uczynisz, bo tam centrum będzie Zegaru. SekrWyj 134.
  • – Będziesz miał ná Regułce Zegárowey wysokość Osi Niebieskiey dla Zegárow Horizontálnych; y oraz centrá dla Zegarow ściennych, ná te Elewácyé, ná ktore Zegáry masz robić. SolGeom III 38.
  • – Tenże Księżyc, gdy ziemiá słoneczne promienie Zástąpi w centrze cieniem, západa w záćmienie. DamKuligKról 200.
  • – Srzodek nákoniec, álbo centrum cáłey linii MS, niech będzie F. SolArch 3.
  • – Przenieś koło ná cyrkuł okryślony, żebyś z Centrum iego mogł okryślić Cyrkułow trzy ná kole. SolArch 8.
  • – Szroba M miąższa w połtora calá: Korbá w połłokcia od centrum szroby M, do centrum O, rękoieści OB: może bydź y dłuszsza to iest trzy ćwierci łokciá iednego. SolArch 15.
  • – To iest: centrá pálcow niech będą odległe od siebie po trzy cale. SolArch 86.
  • – Długość dyszla ma mieć łokci 6, od centrum wału, áż do orczyká. SolArch 86.
  • – Wał VW, przechodzi przez bálkę b, ze dwoch złożoną w centrum Młyná. SolArch 96.
  • – Przy iednym tylko pospolicie boku podłużnym CH, miewa pálce grube y odległe od siebie po 2 cale; krorych [!] centrá máią bydź od siebie odległe ná calow cztery. SolArch 101.
  • – To zas Zachod Słonca pokaze sie w ten czasz nad Gorą Skrzecznią, y daley nazad bieząc do tego Centru Solstitij Hyemalis, gdy nadłusza Noc, a na krotszy dzen bywa Słonce wpada. KomonDziej 4v.
  • – Anguł centru fortecy, iest ten anguł w posrod samey fortecy, ktory czynią dwa semidyametry z linią kortyny czyniące tryanguł. BystrzInfArch F3v.
  • – Bok álbo ściana forteczney figury, iest linia wału od centrum iednego do centrum drugiego Beluardu prowadzona. BystrzInfArch F3v.
  • – Przez ten punkt przeciętego arkusa, przez drugi punkt centru poprowadz prostą linią. BystrzInfAstron O1 - O1v.
  • – Trzeci obrot słońca [...] iest obracania się całey sfery słońca około swego centrum [...] nakształt kuli, do kręgli rzuconey y toczącey się po ziemi. BystrzInfAstron L2v.
  • – Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. [...]. T III 104.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • centrum świata:
    • – Wysokość większa wody płynącey ma się bráć z dalszey odległości od centrum świátá, á niskość z bliszszey. SolArch 130.
    • – Przyczyná pierwszey części własności tey iest: że wodá będąc oraz cięszką y rozlewną, obieráć musi mieysce bliszsze centrum świátá, ktore wodzie iest mieysce niszsze, według własności 3. SolArch 131.
  • centrum koła:
    • – Centrum Kołá: Znáczy Srzodek kołá. SolArch 1.
    • – Okryśliwszy cyrkuł ná kole, połdyámetrem długim ná ćwierci pięć łokciá y calow pięć. Rościągniesz nić mocną po Rámionách przez sam srzodek álbo centrum kołá, y pod tą nicią wyciągnioną, náznáczysz punktá ná cyrkule dwa. SolArch 78-79.
    • – Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. § [...] centrum koła znaczy śrzodek. T III 104.
  • centrum cyrkułu:
    • – Od podziału do podziału przeciwnego przez centrum cyrkułu, náznácz liniie nitką nakreconą. SolArch 8.
    • – Stworzył ią [ziemię] w posrod nieba Empyreyskiego w samym centrum tego cyrkułu Niebieskiego. BystrzInfCosm A2v.
  • centrum ziemi || centrum ziemie:
    • – Záczym ciężar nie poydzie do p, gdyż p są iedneyże odległości od centrum ziemie. SolArch 152.
    • – To Empyreyskie Niebo [...] iest ostátnim cyrkułem do centrum ziemi, wszechmocney ręki Boskiey cyrklem formowánym. BystrzInfCosm A1v-A2.
  • centrum kręgu:
    • – To koło R, iest vmknione od centrum kręgu, żeby przystáwáło do cewow V. SolArch 96.
  • centrum odbicia:
    • – CEntrá odbicia, zowią Geometrowie punktá, do ktorych wszystkie cieńciwy odbite Ellipsy, Páráboli, y Hiperboli, schodzą się w kupę. SolGeom I 153.
  • centrum wspaczne:
    • – Zátocz pierwszą lunetę kwádránsową BY, od B, do Y [...] áż do ostátniey lunety RN, z centrow wspácznych 4, 3, 2, 1. SolGeom I 155.
Przenośnie
  • Chciał dác znáć/ iż nogą posłuszeństwá stánął we srzodku/ iáko więc centrum w-puł cyrkułu/ y ztámtąd wyniść nie może.BirkNiedz 84
2. »punkt zbiorczy, centralny, miejsce, ośrodek, w którym się coś ześrodkowuje«
  • – Aze oni [mieszczanie] zatęm Autentikiem iakimsi czuli ze postaremu Chłopy przecię beli, przeto mieyskich spraw y praw zazywac nieustawali, y nie do Sliacheckich spraw alie wiakichsię urodzieli. iak do centru[m] swe[go] tendebant. TrepNekLib 7v.
  • – Niedzyw tak prętkiemu posłuszenstwu biezy do swe[go] Centrum Kamien samą Cieskoscią swoią. HerbOr 613.
  • – Dusza moiá byłá gwałtem oderwána Od Bogá; bo z chciwością iakąś wyuzdána Iako do centrum swego, do Bogá się bráłá. DamKuligKról 144.
  • – Kto [...] z samym Krolem ptasząt w gornolotnym ympecie paragonuie ten własnie do centrum swoiey niskości trafia. MikSil 291.
  • – Byłábyś w respekcie u przyiacioł , byle tylko teraźnieysza twoia ákcya, ktorey theatrum cały świát, spectator Bog, argument Dobropospolite, nie oddaláłá się od centrum swego, od sławney ku Oyczyznie Przodkow twoich żarliwości. DanOstSwada V, 2.
  • – Wieczną sobie sprawicie pamięć, kiedy się z Oyczyzną tak, iako Synom należy, obyidziecie; á coż potrzebnieyszego? iako kiedy linie schodzą się do swego centrum. DanOstSwada I, 209.
3. »środek ciężkości«
  • – Centrum cięszkiey iákiey rzeczy: iest ten punkt z ktorego rzeczą sámą, álbo myślą záwieszona y iákokolwiek obrocona, spokoynie stawa. SolArch 1.
  • – Może y człowiek stánąć ná sznurze byle centrum zátrzymał nád sznurem, czego przez długie ćwiczenia doyść może. TylkRoz 13.
  • – Przyrodzonym sposobem może ná pálcu stánąć laská álbo y co większego gdy tylo centrum iey będzie nád pálcem. TylkRoz 13.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • centrum ciężkości:
    • – CEntrum [O] ciężkości połcyrkułu płáskiego, iest rożne od [E,] centrum ciężkości sámego połobwodu cyrkułu. SolGeom I 275.
    • – Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. § Centrum ciężkości [...]. T III 104.
  • centrum wagi:
    • – Ciężaru SB wzdłuż rościągnionego, ná iednę wagę; Srzodek C iest centrum wagi. SolArch 2.
    • – Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. § [...] centrum wagi [...]. T III 104.
  • centrum ważności:
    • – Centrum káżdey figury regularney álbo doskonáłey, z iedneyże mátyeryi, iest oraz centrum ważności. SolArch 2.
Użycia metajęzykowe
  • - Substantiva nomina [...] Censurá Centrum Ceremonia Cessya [...]. WojnaInst 157-158
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: KS
Data ostatniej modyfikacji: 13.12.2022